Αποτυχία: ο φόβος της αποτυχίας

Αποτυχία: γενικά

 «Ο άνθρωπος ποτέ δεν γνωρίζει τι μπορεί να καταφέρει, πριν το προσπαθήσει» (Charles Dickens)

Πολλοί είναι αυτοί που τρέμουν στο ενδεχόμενο να αποτύχουν και να μην καταφέρουν όλα όσα ονειρεύονται για την επαγγελματική και προσωπική τους ζωή. Τα άτομα αυτά παραμένουν, στην ουσία, εγκλωβισμένα σε μια αίσθηση αποτυχίας, στερούμενα τη χαρά των προκλήσεων της ζωής.

Είναι φυσικό, όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια άγνωστη και ενδεχομένως σημαντική ή/και επικίνδυνη κατάσταση, να νιώσουμε αβεβαιότητα και, αν εστιασθούμε στο ενδεχόμενο της αποτυχίας, πως ίσως δεν διαθέτουμε τα απαραίτητα εφόδια για να τα καταφέρουμε. Πολλές είναι, όμως, οι έρευνες που καταδεικνύουν πως μια θετική στάση απέναντι στις διάφορες προκλήσεις της ζωής είναι το κλειδί της προσωπικής μας επιτυχίας.

Την επιτυχία και την αποτυχία δεν είναι εύκολο να τις μετρήσουμε  με τον ίδιο τρόπο που μετράμε άλλα μεγέθη, όπως π.χ. το μήκος, το ύψος ή το βάρος, γιατί ο καθένας μας αξιολογεί και βιώνει τις έννοιες αυτές με τρόπο διαφορετικό. Κάτι που για κάποιον μπορεί να σημαίνει επιτυχία, για κάποιον άλλον μπορεί να αποτελεί παταγώδη αποτυχία, και το αντίστροφο. Αυτό σημαίνει πως ο καθένας μας έχει τους ιδιαίτερους προσωπικούς του λόγους να φοβάται την αποτυχία, ή ακόμα και την επιτυχία, που οφείλονται στα βιώματα και τις προσωπικές του ανάγκες.

Πολλές είναι οι έρευνες που αποδεικνύουν πως τα άτομα που φοβούνται την αποτυχία μειώνουν αισθητά τις απαιτήσεις τους από τον εαυτό τους ώστε να διατηρήσουν όσο γίνεται πιο αλώβητη την αυτοεκτίμησή τους.

 

Τι σημαίνει «άγχος αποτυχίας»;

Το άγχος αποτυχίας είναι ο φόβος κάποιου να αποτύχει ή ο φόβος του να μην καταφέρει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες που έχει ο ίδιος από τον εαυτό του ή/και  οι άλλοι από αυτόν. Το άγχος αποτυχίας μπορεί να μην αποτελεί από μόνο του ψυχιατρική διάγνωση, έχει όμως μεγάλο ψυχικό κόστος για αυτόν το βιώνει.

 αποτυχία

Χαρακτηριστικά του άγχους αποτυχίας

Το άτομο που βιώνει αυτού του είδους το άγχος φοβάται κάθε τι που υποδηλοί πως εξετάζεται  ή κρίνεται, καθώς πιστεύει πως, σε μια τέτοια περίπτωση, θα αποκαλυφθεί η όποια ανεπάρκειά του. Φοβάται, επίσης, το ενδεχόμενο να γίνει αποδέκτης  χλευασμού ή της οποιασδήποτε μορφής αποδοκιμασίας του από τους άλλους.

Το παράδοξο είναι πως το άγχος αποτυχίας είναι ένα άγχος που πολύ σπάνια σχετίζεται με αυτά που πραγματικά μπορεί να καταφέρει κάποιος. Πολλοί λίγοι είναι αυτοί που δεν τα καταφέρνουν καλά εξαιτίας του άγχους αποτυχίας τους. Αυτό που, συνήθως, συμβαίνει, στην περίπτωση του άγχους αποτυχίας, έχει να κάνει με τον τρόπο που το άτομο βιώνει και αξιολογεί τις επιδόσεις και τις ικανότητές του. Εγκλωβίζεται σε έναν φαύλο κύκλο αρνητικών σκέψεων, υποβαθμίζει τις επιδόσεις και τις ικανότητές του και δυσκολεύεται πολύ να νιώσει χαρά, υπερηφάνεια  ή έστω  ικανοποίηση για τον εαυτό του για όσα έχει καταφέρει. Συνδέει, συνήθως, μία αποτυχία με την αξία του ως άτομο και όχι πως απλά δεν τα κατάφερε καλά  στη συγκεκριμένη περίπτωση. Πολλά από τα άτομα αυτά είναι τελειομανή.

Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο πως προϋπόθεση για να εξελιχθεί και να επιτύχει κάποιος πρέπει να αποτύχει ξανά και ξανά. Όλες οι βιογραφίες πολύ επιτυχημένων ατόμων αποδεικνύουν πως τα άτομα αυτά απέτυχαν πολλές φορές στο δρόμο τους προς την επιτυχία και την καταξίωση, αντλώντας γνώση και πολύτιμη εμπειρία από αυτό. Το να τολμά κάποιος να αποτύχει αποτελεί  προϋπόθεση και βάση για οτιδήποτε  καταφέρει στη συνέχεια. Ήδη, ως μικρά παιδιά, χρειάζεται να σκοντάψουμε, να πέσουμε και να χτυπήσουμε εκατοντάδες φορές, πριν καταφέρουμε να σταθούμε όρθιοι και να περπατήσουμε σταθερά και ελεγχόμενα. Το ίδιο συμβαίνει και με κάθε άλλη δεξιότητα που σιγά-σιγά αποκτούμε.

Η αξία της αποτυχίας διαφαίνεται ίσως σαφέστερα στα επαγγέλματα υψηλού κινδύνου, όπως, για παράδειγμα, του πιλότου και του χειρουργού που μαθαίνουν και τελειοποιούνται μέσα από τα επαναλαμβανόμενα λάθη που αναπόφευκτα κάνουν, τόσο μέσα σε εξομοιωτές όσο και στην πραγματικότητα.

Τα συνήθη χαρακτηριστικά του άγχους αποτυχίας είναι:

• Σωματικές αντιδράσεις: π.χ. ταχυκαρδίες, αίσθημα παλμών, εφίδρωση, τρεμούλιασμα, δύσπνοια, τάση για έμετο και αίσθημα πανικού.
• Αρνητικές και υπερβολικές σκέψεις: π.χ. περί αποτυχίας και αρνητικής αξιολόγησής τους από τους άλλους. Αυτού του είδους οι σκέψεις υπάρχουν πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από την κατάσταση για την οποία το άτομο περιμένει να κριθεί/αξιολογηθεί.
• Άγχος αναμονής: πριν από καταστάσεις αξιολόγησης. Φαντάζεται όλα τα πιθανά και απίθανα αρνητικά σενάρια για το πόσο άσχημα θα πάνε τα πράγματα.
• Εμμονική ενασχόληση με την κατάσταση: π.χ. για πολύ καιρό μετά την κατάσταση αξιολόγησης, το άτομο μπορεί να κάνει αρνητικά σενάρια και να κατακλύζεται από άγχος για την εντύπωση που έχει δώσει στους άλλους. Δεν γίνονται σχεδόν ποτέ θετικές σκέψεις για το ίδιο πράγμα.
• Αποφυγή καταστάσεων που προκαλούν φόβο και άγχος: αυτό μπορεί να δίνει πρόσκαιρη ανακούφιση, αλλά στερεί από το άτομο τη δυνατότητα να αναμετρηθεί με τα δύσκολα συναισθήματά του και να προσπαθήσει να τα διαχειριστεί. Το ήδη υπάρχον άγχος θα ενισχύσει, δοθείσης ευκαιρίας στο μέλλον, τις όποιες τρομακτικές φαντασιώσεις και τα όποια αρνητικά σενάρια προκύψουν.

αυτοεκτίμηση

Συνήθεις καταστάσεις που προκαλούν άγχος αποτυχίας

1. Στην περίπτωση εξετάσεων ή παρουσιάσεων στο σχολείο/πανεπιστήμιο/εργασία
2. Στην περίπτωση συγγραφής κάποιας εργασίας/διπλωματικής
3. Στην περίπτωση εμφάνισης σε κάποια μουσική, χορευτική ή θεατρική παράσταση
4. Στην περίπτωση αθλητικών οργανώσεων ή αγώνων
5. Σε περιπτώσεις που θα πρέπει το άτομο να παρουσιάσει, με κάποιον τρόπο, τον εαυτό του, για παράδειγμα, να κάνει σεξ.

«Το να τολμάς είναι σαν να χάνεις το έδαφος κάτω από τα πόδια σου για μια μόνο στιγμή. Το να μην τολμάς είναι ταυτόσημο με το να χάνεις τον ίδιο σου τον εαυτό»     (Søren  Kierkegaard)

 

Σχέση άγχους επιτυχίας με το άγχος αποτυχίας

Πολλά άτομα καταλαμβάνονται κάποια φορά από άγχος επιτυχίας. Όταν, όμως, οι απαιτήσεις για επιτυχία και η αναζήτηση της εκτίμησης των άλλων γίνονται, σε μεγάλο βαθμό, ρυθμιστές της αυτοεκτίμησης τότε αυτό μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες.

Για κάποια άτομα, η αναζήτηση αποδοχής και ενός χτυπήματος συμπάθειας στον ώμο από τους άλλους μετατρέπονται σε άξονα γύρω από τον οποίο περιστρέφεται ολόκληρη η ζωή τους. Με άλλα λόγια, τα άτομα αυτά έχουν μια αυτοεκτίμηση που βασίζεται στις επιδόσεις που προσπαθούν να έχουν. Κυριαρχεί εντός τους, δηλαδή, μια αίσθηση χαμηλής αυτοεκτίμησης την οποία προσπαθούν να αντισταθμίσουν, όσο γίνεται, με περισσότερες και υψηλότερες επιδόσεις και επιτυχίες.

Στην περίπτωση αυτή, στα άτομα αυτά γιγαντώνεται εντός τους μια τεράστια ανάγκη να εισπράττουν από τους άλλους διαβεβαιώσεις για το πόσο ικανοί και καλοί είναι. Η αυτοεκτίμησή τους εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τους άλλους και από την επιτυχία τους σε ότι επιχειρούν. Ο φόβος της αποτυχίας γίνεται εφιάλτης και οι απαιτήσεις από το τον εαυτό συχνά μη ρεαλιστικές. Ακόμα και αν αυτό που θέλουν να επιτύχουν είναι πολύ δύσκολο για τον οποιονδήποτε, αν αποτύχουν κατηγορούν αποκλειστικά τον εαυτό τους.

Με τον τρόπο αυτό, όμως, είναι σαν να χάνουν εντελώς τον εαυτό τους καθώς οι όποιες προσπάθειες και επιλογές τους έχουν ως γνώμονα τη γνώμη, την αποδοχή και το χειροκρότημα των άλλων. Η στρατηγική αυτή, όμως, είναι άκρως εξουθενωτική ψυχικά και μπορεί να οδηγήσει κάποιους από τα άτομα αυτά σε εργασιακή κόπωση/εξουθένωση.

Η όποια προσπάθεια βοήθειας ενός τέτοιου ατόμου είναι δύσκολη υπόθεση καθώς μπορεί εύκολα να την εκλάβει ως κριτική. Σε μια τέτοια περίπτωση, η βοήθεια ειδικού είναι απαραίτητη.

Η προσπάθεια αποφυγής δημιουργίας ατόμων που να φοβούνται σε τόσο μεγάλο βαθμό την «αποτυχία» θα πρέπει να αρχίζει από τα πρώτα χρόνια της ζωής. Για παράδειγμα, δεν κρίνουμε αρνητικά ή αποθαρρύνουμε το παιδί όταν δεν τα καταφέρνει σε κάτι ούτε το θεοποιούμε για ψύλλου πήδημα. Το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για το σχολείο. Δεν βοηθά, τουλάχιστον όλους, η βαθμολογική ή η όποιου άλλου είδους «τιμωρία», εάν κάποιος μαθητής δεν τα καταφέρνει καλά. Κάτι τέτοιο μπορεί να αποθαρρύνει κάποιους από το να ξαναπροσπαθήσουν. Ενώπιον κάθε δύσκολης κατάστασης που βιώνει κάποιος, χρειάζεται ενθάρρυνση και σεβασμό σε αυτά που νιώθει και φοβάται. Δεν βοηθά, για παράδειγμα, να του πούμε «Δεν είναι δύσκολο» ή «Δεν πρέπει να φοβάσαι». Σχόλια αυτού του είδους κάνουν, συνήθως, τον άλλον να νιώθει ακόμα πιο ανεπαρκής…

Σε έναν ονειρικά πλασμένο κόσμο, η όποια αποτυχία δεν θα πρέπει να είναι ταυτόσημη με την ανεπάρκεια αλλά πηγή γνώσης, εμπειρίας και κίνητρο για περαιτέρω προσπάθεια…

επιβεβαίωση

 Επίλογος

Ο  Τόμας Έντισον,  που ανακάλυψε την ηλεκτρική λυχνία, έκανε δοκιμές πάνω από 10 000 φορές πριν καταφέρει τη σημαντική ανακάλυψή του. Μετά την 9 999^η  προσπάθειά του, ρωτήθηκε από έναν νέο ρεπόρτερ για ποιόν λόγο συνεχίζει και δεν εγκαταλείπει τις προσπάθειές του μετά από τόσες αποτυχίες. Η απάντηση του Έντισον ήταν: «Ποτέ δεν απέτυχα. Απλά, ανακάλυψα 9 999 τρόπους που δεν ήταν οι σωστοί». Μετά από λίγο διάστημα, ανακάλυψε το σωστό τρόπο.

Η αποτυχίες στη ζωή δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο ή ασυνήθιστο. Όλοι μας αποτυγχάνουμε αρκετές φορές σε σημαντικά ή ασήμαντα πράγματα στη διάρκεια της ζωής μας. Πολύ συχνότερα, αποτυγχάνουν τα πιο επιτυχημένα άτομα γιατί δοκιμάζουν πολλές δυνατότητες μέχρι να φθάσουν στην επιτυχία και την καταξίωση. Η ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στα άτομα αυτά και όλους όσους φοβούνται την αποτυχία είναι πως τα πρώτα δεν ταυτίζονται με τις αποτυχίες τους, βλέποντάς τες ως πολύτιμες εμπειρίες που θα βοηθήσουν να βρουν, τελικά, τις σωστές επιλογές στη ζωή και στην όποια προσπάθειά τους.

Για κάποιους συνανθρώπους μας, ο φόβος της αποτυχίας είναι ο κύριος ρυθμιστής της  ζωής και των επιλογών τους. Φόβος πως δεν είναι επαρκείς, αρεστοί, πως δεν θα τα καταφέρουν. Η συστηματική αποφυγή των ομορφότερών τους ονείρων και των πιο λαμπρών τους σχεδίων και φιλοδοξιών τους καθηλώνει στην αίθουσα αναμονής της ζωής, χάνοντας το τραίνο που θα τους οδηγούσε εκεί που τόσο πολύ επιθυμούν.

Όμως, ακόμα και τα όνειρά μας έχουν ημερομηνία λήξης. Ο χρόνος μετατρέπεται σε αδυσώπητο εχθρό μας, καταστρέφοντας οτιδήποτε φρέσκο και ωραίο, όπως  τα όνειρά μας, που αν μπουν στη ναφθαλίνη θα μυρίζουν άσχημα…

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης   ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

 

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες