Αυτοεκτίμηση: τι είναι και πως δημιουργείται;

Αυτοεκτίμηση: γενικά

Συχνά, ακούμε και διαβάζουμε πως όλοι οι άνθρωποι, για να νιώθουμε καλά, είναι σημαντικό να διαθέτουμε καλή αυτοεκτίμηση. Τι είναι, όμως, η αυτοεκτίμηση και πως δημιουργείται;

Υπάρχει μια έμφυτη ανάγκη στον καθένα μας να θέλει να έχει μια συγκεκριμένη εικόνα και αξιολόγηση για κάθε τι που τον περιβάλει αλλά και για τον ίδιο του τον εαυτό και, αν είναι δυνατόν, η εικόνα αυτή να είναι θετική και όσο γίνεται πιο σταθερή. Αυτοεκτίμηση, λοιπόν, είναι η βάση που συγκροτεί και στηρίζει όλες τις συμπεριφορές, τις συναισθηματικές αντιδράσεις και τις στάσεις μας. Η βάση αυτή αρχίζει να θεμελιώνεται από την πρώτη μέρα της ζωής μας, διαμέσου του είδους της φροντίδας που βιώνουμε, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Επειδή από μόνο του το βρέφος, και αργότερα το μικρό παιδί, δεν έχει τη δυνατότητα μιας αυτόνομης εικόνας και εκτίμησης τόσο για τον κόσμο του όσο και για τον ίδιο του τον εαυτό, υιοθετεί την αξιολόγηση και τη συναισθηματική επίγευση που εισπράττει από τα πρόσωπα εκείνα που αποτελούν ολόκληρο τον κόσμο του και που δεν είναι άλλα από τους ίδιους τους γονιούς του.

Όπως και ένα άτομο, που έχει την ανάγκη ενός καθρέφτη για να επιβεβαιωθεί αν χτενίστηκε ή βάφτηκε όμορφα πριν βγει έξω, νιώθοντας την ασφάλεια πως αυτό που είδε είναι ικανοποιητικό και αποδεκτό, έτσι και κάθε παιδί «καθρεφτίζεται» στους γονείς του και, πιο συγκεκριμένα, μέσα από το σύνολο της φροντίδας, των συναισθηματικών αντιδράσεων, των λεγομένων τους κ.τ.λ. Η εικόνα που δημιουργεί, λοιπόν, για τον κόσμο και για τον εαυτό του δεν είναι παρά το είδωλο που βλέπει μέσα στον καθρέφτη αυτόν.

Σταδιακά, αν αυτό το είδωλο που βλέπει έχει σταθερότητα, συνέπεια, συναισθηματική γλυκύτητα και άνευ όρων αποδοχή, τότε το παιδί αρχίζει να αυτονομείται σταδιακά από αυτόν τον «καθρέφτη» και να εμπιστεύεται όλο και περισσότερο τον ίδιο του τον εαυτό, να αποκτά, δηλαδή, μια σταθερή και καλή αυτοεκτίμηση και εικόνα για τον εαυτό και τον κόσμο του. Μπορεί, πλέον, να εμπιστεύεται όχι μόνον τον εαυτό του αλλά και τους άλλους και να επενδύει συναισθηματικά σε αυτούς, δίχως να φοβάται, εφόσον δεν έχουν υπάρξει προηγουμένως συγκεκριμένοι και σοβαροί λόγοι που να συνηγορούν περί του αντιθέτου.

Έτσι, λοιπόν, η αυτοεκτίμηση μας δεν είναι παρά η εικόνα που εμείς οι ίδιοι έχουμε δημιουργήσει για τον εαυτό μας, αλλά ΚΑΙ τα συναισθήματα/αισθήματα που συνδέονται με την εικόνα αυτή. Αν, δηλαδή, η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας είναι, για παράδειγμα, η εικόνα ενός ανάξιου και φοβισμένου ατόμου, τότε τα συναισθήματα/αισθήματα που θα έχουμε απέναντι στον εαυτό μας δεν θα είναι παρά χλευασμός, απαξίωση, ενοχή, θυμός κ.ά.

Επειδή συχνά δεν αντέχουμε αυτά τα τόσο επώδυνα συναισθήματα, είτε τα απωθούμε -και τότε είναι σαν να μην υπάρχουν, άσχετα αν συνεχίζουν να επηρεάζουν υπόγεια και καθοριστικά κάθε στιγμή της ζωής μας- είτε δημιουργούμε αντισταθμιστικές και ψευδείς εικόνες για τον εαυτό μας, θεωρώντας τον ως κάτι το μοναδικό, υπέροχο, αλάνθαστο κ.τ.λ., είτε «δανειζόμαστε» τον εαυτό κάποιου εξιδανικευμένου άλλου ατόμου, ταυτιζόμενοι μαζί του και εισπράττοντας εξ αντανακλάσεως μέρος της ακτινοβολίας του.

Το αντίτιμο, όμως, τέτοιων αμυντικών ελιγμών είναι η απώλεια κάθε ίχνους του αληθινού μας εαυτού ή η απομάκρυνση από αυτόν. Έτσι, λοιπόν, αν τύχει και ο «δανεικός» αυτός εαυτός, δηλαδή ο εξιδανικευμένος Άλλος, μας εγκαταλείψει, τότε νιώθουμε πως τα πάντα καταρρέουν γύρω μας και πρώτοι εμείς οι ίδιοι. Η ανασφάλεια για το ποιοι και το πώς είμαστε οδηγεί, λιγότερο ή περισσότερο, είτε σε μια απόλυτη φαινομενική αυτάρκεια είτε στην απόλυτη εξάρτηση από τη φυσική παρουσία ή την επιβεβαίωση των εκάστοτε άλλων σε ό,τι και αν κάνουμε…

Αυτοεκτίμηση

Η έλλειψη επαρκούς αυτοεκτίμησης οδηγεί συχνά σε μια μόνιμη ανάγκη επιβεβαίωσης που μπορεί, με τη σειρά της, να οδηγήσει σε προβληματικές και καταστροφικές συμπεριφορές. Για παράδειγμα, μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο όχι μόνο να μην αποδέχεται την οποιαδήποτε κριτική αλλά και να την καταπολεμά με κάθε τρόπο, μέχρι σημείου να θεωρεί όλο τον περίγυρό του ως εχθρικό και απέναντι στον οποίο θα πρέπει να δώσει έναν υπέρ πάντων αγώνα.

Ένα τέτοιο άτομο μπορεί, επίσης, ενώπιον του κινδύνου να βιώσει μια «ήττα» και εξαιτίας του άγχους και της ντροπής που κάτι τέτοιο συνεπάγεται για το ίδιο, να «σκηνοθετεί» προσωπικές αποτυχίες με έναν αυτοκαταστροφικό τρόπο, με στόχο να προστατέψει την εύθραυστη αυτοεκτίμησή του. Ως παράδειγμα, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε έναν φοιτητή, που, ενώπιον του φόβου μιας ενδεχόμενης αποτυχίας στις εξετάσεις της σχολής του, δημιουργεί συνθήκες και άλλοθι ώστε να μη δώσει ποτέ τις εξετάσεις αυτές. Ακριβώς αυτό έκανε και μία κοπελιά που χρωστούσε επί δέκα συναπτά έτη ένα και μοναδικό μάθημα για να πάρει το πτυχίο της. Μόλις βοηθήθηκε ώστε να συνειδητοποιήσει τον τεράστιο φόβο της για μία ενδεχόμενη αποτυχία της, πέρασε το τελευταίο αυτό μάθημα με την πρώτη, παίρνοντας επιτέλους το πτυχίο της…

Η αυτοεκτίμησή μας δεν βασίζεται απαραίτητα σε αντικειμενικά κριτήρια αλλά στην αίσθηση που έχουμε αποκομίσει από τα παιδικά μας χρόνια, κυρίως, για τον εαυτό μας και που κουβαλάμε εντός μας και στη συνέχεια. Για το λόγο αυτό, άτομα πολύ χαρισματικά, όμορφα και επιτυχημένα μπορεί να νιώθουν εντελώς ανάξια λόγου, όσο και αν τα υπενθυμίζουμε το ποιοι αντικειμενικά είναι και το  πόσο σημαντικά πράγματα έχουν καταφέρει στη ζωή τους.

Είναι, επίσης, σημαντικό να γνωρίζουμε πως η αυτοεκτίμηση κάποιου ΔΕΝ στηρίζεται απαραίτητα στην οποιαδήποτε σημαντική επιτυχία ή καταξίωσή του αλλά σε στρατηγικές και «επιτυχίες» που παρέχουν μια αίσθηση ασφάλειας απέναντι στα παιδικά του φαντάσματα και στους παιδικούς του τρόμους. Εάν, για παράδειγμα, ένα άτομο, ως παιδί, έτρεμε το ενδεχόμενο της εγκατάλειψής του από τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του, τότε ασφάλεια για αυτόν θα σήμαινε το να καταφέρει να δημιουργήσει, με διάφορους τρόπους, μια προσωπική αίσθηση δύναμης και αυτάρκειας που θα λειτουργούσαν ως ασπίδα προστασίας απέναντι στο μόνιμο φόβο εγκατάλειψής του.

Για να γίνει ακόμα πιο κατανοητό αυτό, θα μπορούσαμε να το απλουστεύσουμε ακόμα περισσότερο με το εξής παράδειγμα:  αν κάποιος, ως παιδί, ήταν ο καρπαζοεισπράκτορας της γειτονιάς ή του σχολείου, και, ως εκ τούτου, κουβαλά εντός του μια έντονη αίσθηση ανημποριάς και ντροπής, τότε η αυτοεκτίμησή του, ως προς τα αισθήματα ανημποριάς και ντροπής, δεν θα αντισταθμίζονταν, κατά πάσα πιθανότητα, από το να  πάρει πτυχίο ιατρικής, αλλά περισσότερο από το να γίνει πυγμάχος, bodybuilder ή να μάθει να κάνει χρήση κάποιας πολεμικής τέχνης τύπου καράτε, Τaek won do κ.τ.λ. Αν πάλι τύχαινε να γίνει γιατρός, πιθανόν να χρησιμοποιούσε το επάγγελμά του αυτό -όποτε του ήταν αναγκαίο- ως μέσο άσκησης δύναμης ή επιβεβαίωσης ισχύος και υπεροχής…

Όταν η αυτοεκτίμηση κάποιου είναι χαμηλή, τότε η εξάρτηση από την επιβεβαίωση των άλλων είναι συνεχώς παρούσα και αυτό δημιουργεί μια μόνιμη αίσθηση -λιγότερο ή περισσότερο συνειδητή- άγχους, ανασφάλειας και έντασης που γίνεται εμφανέστερη σε καταστάσεις στρες, σύγκρουσης, αντιπαράθεσης, ανταγωνισμού, ματαίωσης κ.τ.λ.

Η ύπαρξη μιας καλής αυτοεκτίμησης συνδέεται, εκτός από μια αίσθηση ευ ζην, και με ένα πολύ καλύτερο χειρισμό δύσκολων καταστάσεων, όπως η αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών κ.τ.λ., και αποτελεί, επίσης, προστατευτικό παράγοντα απέναντι σε αρνητικές εξωτερικές ή εσωτερικές επιρροές. Αυτό σημαίνει πως η καλή αυτοεκτίμηση οδηγεί σε καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία και σε πολύ ουσιαστικότερες κοινωνικές και συναισθηματικές σχέσεις, αλλά και επιλογές ζωής.

Η ανάγκη διατήρησης μια σταθερής αίσθησης αυτοεκτίμησης είναι τόσο μεγάλη σε σημείο που να φοβόμαστε απίστευτα πολύ και να σαμποτάρουμε συνειδητά ή υποσυνείδητα κάθε αλλαγή της ακόμα και προς το καλύτερο, όσο επιθυμητή και αν αυτή είναι, σε ένα λογικό επίπεδο. Για παράδειγμα, πολύ συχνά, άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση ή σε κατάθλιψη, που έχουν μια πολύ αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους, επιζητούν την παρέα ατόμων με αντίστοιχη αίσθηση για τον εαυτό τους ή που βλέπουν με ανάλογο αρνητικό τρόπο τον εαυτό τους, όπως κάνουν και οι ίδιοι.

Παρόλο που ένα άτομο μπορεί να έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και επώδυνα βιώματα, ποτέ δεν είναι αργά για να αλλάξει την αίσθησή του αυτή. Η αλλαγή αυτή, όμως, απαιτεί μια διάθεση για αυτογνωσία και πραγματική αλλαγή της κατάστασης αυτής, όσο οδυνηρή και αν, αρχικά, φαντάζει. Η παραδοχή πως χρειαζόμαστε τη βοήθεια κάποιου άλλου δεν είναι ούτε ντροπή ούτε «ήττα». Αντίθετα, αποτελεί επικράτηση του πιο ισορροπημένου και παρατηρητικού μέρους του εαυτού μας που οφείλουμε να το εμπιστευθούμε…

«…Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία…»

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc,, Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

 

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες