Γενικά περί αυτοκτονίας
Κάθε χρόνο, η αυτοκτονία συμπεριλαμβάνεται στις 20 συνηθέστερες αιτίες θανάτου σε όλες τις ηλικίες, παγκοσμίως. Αποτελεί την αιτία θανάτου 800 000 συνανθρώπων μας, κάτι που σημαίνει πως έχουμε μία αυτοκτονία κάθε 40 δευτερόλεπτα που περνούν. Κάθε ζωή που χάνεται είναι ο/η σύντροφος, το παιδί, ο γονιός, ο φίλος ή ο/η συνάδελφος κάποιου. Έχει υπολογισθεί πως από κάθε αυτοκτονία πλήττονται περίπου 135 άτομα από έντονη θλίψη ή επηρεάζονται με κάποιον άλλον τρόπο. Αυτό σημαίνει πως 108 εκατομμύρια άτομα επηρεάζονται έντονα, κάθε χρόνο στον πλανήτη, εξαιτίας της αυτοκτονικής συμπεριφοράς συνανθρώπων μας. Η αυτοκτονική συμπεριφορά συμπεριλαμβάνει την αυτοκτονία, τις αυτοκτονικές σκέψεις και τις απόπειρες αυτοκτονίας.
Αυτοκτονία
Οι σκέψεις αυτοκτονίας αρχίζουν συχνά με μία κρίση
Ως «κρίση» ορίζεται μια κατάσταση όπου οι προηγούμενες εμπειρίες μας δεν επαρκούν για να τη διαχειριστούν. Όλοι μας ερχόμαστε αντιμέτωποι με μεγάλες αλλαγές στη ζωή μας που, κάποιες φορές, μπορεί να νιώθουμε πως είναι δύσκολο να διαχειριστούμε και τότε τις βιώνουμε ως καθολική καταστροφή. Οι αλλαγές αυτές μπορεί να αφορούν στην εγκατάλειψή μας από ένα αγαπημένο πρόσωπο ή στην απώλειά του (π.χ. σύντροφο, φίλο, γονιό κ.ά.), στη φυγή ενός παιδιού από το σπίτι, στη μετακόμισή μας σε άλλη περιοχή, πόλη ή χώρα, στην αλλαγή σχολείου, εργασίας, στην απώλεια περιουσίας, εργασίας κ.τ.λ.
Μερικές φορές, δεν καταφέρνουμε να ανταποκριθούμε και στις απαιτήσεις που μπορεί να έχουμε εμείς οι ίδιοι από τον εαυτό μας ή στις απαιτήσεις ατόμων του περίγυρού μας. Άλλες πάλι, νιώθουμε ιδιαίτερα εκτεθειμένοι και ευάλωτοι, σε περίπτωση που έχουμε πέσει θύματα κακοποίησης, διάκρισης, σκληρής τιμωρίας ή σχολικής βίας. Για τέτοιου είδους βιώματα, είναι συχνά δύσκολο να ζητήσει κάποιος βοήθεια ή να εμπιστευθεί άλλα άτομα.
Σε καταστάσεις κρίσης, τα προβλήματα βιώνονται συχνά ως ιδιαίτερα σοβαρά ή ακόμα και ανυπέρβλητα, και κάνουν την εμφάνισή τους δυσκολίες αυτοσυγκέντρωσης, ύπνου, κινητοποίησής μας κ.ά. Κάποιοι αρχίζουν να κάνουν αρνητικές σκέψεις τόσο για άλλους όσο και για τον εαυτό τους και αρχίζουν να νιώθουν ανεπαρκείς και άχρηστοι. Ο ψυχικός πόνος μπορεί να είναι τόσο έντονος ώστε να θέλουμε, αν είναι δυνατόν, να εξαφανιστούμε, να φύγουμε. Κανείς μας, όμως, δεν μπορεί να ξεφύγει από τον ίδιο του τον εαυτό. Εάν, επιπρόσθετα, έχουμε βιώσει δύσκολες καταστάσεις και στο παρελθόν, τότε ο ψυχικός πόνος μπορεί να γίνει δυσβάστακτος.
Η διέξοδος της αυτοκτονίας
Σε ιδιαίτερα δύσκολες καταστάσεις ή σε καταστάσεις που βιώνονται ως ιδιαίτερα δύσκολες και αφόρητες, κάποιοι από εμάς μπορεί να αρχίσουν να σκέφτονται την αυτοκτονία. Αυτό αποτελεί μια εντελώς φυσιολογική αντίδραση απέναντι σε μια μη φυσιολογική κατάσταση ή σε μια κατάσταση που μας ξεπερνά. Συνήθως, βρίσκουμε άλλους τρόπους επίλυσης των προβλημάτων μας από το να βάλουμε τέλος στη ζωή μας. Σε ορισμένους, όμως, οι αυτοκτονικές σκέψεις εξελίσσονται και μετατρέπονται σε συγκεκριμένα σχέδια και πράξεις. Η αυτοκτονία μπορεί να αρχίζει να φαντάζει ως ο μόνος τρόπος που μπορεί να κάνει κάποιον να πάψει να πονά ή να νιώσει πως ανακτά τον έλεγχο της ζωής του σε μια εντελώς αδιέξοδη κατάσταση.
Αυτοχειρία
Η πανδημία επηρεάζει τους περισσότερους
Η πανδημία του covid-19 αποτελεί πρόκληση σχεδόν για όλους μας, επηρεάζοντας τη φυσική και ψυχική μας υγεία, την οικονομική μας κατάσταση και κοινωνική ζωή. Η φυσική απόσταση, το κλείσιμο των σχολείων, των πανεπιστημίων και οι μεγάλες αλλαγές στην αγορά εργασίας και στις συνήθειές μας έχουν αλλάξει ξαφνικά τη ροή της καθημερινότητάς μας, έτσι όπως την είχαμε συνηθίσει, οι δε κοινωνικές μας επαφές συρρικνώθηκαν. Όλοι αυτοί οι λόγοι έχουν επηρεάσει τους περισσότερους από εμάς, για κάποιους, όμως, η κατάσταση αυτή έχει δημιουργήσει εντός τους έντονα αισθήματα απομόνωσης και μοναξιάς που, με τη σειρά τους, έχουν πυροδοτήσει έντονα αισθήματα άγχους, κατάθλιψης, καθώς και μια αυτοκτονική διάθεση και συμπεριφορά.
Αυτοκτονία και πανδημία
Πολλές είναι οι έρευνες που δείχνουν πως είναι πολύ πιθανό ο αριθμός των αυτοκτονιών, ως συνέπεια των επιπτώσεων της πανδημίας του covid-19, να αυξηθεί μετά το τέλος αυτής της κοινωνικής περιπέτειας. Οι κίνδυνοι για κάτι τέτοιο σχετίζονται με τις κοινωνικές, οικονομικές και νοσοκομειακής περίθαλψης συνέπειες που προκάλεσε και θα συνεχίσει να προκαλεί η πανδημία.
Έχει τεκμηριωθεί ερευνητικά πολλές φορές πως ο αριθμός των αυτοκτονιών μειώνεται ευκαιριακά, κατά τη διάρκεια περιόδων που μια κοινωνία βρίσκεται σε κρίση, π.χ. εξαιτίας πολέμου ή κάποιας μεγάλης φυσικής καταστροφής. Οι ευκαιριακές αυτές μειώσεις τείνουν, όμως, να αναπληρωθούν ή ακόμα και να υπεραναπληρωθούν από μια αύξηση των αυτοκτονιών, αμέσως μετά το τέλος της κρίσης.
Επίσης, η απώλεια αγαπημένων προσώπων, εξαιτίας της πανδημίας, αποτελεί έναν επιπλέον σημαντικό παράγοντα κινδύνου αυτοχειρίας για πρόσωπα του άμεσου περιβάλλοντος του θανόντα, ιδιαίτερα αυτών που ήδη ήταν ευάλωτα από πριν. Η ακούσια κοινωνική απομόνωση, που επιβάλλεται ως μέτρο περιορισμού της εξάπλωσης της πανδημίας, αποτελεί, εκτός από μεγάλη ψυχική επιβάρυνση, παράγοντα κινδύνου, και μια συνθήκη που μειώνει δραματικά τις πιθανότητες των ατόμων του άμεσου περιβάλλοντος να επισημάνουν τον κίνδυνο αυτοχειρίας και πιθανώς να τον αποτρέψουν.
Επιπλέον παράγοντες, βάσει πολλών επιστημονικών δεδομένων, που αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοχειρίας είναι η ανεργία, οι κοινωνικές ανισότητες και η απώλεια περιουσιακών στοιχείων και εισοδήματος. Όσον αφορά στους παράγοντες κινδύνου αυτοχειρίας, θα πρέπει να αναφέρουμε ως ιδιαίτερα σημαντική τη δυνατότητα πρόσβασης σε ουσίες που μπορούν να επιφέρουν το θάνατο (για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί πως ο κίνδυνος αυτοχειρίας είναι ιδιαίτερα μεγάλος σε ομάδες πληθυσμού που, για κάποιους λόγους, έχουν συσσωρεύσει μεγάλο αριθμό τοξικών φαρμάκων για την αντιμετώπιση διαφόρων παθήσεων που τυχόν έχουν. Ένας επιπλέον παράγοντας κινδύνου είναι η σχεδόν παντελής ανυπαρξία δομών περίθαλψης και βοήθειας για άτομα που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου για αυτοχειρία.
Υπάρχουν τεκμηριωμένες στρατηγικές πρόληψης αυτοχειριών στο γενικό πληθυσμό που, όμως, για να έχουν αποτέλεσμα, θα πρέπει να υποστηριχθούν από πολιτικές αποφάσεις στους απανταχού δήμους και στις περιφέρειες, και, στη συνέχεια, να ιεραρχηθούν, να οργανωθούν και να εφαρμοστούν από τους αρμόδιους φορείς.
Η κοινωνική ζωή των ανθρώπων περιορίζεται από το γεγονός πως πολλοί εργάζονται από το σπίτι, ταξιδεύουν πολύ λιγότερο και δεν έχουν την ίδια δυνατότητα να επισκέπτονται κοντινά τους αγαπημένα και μεγάλης ηλικίας πρόσωπα. Η γενική εικόνα γίνεται ακόμα πιο ρευστή και από επιπλέον μέτρα που μπορεί να λαμβάνονται για τον έλεγχο της πανδημίας και τα οποία αλλάζουν την καθημερινότητα ακόμα περισσότερο. Μία από τις βασικότερες προϋποθέσεις για μια καλή υγεία είναι η αποτροπή των αισθημάτων μοναξιάς που μπορεί να πλήξουν κάποιους. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να καταβληθεί πολύ μεγάλη προσπάθεια ώστε να μειωθεί η αίσθηση μοναξιάς, ιδιαίτερα σε άτομα τρίτης ηλικίας, των οποίων το κοινωνικό περιβάλλον συρρικνώνεται, εκ των πραγμάτων, δραματικά.
Κατάθλιψη
Η σημασία της επικοινωνίας με αυτούς που νιώθουν άσχημα
Όταν δεν έχουμε συστηματική προσωπική επαφή με κάποιον, είναι πολύ δύσκολο να διαπιστώσουμε τις όποιες αλλαγές διάθεσης μπορεί να έχει. Είναι, κάποιες φορές, ζήτημα ζωής ή θανάτου η επικοινωνία με τηλέφωνο, sms ή με άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με άτομα με τα οποία έχουμε την αίσθηση πως μπορεί να νιώθουν μόνα και ανήμπορα. Ας μη φοβόμαστε να ρωτήσουμε πως νιώθουν ή πως περνούν τη μέρα τους. Αυτό είναι από μόνο του μήνυμα που δείχνει πως υπάρχει κάποιος που ενδιαφέρεται και που ρωτά. Και μόνον αυτό είναι πιθανό να μπορεί να αποτρέψει μία αυτοχειρία. Δεν θα πρέπει να φοβόμαστε ακόμα και να ρωτήσουμε αν το άτομο έχει κάνει κάποιες σκέψεις προς αυτήν την κατεύθυνση. Είναι μύθος πως, με τον τρόπο αυτόν, «Μπορεί να ξυπνήσουμε το θεριό που κοιμάται». Άτομα που κάνουν τέτοιου είδους σκέψεις νιώθουν, συνήθως, ανακούφιση, όταν τους δοθεί η ευκαιρία να μιλήσουν για αυτές με κάποιον που να είναι πρόθυμος να τους ακούσει και να συζητήσει για το θέμα αυτό. Δεν θα πρέπει να εφησυχάσουμε, θεωρώντας πως ένα τέτοιο άτομο θα έπαιρνε από μόνο του την πρωτοβουλία να συζητήσει για κάτι τέτοιο, αν το είχε ανάγκη, ή πως οι σκέψεις αυτές θα φύγουν από μόνες τους, κάποια στιγμή. Η δυνατότητα να μπορεί να μιλήσει ένα άτομο, που έχει αυτοκτονικές σκέψεις, με κάποιον, που προσφέρεται να ακούσει χωρίς προκαταλήψεις, μπορεί να ξυπνήσει κάποιου είδους αμυδρή ελπίδα εντός του για το μέλλον και να αυξήσει την πιθανότητα να ζητήσει βοήθεια την επόμενη φορά που θα αισθανθεί τόσο άσχημα.
Πανδημία
Επίλογος
Η πανδημία δεν είναι το μόνο πράγμα που μας απειλεί. Καθημερινά, βλέπουμε κι ακούμε ειδήσεις για πολέμους, τρομοκρατικές ενέργειες, τεράστιες φυσικές καταστροφές. Έτσι, είναι εύκολο να δημιουργηθεί η εντύπωση πως αυτά που μας απειλούν προέρχονται από τον εξωτερικό μας κόσμο. Η μεγαλύτερη απειλή, όμως, προέρχεται από μέσα μας. Εκατομμύρια συνάνθρωποί μας υποφέρουν από εσωτερικούς δαίμονες, όπως είναι το αφόρητο άγχος, η κατάθλιψη και το αίσθημα αυτο-υποτίμησης. Είναι πάρα πολλοί. Κάθε 40 δευτερόλεπτα, κάποιος συνάνθρωπός μας βάζει τέλος στη ζωή του σε όλο τον πλανήτη, οκτακόσιες χιλιάδες, συνολικά…
Εάν προσθέταμε όλους τους ανθρώπους που χάνουν τη ζωή τους σε πολέμους, τρομοκρατικές ενέργειες και φυσικές καταστροφές, το άθροισμά τους δεν θα πλησίαζε καν τον αριθμό αυτών που βάζουν μόνοι τους τέλος στη ζωή τους. Είναι αυτοί που, τελικά, αναγκάζονται να παραδοθούν στον αβάσταχτο ψυχικό τους πόνο.
Η αυτοκτονία αποτελεί μία σιωπηρή πανδημία, χωρίς τίτλους πρωτοσέλιδων. Τα δε άτομα του άμεσου περιβάλλοντος, συνηθέστατα, δεν έχουν την παραμικρή στήριξη από την πλευρά της κοινωνίας, που τα αντιμετωπίζει με σιωπή και σχεδόν αποφυγή.
Ενώ η πανδημία του covid 19 αντιμετωπίζεται με την τήρηση αποστάσεων ασφαλείας, ισχύει ακριβώς το αντίθετο για την πανδημία της αυτοχειρίας. Η πρόληψη των ψυχικών προβλημάτων και της αυτοχειρίας απαιτεί την ύπαρξη εγγύτητας μεταξύ μας. Χρειάζεται να πλησιάσουμε και να συναντήσουμε ο ένας τον άλλον πραγματικά και ειλικρινά. Φοβόμαστε, όμως. Φοβόμαστε μήπως πούμε λάθος λόγια και, άθελά μας, κάνουμε τα πράγματα χειρότερα. Είναι απόλυτα κατανοητό. Είναι πολύ ευκολότερο να σιωπήσουμε. Στην ουσία όμως, αυτή η σιωπή είναι πολύ χειρότερη…
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc, Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη, Θεραπεία παιδιών και εφήβων , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες
