Η χορτοφαγία είναι ένας τρόπος διατροφής ο οποίος επιτρέπει την κατανάλωση μόνο φυτικών τροφών. Αυτό σημαίνει πως ένα άτομο που είναι χορτοφάγο εξαιτίας ηθικών, θρησκευτικών, αισθητικών, περιβαλλοντικών λόγων ή και λόγων υγείας δεν καταναλώνει ζωικά προϊόντα. Μπορεί να υπάρξουν κάποιες εξαιρέσεις για συγκεκριμένα προϊόντα (π.χ. αυγά, γάλα κ.ά.) που, όμως, προέρχονται από ζώντα ζώα Τα μανιτάρια θεωρούνται συχνά ως φυτική τροφή, παρόλο που βιολογικά δεν ανήκουν στο φυτικό βασίλειο, καθώς είναι ζωικοί μικροοργανισμοί (μύκητες).
Ο όρος χορτοφαγία παραπέμπει συνηθέστατα σε συγκεκριμένο τρόπο διατροφής αλλά αρκετοί χορτοφάγοι επιλέγουν, ταυτόχρονα, να μη χρησιμοποιούν, γενικότερα, ζωικά προϊόντα όπως είναι π.χ. τα δερμάτινα, τα μάλλινα κ.ά.
Η χορτοφαγία καθιερώθηκε για πρώτη φορά το 1847, σε μία συνάντηση χορτοφάγων στο Ramsgate της Αγγλίας, όπου και δημιουργήθηκε η πρώτη χορτοφαγική οργάνωση στον κόσμο. Αργότερα, δημιουργήθηκαν ανάλογες οργανώσεις με τις ίδιες αρχές και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία. Το 1908, δημιουργήθηκε η Διεθνής Χορτοφαγική Κοινότητα, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση, με βασικό στόχο τη διάδοση της χορτοφαγίας. Ο όρος «vegetarianism» προέρχεται από τη λατινική λέξη «vegetabilia» που σημαίνει «λαχανικά».
Κάτι που δεν είναι ευρύτερα γνωστό είναι πως ένας από τους πρώτους και πλέον γνωστούς χορτοφάγους ήταν και ο φιλόσοφος και μαθηματικός Πυθαγόρας (580-496 π.Χ.). Ο όρος «Πυθαγόρεια διατροφή» χρησιμοποιούνταν, συνήθως, για να περιγράψει μια διατροφή που βασίζονταν κυρίως σε φυτικά προϊόντα. Αυτό μέχρι τον 19ο αιώνα οπότε και καθιερώθηκαν οι όροι «χορτοφάγος» και «χορτοφαγία».
Διαφορά ανάμεσα σε χορτοφάγους και αυστηρούς χορτοφάγους (vegan)
Για να κατανοήσουμε καλύτερα το τι σημαίνει χορτοφαγία, θα πρέπει να γνωρίζουμε πως υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί τύποι χορτοφάγων. Ο πλέον αυστηρός και απόλυτος αποκαλείται «vegan». Τα άτομα που είναι vegan, σε αντίθεση με τους χορτοφάγους, αποφεύγουν κάθε είδους προϊόν που έχει προκαλέσει τον οποιοδήποτε πόνο σε οποιοδήποτε ζώο. Οι χορτοφάγοι αποφεύγουν κυρίως την κατανάλωση κρέατος, όχι όμως και αυτή των αυγών, βουτύρου, γάλατος, δέρματος κ.ά.
Ο όρος «vegan» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1944, όταν και ιδρύθηκε ο σύλλογος «Vegan Society» στην Αγγλία, σε συνδυασμό με τη διαπίστωση των Elsie Shrigley και Donald Watson πως στα καταστήματα τροφίμων πωλούνταν πολλά προϊόντα που εμπεριείχαν ζωικά παράγωγα και δεν ήταν αμιγώς φυτικά.
Ο βεγκανισμός (αυστηρή χορτοφαγία) θα μπορούσε να ορισθεί ως «ένας τρόπος ζωής που αντιτίθεται στην εκμετάλλευση και βίαιη αντιμετώπιση των ζώων, με σκοπό την παραγωγή τροφών, ρούχων ή άλλων προϊόντων». Ο βεγκανισμός είναι, επίσης, μία στάση ζωής που αποσκοπεί στην ενεργητική αποτροπή της καταπίεσης και θανάτωσης ζώων, της ανελέητης εκμετάλλευσης της φύσης και της καταστροφής του περιβάλλοντος
Οι λόγοι μιας τέτοιας στάσης ζωής ποικίλουν και έχουν να κάνουν με τα δικαιώματα των ζώων, την πολιτική για το περιβάλλον και την προστασία του, αλλά και την υγεία. Τα θέματα αυτά, από τη φύση τους, αποτελούν συχνά αφορμή έντονων ιδιωτικών και δημόσιων αντιπαραθέσεων και συζητήσεων. Επιπρόσθετα, επειδή οι αυστηρά χορτοφάγοι αποτελούν ένα πολύ μικρό κομμάτι της κοινωνίας του οποίου οι αξίες και οι πράξεις αποκλίνουν έντονα από αυτές της επικρατούσας κουλτούρας, δημιουργούνται συχνά μεγάλες εντάσεις, κάθε φορά που η ομάδα αυτή προσπαθήσει να υπερασπισθεί ή να προβάλει τις θέσεις της.
Χορτοφαγία
Διάφοροι τύποι χορτοφάγων
Σύμφωνα με τη Διεθνή Χορτοφαγική Κοινότητα, οι χορτοφάγοι διαχωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες, ανάλογα με την τροφή που καταναλώνουν. Έτσι, λοιπόν, υπάρχουν:
- Οι Αυγο-χορτοφάγοι (Ovo-vegetarians) που δεν καταναλώνουν κρέας, ψάρι και γαλακτοκομικά, αλλά επιτρέπουν την κατανάλωση αυγών
- Οι Γαλακτο-χορτοφάγοι (Lacto-vegetarians) που δεν καταναλώνουν κρέας, ψάρι και αυγά, αλλά επιτρέπουν την κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων
- Οι Γαλακτο-ωο-χορτοφάγοι (Lacto-ovo-vegetarians) που δεν καταναλώνουν κρέας και ψάρι, αλλά επιτρέπουν την κατανάλωση αυγών και γαλακτοκομικών προϊόντων
- Οι αυστηροί χορτοφάγοι που αποκλείουν από τη διατροφή τους κάθε είδους ζωικά προερχόμενης τροφής, συμπεριλαμβανομένων του μελιού, των γαλακτοκομικών προϊόντων και των αυγών.
Πέραν των επίσημων αυτών κατηγοριών χορτοφάγων, υπάρχουν και «νεότερες» κατηγορίες (όπως οι μερικώς χορτοφάγοι, οι ωμοφάγοι κ.ά.)που καταναλώνουν, κατά βούληση, διάφορους άλλους συνδυασμούς τροφών. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών των κατηγοριών είναι η κατανάλωση όσο το δυνατόν πιο φυσικών και μη επεξεργασμένων τροφών.
Οι κυριότεροι λόγοι που οδηγούν στη χορτοφαγία/βεγκανισμό
Ο αριθμός των ατόμων που επιλέγουν αυτόν τον τρόπο διατροφής αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια. Οι λόγοι αυτής της τάσης είναι πολλοί, αλλά οι σημαντικότεροι έχουν να κάνουν με τη διασφάλιση μιας καλύτερης προσωπικής υγείας, την προάσπιση των δικαιωμάτων των ζώων και, τέλος, την προστασία του περιβάλλοντος.
- Λόγοι υγείας: πολλές είναι οι έρευνες που καταδεικνύουν πως τα άτομα που είναι χορτοφάγοι προσβάλλονται πολύ λιγότερο από καρδιαγγειακά νοσήματα, καρκίνο(όσοι καταναλώνουν κόκκινο κρέας διατρέχουν 4 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν καρκίνο, συγκριτικά με αυτούς που δεν το συμπεριλαμβάνουν στη διατροφή τους), εγκεφαλικά επεισόδια και σακχαρώδη διαβήτη, συγκριτικά με άτομα που δεν είναι χορτοφάγοι, και έχουν, επίσης, χαμηλότερα επίπεδα χοληστερόλης, καθώς και χαμηλότερη αρτηριακή πίεση.
Ως εκ τούτου, η χορτοφαγία, για λόγους υγείας, αποτελεί μια σώφρονα επιλογή για όσους επιθυμούν να έχουν μια καλή υγεία και ποιότητα ζωής.
- Λόγοι προστασίας περιβάλλοντος: το περιβάλλον επηρεάζεται, πολύ περισσότερο απ΄όσο φανταζόμαστε, από τις τροφές που καταναλώνουμε. Για παράδειγμα, απαιτούνται περισσότερα από 3 000 λίτρα νερού για την παραγωγή ενός μόνο κιλού βοδινού κρέατος. Απίστευτο και όμως αληθινό, αλλά περίπου το 50% των σιτηρών που καλλιεργούνται χρησιμοποιούνται ως τροφή ζώων των οποίων το κρέας θα φθάσει στο πιάτο μας. Λαμβάνοντας υπόψη τα συνεχώς μειούμενα αποθέματα νερού παγκοσμίως, μπορεί ο καθένας να βγάλει τα συμπεράσματά του.
Η ρύπανση του περιβάλλοντος, εξαιτίας της μεταφοράς ζώων, είναι περίπου 10 φορές μεγαλύτερη απ΄ ότι για τη μεταφορά χορτοφαγικών προϊόντων. Η ρύπανση γης, υπόγειων δεξαμενών νερού και ατμόσφαιρας είναι άμεσα συνδεδεμένη με όλη την αλυσίδα εκτροφής ζώων και παραγωγής κρέατος. Για παράδειγμα, υπολογίζεται πως ελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα περίπου 30 εκατομμύρια τόνοι μεθανίου ετησίως από την κοπριά και άλλου είδους επιπτώσεων από την παγκόσμια κτηνοτροφία. Είναι γνωστή η συμβολή του μεθανίου στη δημιουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου.
- Ηθικοί λόγοι: Υπάρχουν προδιαγραφές και νόμοι για τη μεταχείριση των ζώων, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως τα ζώα που προορίζονται να γίνουν τροφή δεν υποφέρουν, από τη στιγμή που ζουν, κάτω από δύσκολες συνθήκες, μια ζωή που δεν είναι η φυσιολογική. Η τροφή που τους παρέχεται μπορεί να αναβαθμίζει την ποιότητα του κρέατος, όχι όμως και της υγείας τους. Οι μεταφορές τους μεταξύ των διάφορων κτηνοτροφικών μονάδων και προς τα σφαγεία είναι, επίσης, συχνά επώδυνες.
Πολλοί από εμάς είναι άτομα φιλόζωα και ενάντια σε κάθε είδους κακομεταχείρισης ζώων. Αυτό, όμως, δεν στέκεται εμπόδιο στο να βάλουμε στο πιάτο μας και να απολαύσουμε μία ζουμερή μπριζόλα από ένα ζώο που περνά σχεδόν όλη του τη ζωή μέσα σε έναν κλωβό ή να γευθούμε μία μερίδα Chicken Nuggets στα McDonalds από κοτόπουλα που εκτρέφονται στρυμωγμένα κατά χιλιάδες, με μοναδικό στόχο τη διασφάλιση του μεγαλύτερου δυνατού κέρδους.
Φυτοφαγία
Η κρεατοφαγία ως μέρος της κουλτούρας μας
Ο Γάλλος φιλόσοφος Jaques Derrida θεωρεί την κρεατοφαγία ως έναν τρόπο επικύρωσης της κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στη φύση. Σύμφωνα με τον ίδιο, η θανάτωση ζώων και η κατανάλωση του κρέατός τους είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τους άνδρες, ως μέρος της κυριαρχίας τους επάνω στα ζώα, στη γυναίκα (για κάποιους αυτά τα δύο είναι ταυτόσημα) και στα παιδιά. Είναι γνωστή, άλλωστε, η εικόνα της επίδειξης σκοτωμένων αγριογούρουνων, λαγών και άλλων θηραμάτων επάνω στα καπό ή στις καρότσες αγροτικών τετρακίνητων. Τα λάφυρα, ως απόδειξη δύναμης και κυριαρχίας, πάντοτε επιδεικνύονταν. Πριν από 3 000 περίπου χρόνια, ο Αχιλλέας περιέφερε το νεκρό σώμα του Έκτορα, τον οποίο ο ίδιος είχε σκοτώσει, γύρω από τα τείχη της Τροίας ως απόδειξη της δύναμης, της ικανότητας και της ολικής του κυριαρχίας έναντι του αντιπάλου του. Τώρα, πολλοί κυνηγοί θηραμάτων και ψαράδες επιδεικνύουν τη λεία τους, καμαρώνοντας σε βαθμό ανάλογο του μεγέθους της…
Σε μία διαφημιστική καμπάνια της αλυσίδας Burger King, πριν από λίγα χρόνια στις Η.Π.Α., εμφανίζονταν ένας άνδρας που έλεγε τραγουδώντας: «Είμαι άνδρας, πολύ μεγάλος σε νούμερα και μέγεθος για να αρκεστώ σε μια «γυναικεία» τροφή» και, την ίδια στιγμή, πετά το λαχανικό που κρατούσε στο χέρι του, λέγοντας πως βγήκε για κυνήγι ενός λαχταριστού μπέργκερ, τονίζοντας επανειλημμένα «Είμαι άντρας!». Το υποδόριο μήνυμα της συγκεκριμένης διαφήμισης είναι σαφές. Το φυσικό και ανδροπρεπές είναι να τρως κρέας (αυτό κάνουν οι πραγματικοί άνδρες), και «θηλυπρεπές» να τρως λαχανικά…
Στο δυτικό πολιτισμό και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, οι γυναίκες και τα ζώα συχνά εξομοιώνονταν, κάτι που ακόμα και ο ίδιος ο Αριστοτέλης έπραξε, αποκλείοντας τόσο τις γυναίκες όσο και τα ζώα από τον ηθικό τρόπο ζωής. Γυναίκες και ζώα θεωρούνταν ως μη λογικές υπάρξεις και η εξομοίωσή τους αυτή υποδήλωνε πως οι γυναίκες έχουν, κατά κάποιον τρόπο, κάτι το ζωώδες στη φύση τους. Με ανάλογο τρόπο, και τα ζώα, από τη στιγμή που δεν διαθέτουν ανθρώπινη/ανδρική λογική, δεν χρειάζεται να έχουμε εμείς οι άνθρωποι κάποια ηθική ευθύνη/υποχρέωση απέναντί τους.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ. ή W.H.O.), ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε. ή F.N.) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (F.A.O.) τονίζουν με κάθε τρόπο την αναγκαιότητα μείωσης της κατανάλωσης κρέατος ώστε να σώσουμε τόσο το περιβάλλον όσο και την καλή μας υγεία. Όταν ο Π.Ο.Υ., σε μία ανακοίνωσή του το 2015, κατέδειξε πως η κατανάλωση επεξεργασμένου, κυρίως, κρέατος, όπως το μπέικον, τα λουκάνικα και το ζαμπόν, αυξάνει αισθητά τον κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων μορφών καρκίνου, δέχθηκε σφοδρή επίθεση από το λόμπι παραγωγής και επεξεργασίας κρέατος.
Οι περισσότεροι πλέον γνωρίζουμε πως εμείς οι άνθρωποι, διαμέσου των πράξεων και του τρόπου διατροφής μας, επηρεάζουμε σε μεγάλο βαθμό το περιβάλλον και το κλίμα του πλανήτη μας. Είναι αποδεδειγμένο πως η παγκόσμια κτηνοτροφία και βιομηχανία κρέατος προκαλούν μεγαλύτερη ρύπανση στο περιβάλλον απ΄ότι όλα τα φορτηγά, τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα και τα πλοία που κινούνται στον πλανήτη. Γνωρίζουμε, επίσης, τους κινδύνους για την υγεία που δημιουργεί η κατανάλωση κρέατος.
Κρεατοφαγία/βεγκανισμός
Επίλογος
Είναι πολύ φυσικό οι άνθρωποι να καταναλώνουν κρέας και να τους αρέσει. Θα πρέπει, όμως, ως ένα βαθμό τουλάχιστον, να αντισταθούμε σε αυτή τη νόρμα, τόσο για το καλό της υγείας μας όσο και για το καλό του πλανήτη που ζούμε. Ένας τρόπος μιας τέτοιου είδους αντίστασης είναι να αρχίσουμε να νοιαζόμαστε για το τι βάζουμε μέσα στο σώμα μας. Εμείς οι ίδιοι θα πρέπει να αποφασίζουμε το τι, το πώς και το πόσο καταναλώνουμε. Ας αναρωτηθούμε, λοιπόν: «Μήπως θα μπορούσα να καταναλώνω λιγότερο κρέας;». Δεν χρειάζεται να γίνει κάποιος χορτοφάγος ή βεγκανιστής. Ούτε εγώ είμαι. Θα πρέπει, όμως, να αρχίσουμε να νοιαζόμαστε περισσότερο για τον τρόπο διατροφής μας και για τον κόσμο που θα κληρονομήσουν οι απόγονοί μας.
Και ας μη λησμονούμε πως πραγματικά ελεύθερος είναι αυτός που κάνει συνειδητές επιλογές, ακόμα και όσον αφορά στη διατροφή του, και δεν ακολουθεί την πεπατημένη.
Σύμφωνα με όσα προαναφέραμε, ο χορτοφαγικός τρόπος διατροφής και ο βεγκανισμός δεν αφορούν μόνο στη διατροφή μας, αλλά αποτελούν, ταυτόχρονα, μία στάση και έναν τρόπο ζωής, από τη στιγμή που η τροφή έχει μία ευρύτερη συμβολική σημασία. Αυτοί οι τρόποι διατροφής θα μπορούσαν, ανάλογα με την οπτική που επιλέγουμε, να θεωρηθούν και ως ένας τρόπος αντίστασης, όχι μόνο απέναντι στη βιομηχανία κρέατος, αλλά επίσης και απέναντι στη φαρμακοβιομηχανία, την πατριαρχία και τις διάφορες εκφράσεις της, τον δομικό ρατσισμό και, γενικά, τη δυτική κουλτούρα.
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη, Θεραπεία παιδιών και εφήβων , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες
