Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας: συμπτώματα, αιτιολογία, αντιμετώπιση

Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας: κλινική εικόνα και συμπτώματα

Ναρκισσιστικά στοιχεία έχουμε όλοι στην προσωπικότητά μας και αποτελούν μία από τις βασικές προϋποθέσεις δημιουργίας μιας συγκροτημένης και αποδεκτής εικόνας εαυτού και της δυνατότητάς μας να αγαπάμε τον εαυτό μας και, κατ΄επέκταση, τους άλλους. Σε μια ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (Ν.Δ.Π.), όμως, κυριαρχεί μια υπερδιογκωμένη εικόνα εαυτού και ένα μη ρεαλιστικό αίσθημα μεγαλείου και προσωπικής υπεροχής.

Όπως προαναφέραμε, το κυρίαρχο χαρακτηριστικό ατόμων με Ν.Δ.Π. είναι η ύπαρξη μιας  μη ρεαλιστικής αίσθησης προσωπικής υπεροχής και αξίας που, όμως, δεν στηρίζεται σε πραγματικά δεδομένα. Όλα αυτά, όμως, δεν είναι παρά η μία μόνον όψη του νομίσματος ή ένα όμορφο περιτύλιγμα. Κάτω από αυτό, υπάρχει μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα, αυτή της κατάθλιψης, της μοναξιάς και της αίσθησης αναξιότητας που αναπόφευκτα πυροδοτούνται, όταν η αίσθηση μεγαλείου και προσωπικής υπεροχής δεν επιβεβαιώνονται εκ των έξω, δηλαδή από τους άλλους. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που τα άτομα με Ν.Δ.Π. είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στην οποιαδήποτε κριτική και μπορεί να κάνουν τα πάντα για να εισπράξουν αυτήν τη έξωθεν παραδοχή και επιβράβευση που αποτελούν απαραίτητη τροφή για την εύθραυστη και αδύναμη εικόνα του εαυτού τους.

Η ευθραυστότητά τους είναι τόσο μεγάλη που μπορεί να νιώσουν προσβολή, απαξίωση και απόρριψη ακόμα και από την παραμικρότερη πράξη ή αντιμετώπιση του περίγυρού τους που δεν ανταποκρίνεται στην εικόνα του μοναδικού ατόμου που θεωρούν πως είναι. Τα άτομα αυτά είναι για τον περίγυρό τους, στην καλύτερη περίπτωση, γοητευτικά, και, στη χειρότερη, τα ψώνια που έχουν «καβαλήσει το καλάμι».

Θεωρούν πως όλοι θα πρέπει να σκέφτονται όπως αυτοί, προσδοκούν ιδιαίτερα προνόμια από τους άλλους και οργίζονται όταν δεν τους τα αναγνωρίζουν. Πιστεύουν πως οι κανόνες ισχύουν μόνο για τα συνηθισμένα άτομα και όχι για ξεχωριστά όπως είναι οι ίδιοι. Θέλουν να σχετίζονται με σημαντικά πρόσωπα και είναι συχνά σνομπ. Γυναίκες με Ν.Δ.Π. θέλουν οπωσδήποτε να αντιμετωπίζονται από τον ερωτικό τους σύντροφο ως κάτι το ιδιαίτερα ξεχωριστό.

Αισθήματα ντροπής ελλοχεύουν πίσω από την παραμικρότερη αποτυχία, όπως και αισθήματα φθόνου για τον οποιονδήποτε είναι ή έχει κάτι περισσότερο από τους ίδιους. Συχνά, πιστεύουν πως οι άλλοι είναι αυτοί που τους φθονούν, εξαιτίας των ξεχωριστών τους χαρισμάτων.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό των ατόμων με Ν.Δ.Π. είναι η έλλειψη αμοιβαιότητας και αυθεντικής έγνοιας για τους άλλους, καθώς και σχέσεις που διακρίνονται από σκοπιμότητα και επιδίωξη αποκόμισης κάποιου προσωπικού οφέλους.

Η σύγκρουση με την πραγματικότητα και οι αναπόφευκτες ματαιώσεις που προκύπτουν εξαιτίας αυτής, αλλά και εξαιτίας της υπερευαισθησίας των ατόμων αυτών απέναντι σε πραγματικές ή φαντασιακές «απορρίψεις», μπορεί να πυροδοτήσουν καταθλιπτικά συναισθήματα που είναι και ο συνηθέστερος λόγος αναζήτησης βοήθειας. Άτομα με Ν.Δ.Π., που είναι χαρισματικά και έχουν καταφέρει να αναρριχηθούν επαγγελματικά, οικονομικά και κοινωνικά, εμφανίζουν συνήθως τα πρώτα κλινικά συμπτώματα της διαταραχής τους σε ώριμη ηλικία, όταν οι δυνατότητες προσωπικής επιβεβαίωσης, επάρκειας και επιτυχίας, εκ των πραγμάτων, αρχίζουν να περιορίζονται.

 

 

Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας 

Αιτιολογία

Δεν είναι απόλυτα γνωστοί οι αιτιολογικοί παράγοντες της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας. Πολλοί πιστεύουν πως η Ν.Δ.Π. είναι το αποτέλεσμα της συνέργειας παραγόντων που σχετίζονται με μια βιολογική ευαλωτότητα, με την ποιότητα των πρώιμων σχέσεων του ατόμου με τους φροντιστές του, καθώς και άλλους ψυχολογικούς παράγοντες που αφορούν στο ταμπεραμέντο και στην ικανότητα του ατόμου να μπορεί να ανέχεται ματαιώσεις και, γενικά, συναισθηματικές πιέσεις.

Υπάρχουν αρκετοί ερευνητές που θεωρούν τη Ν.Δ.Π. ως το αποτέλεσμα μιας γονικής στάσης δίχως όρια και ανταπόκρισης σε κάθε επιθυμία του παιδιού και υπό οποιασδήποτε προϋποθέσεις ή ως το αποτέλεσμα της ανάγκης των γονιών να έχουν ένα προικισμένο και ξεχωριστό παιδί για κάλυψη δικών τους υποσυνείδητων αναγκών. Στο βαθμό που το παιδί ανταποκρίνεται στα δεδηλωμένα ή λανθάνοντα αιτήματα των γονιών, εισπράττει αποδοχή και «αγάπη». Σε αντίθετη περίπτωση, ανοιχτή ή σιωπηρή απόρριψη, αποδοκιμασία και συναισθηματική ψυχρότητα.

Ένα ακόμα ενδεχόμενο είναι η Ν.Δ.Π να είναι το αποτέλεσμα μιας συναισθηματικής παραμέλησης ή κακοποίησης από την πλευρά των γονιών ή άλλων φροντιστών του ατόμου κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας. Οι πρώτες εκδηλώσεις της διαταραχής παρατηρούνται στην εφηβεία ή στη πρώιμη νεανική ζωή, τότε που έχει διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό η προσωπικότητα.

 

Διάγνωση και συννοσηρότητα

Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας συνυπάρχει συχνά με την καταθλιπτική διαταραχή, με διαταραχές που σχετίζονται με τη χρήση διαφόρων ουσιών καθώς και με την ψυχογενή ανορεξία. Μπορεί, επίσης, να συνυπάρχει και με άλλες διαταραχές προσωπικότητας της ίδιας ομάδας (π.χ. αντικοινωνική, μεταιχμιακή), καθώς και με την παρανοειδή διαταραχή προσωπικότητας.

Η διάγνωση γίνεται, κυρίως, διαμέσου προσωπικών συνεντεύξεων. Ορισμένες φορές, ίσως είναι απαραίτητη και η βοήθεια κάποιου προβολικού τεστ, όπως είναι το Rorschach.

 

 

Διαταραχή προσωπικότητας

Αντιμετώπιση

Η άρνηση της πιθανότητας ύπαρξης οποιασδήποτε μορφής ανεπάρκειας στους ίδιους καθιστά τη διάθεση των ατόμων με Ν.Δ.Π. για αναζήτηση βοήθειας πολύ χλομή, για το λόγο αυτό, η ψυχική τους κατάσταση επιδεινώνεται, όπως είναι φυσικό, με την πάροδο του χρόνου, καθώς μειώνονται οι δυνατότητες ναρκισσιστικής ανατροφοδότησης και επιβεβαίωσής τους.

Η αίσθησή τους πως υπερέχουν των πάντων αποδυναμώνει και αυτή από την πλευρά της το κίνητρό τους για αναζήτηση βοήθειας καθώς θεωρούν πως μόνο μια αυθεντία μπορεί να βοηθήσει ένα τόσο προικισμένο άτομο όπως είναι οι ίδιοι. Θυμάμαι ένα άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, που είπε στο τέλος της πρώτης τηλεφωνικής μας συνομιλίας: «Ελπίζω να είστε πιο έξυπνος και προικισμένος από εμένα για να μπορέσετε να με βοηθήσετε»!

Μια θεραπευτική στάση αποδοχής, παντελούς απουσίας, ακόμα και της ελαχιστότατης, αμφισβήτησης ή ανταγωνισμού -σε συνδυασμό με μια αυθεντική συναισθαντικότητα, αποδοχή και ευαισθησία από την πλευρά του θεραπευτή- αποτελούν την καλύτερη εγγύηση για την εγκαθίδρυση μιας θεραπευτικής συμμαχίας προς όφελος του θεραπευόμενου.

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες