Γενικά
Ο όρος «ναρκισσιστής» χρησιμοποιείται συχνά στην καθημερινότητά μας για να περιγράψει άτομα που δείχνουν να έχουν κάποια χαρακτηριστικά στοιχεία μιας ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας. Τα τελευταία χρόνια, έχει διαπιστωθεί πως υπάρχουν δύο μορφές ναρκισσιστικής προσωπικότητας. Η μία είναι η ευδιάκριτη ναρκισσιστική προσωπικότητα που την χαρακτηρίζει ένας εγωκεντρικός τρόπος λειτουργίας ή μια έντονη ανάγκη προσωπικής επιβεβαίωσης, αισθήματα μεγαλείου και υπεροχής, μέχρι του σημείου απώλειας επαφής με την πραγματικότητα. Στην ουσία, τα άτομα αυτά δεν νοιάζονται για τους άλλους και οι σχέσεις τους βασίζονται στο χειρισμό και στην άσκηση του μεγαλύτερου δυνατού ελέγχου των άλλων ώστε να καταφέρουν να πάρουν αυτό που επιθυμούν. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με μια απουσία ενσυναίσθησης που διακρίνει έναν ναρκισσιστή, καθίσταται αδύνατη η ύπαρξη μιας ισότιμης και αυθεντικής σχέσης με τους άλλους. Μπορούν να καλύπτουν με μεγάλη μαεστρία αυτά τα χαρακτηριστικά τους και να φαίνονται, συνήθως, προς τους έξω ως υποδειγματικά άτομα, με σκοπό να αποπλανήσουν και να εγκλωβίσουν κυρίως αυτούς που έχουν επιλεγεί ως υποψήφια θύματά τους, ενώ στην πραγματικότητα δεν ενδιαφέρονται καθόλου για αυτά και τις όποιες ανάγκες τους.
Από την άλλη, υπάρχει και μια δεύτερη μορφή ναρκισσιστικής προσωπικότητας, αυτή του ευάλωτου και συγκαλυμμένου ναρκισσιστή που επιδεικνύει ένα ιδιόμορφο χαμηλών τόνων προφίλ. Αν και οι δύο αυτές μορφές ναρκισσισμού έχουν αρκετά κοινά χαρακτηριστικά -συμπεριλαμβανομένης της απουσίας ενσυναίσθησης, της ύπαρξης μιας μεγαλειώδους αίσθησης εαυτού και μιας υπερβολικής ανάγκης είσπραξης του θαυμασμού των άλλων- ο κάθε τύπος ναρκισσισμού μπορεί να εκφράζεται προς τα έξω με τρόπους διαφορετικούς.
Πως μπορούμε, λοιπόν, να μάθουμε πως έχουμε να κάνουμε με έναν συγκαλυμμένο ναρκισσιστή;
Συγκαλυμμένος ναρκισσισμός
Τα κύρια χαρακτηριστικά ατόμων με συγκαλυμμένο ναρκισσισμό
Αυτού του είδους η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (Ν.Δ.Π.) δεν είναι τόσο εύκολο να διαγνωστεί ή να αναγνωριστεί από μη ειδικούς, τουλάχιστον. Μπορεί να φαίνονται ως άτομα ντροπαλά, τρυφερά ή αγχώδη. Παίρνουν συχνά ικανοποίηση με έμμεσο τρόπο, επενδύοντας συναισθηματικά σε κάποιον που θαυμάζουν. Πολλές φορές, παίρνουν προσωπικά κάποια πράγματα που λέγονται και τότε νιώθουν πως οι άλλοι δεν τους εμπιστεύονται, δεν τους κατανοούν, δεν τους εκτιμούν αρκετά, τους παρεξηγούν και, με κάποιον τρόπο, τους κακοποιούν. Έχουν ιδέες μεγαλείου και απορούν που οι άλλοι δεν τους καταλαβαίνουν και δεν τους εκτιμούν όσο οι ίδιοι θα επιθυμούσαν.
Οι λόγοι που κατατάσσονται στην διαγνωστική ενότητα «ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας» οφείλεται στο ότι θεωρούν τον εαυτό τους ως κάτι το ιδιαίτερο και πως έχουν πάντα δίκιο, ανάγκη του θαυμασμού των άλλων, έστω και με έναν μη εμφανή τρόπο, καθώς και το ότι στερούνται ενσυναίσθησης. Τα άτομα αυτά τα διακρίνει ένας εγωκεντρισμός και προσδοκούν μια ιδιαίτερη μεταχείριση από τους άλλους. Συχνά θεωρούν πως τα χαρίσματά τους δεν εκτιμώνται επαρκώς ή καθόλου και πως ο κόσμος, γενικώς, δεν έχει αντιληφθεί το πόσο ξεχωριστά άτομα είναι. Ορισμένοι υιοθετούν το ρόλο του θύματος και του ιερομάρτυρα για να τύχουν της προσοχής που τόση ανάγκη έχουν.
Οι συγκαλυμμένοι ναρκισσιστές είναι, δυνητικά, πιο «επικίνδυνοι» από τους εμφανείς γιατί δύσκολα γίνονται αντιληπτοί από τους άλλους. Χρησιμοποιούν πολλά προπετάσματα καπνού και καμουφλαρισμένων τρόπων λειτουργίας, με άλλα λόγια, κρύβονται πίσω από πολλές μάσκες. Χειρίζονται τα άτομα που επιλέγουν με έναν υπόγειο τρόπο, μέχρι, τελικά, του σημείου της ωμής εκμετάλλευσης. Ένα επιπρόσθετο χαρακτηριστικό τους είναι πως μπορεί να δείχνουν ένα προσωπείο καλού, «φιλάνθρωπου», ήρεμού και γεμάτου από ενσυναίσθηση ατόμου. Επιλέγουν επαγγέλματα που να σχετίζονται με τη φροντίδα άλλων. Στην ουσία όμως, το όποιο ενδιαφέρον τους για τους άλλους υποκινείται από την ανάγκη τους για αναγνώριση, επιβεβαίωση, υπεροχή και άσκηση ελέγχου των άλλων. Μπορεί να φθάσουν ακόμα και μέχρι του σημείου να βοηθούν και να παίρνουν πρωτοβουλίες εξυπηρέτησης, χωρίς καν να τους ζητηθεί κάτι τέτοιο. Διακρίνονται από μία αυταρέσκεια και συμπεριφέρονται υπεροπτικά ή ως άτομα πονεμένα που υποφέρουν και που τα έχουν εκμεταλλευτεί αδίστακτα οι άλλοι, εξαιτίας της μεγάλης γενναιοδωρίας και μεγαλοψυχίας τους.
Κρυφός ναρκισσισμός
Παρόλο που τα άτομα αυτά έχουν κοινά χαρακτηριστικά με έναν κλασσικό ναρκισσιστή, οι κρυφοί ή συγκαλυμμένοι ναρκισσιστές είναι, κατά κάποιον τρόπο, είδωλά του. Ενώ ο κλασσικός ναρκισσιστής θέλει οπωσδήποτε να είναι το επίκεντρο της προσοχής των άλλων, ο συγκαλυμμένος ναρκισσιστής (Σ.Ν.) επιλέγει το ρόλο του θύματος, όταν διαπιστώνει πως δεν μπορεί να γίνει, με άλλον τρόπο, το επίκεντρο της προσοχής των άλλων. Ο Σ.Ν. επιλέγει, αντί της εξωστρέφειας, την εσωστρέφεια. Τα συνήθη εσωστρεφή άτομα είναι, γενικά, καλοί ακροατές, αλλά όχι ναρκισσιστές. Οι Σ.Ν. θεωρούν τους άλλους βαρετούς, ανεπαρκείς ή ακόμα και άχρηστους. Αντί του ανοιχτού ελέγχου των άλλων, προσπαθούν να τους ελέγχουν έμμεσα, κυρίως διαμέσου μιας παθητικής-επιθετικής συμπεριφοράς. Μπορεί να δείχνουν πως συμφωνούν με κάποιον αλλά να μην τηρούν τη συμφωνία αυτή, να έρχονται καθυστερημένοι στα ραντεβού τους, να ξεχνούν ή να προφασίζονται πως ποτέ δεν υπήρξε κάποια συμφωνία. Μπορεί να ζητούν συγνώμη αλλά, κατά βάθος, δεν την εννοούν ποτέ.
Όλοι οι ναρκισσιστές είναι άτομα που θέλουν να ελέγχουν τους άλλους. Οι συγκαλυμμένοι ναρκισσιστές, όμως, για τον λόγο αυτό, επιστρατεύουν μια μεγάλη δόση μεμψιμοιρίας και αυτολύπησης. Αντί να καταπιέζουν τους άλλους ανοιχτά, έχουν την τάση να τους φθονούν. Αντί να περιαυτολογούν ανοιχτά, δείχνουν μια συγκρατημένη αλαζονεία, θεωρώντας τους άλλους ως υποδεέστερούς τους. Μπορεί να συμπεριφέρονται συγκρατημένα και αδιάφορα, να κάνουν απορριπτικές ή υποτιμητικές χειρονομίες και μορφασμούς -όπως το να κοιτούν αλλού, να αναστενάζουν με δυσαρέσκεια ή να χασμουριούνται-, θέλοντας να δείξουν πως βαριούνται. Ενώ όλοι οι ναρκισσιστές αντιδρούν άσχημα στην κριτική, οι Σ.Ν μπορεί να είναι πιο εύθραυστοι από όλους, θεωρώντας τους εαυτούς τους ως ιδιαίτερα ευαίσθητους. Σκοπός της ζωής τους είναι να μπορέσουν να πείσουν τους άλλους πως οι ίδιοι είναι άτομα τέλεια και αλάνθαστα. Προσπαθούν να δείχνουν ευχάριστοι και να προσποιούνται τους τέλειους γονείς. Είναι εξπέρ στο να δείχνουν ταπεινότητα και μετριοφροσύνη ώστε να εισπράξουν από τους άλλους αυτό που επιθυμούν.
Αντί του εξωστρεφούς, επιθετικού και εκρηκτικού χαρακτήρα του κλασσικού ναρκισσιστή, ο Σ.Ν. διακατέχεται από αισθήματα αδιαφορίας ή υποτίμησης για τους άλλους, ενώ παράλληλα έχει άγχος και ιδέες καταδίωξης.
Ναρκισσισμός
Συνοπτικά, τα χαρακτηριστικά στοιχεία ενός Σ.Ν. είναι:
Λόγω της παραπλανητικής φύσης τους και του τρόπου με τον οποίο καταφέρνουν να παραμένουν κρυμμένοι, για μεγάλο χρονικό διάστημα, πίσω από το προσωπείο τους, οι κρυφοί ναρκισσιστές θεωρούνται πιο επικίνδυνοι από τους εμφανείς ναρκισσιστές.
Εξωτερικά, φαίνονται ως φυσιολογικά και χωρίς ελαττώματα άτομα. Μόνο, όμως, ο στενός κύκλος τους μπορεί πραγματικά να καταλάβει τη ζωή ενός Σ.Ν. και τις πραγματικές διαστάσεις της απατηλής συμπεριφοράς του.
Παρακάτω, παραθέτουμε μερικά παράξενες συμπεριφορές ενός Σ.Ν. και πώς μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε.
- Συγκρατημένος
- Ντροπαλός
- Κατακερματισμένη αυτοεικόνα
- Κακή αυτοεκτίμηση και φθόνος όσων έχουν όσα του λείπουν
- Παθητική επιθετικότητα:
η συμπεριφορά αυτή μπορεί να περιλαμβάνει:
- υπονόμευση της δουλειάς ή της φιλίας κάποιου
- πειράγματα ή χλευαστικά σχόλια που παρουσιάζονται ως αστεία
- ήρεμη αντιμετώπιση των άλλων
- ανεπαίσθητη μετατόπιση ευθυνών που κάνει τους άλλους να αισθάνονται άσχημα ή να αμφιβάλλουν για το τι πραγματικά συνέβη
- αναβάλλοντας καθήκοντα που θεωρεί κατώτερα των ικανοτήτων του
- Ανασφαλής
- Νοιάζεται πολύ να περιλαμβάνεται σε κοινωνικά πλαίσια
- Φοβάται τόσο πολύ την κριτική, σε βαθμό που να αποφεύγει να τραβήξει πάνω του υπερβολική προσοχή
- Συχνά, υποφέρει επίσης και από άλλα προβλήματα όπως κατάθλιψη, σύμπλεγμα κατωτερότητας ή κοινωνική φοβία
- Αναζητά την επιβεβαίωση πως είναι καλός και αρεστός
- Υπερευαίσθητος απέναντι σε τι είδους υποδοχή έχει
- Πιο εσωστρεφής
Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας
Πως επηρεάζονται οι σχέσεις ενός συγκαλυμμένου ναρκισσιστή
Οι σχέσεις ενός Σ.Ν. μπορεί να επηρεασθούν σημαντικά, εξαιτίας της παθολογίας του, και να προκαλέσουν πολύ μεγάλα προβλήματα σε αυτές. Αυτό ισχύει για κάθε είδους σχέση, όπως, ερωτική, φιλική, συγγενική, εργασιακή κ.τ.λ. Τα πρόσωπα που εμπλέκονται σε σχέση με έναν Σ.Ν. νιώθουν, συνήθως, πνευματική και συναισθηματική σύγχυση.
Ο συγκαλυμμένος ναρκισσισμός μπορεί να επηρεάσει τις σχέσεις, μεταξύ άλλων, και με τους παρακάτω τρόπους:
- Συναισθηματική κακοποίηση : ένας Σ.Ν. χρησιμοποιεί πολύ συχνά τη μέθοδο της συναισθηματικής κακοποίησης, όπως για παράδειγμα, η υποτίμηση του άλλου και διαφόρων ειδών χειριστικής συμπεριφοράς. Αυτό προκαλεί στον αποδέκτη αυτών των συμπεριφορών σε ένα έντονο αίσθημα ανασφάλειας, απομόνωσης και αμφισβήτησης του εαυτού του.
- Gaslighting : δηλαδή η απόπειρα χειραγώγησης άλλων, όπου ο ναρκισσιστής προσπαθεί να κάνει τον άλλον να αρχίσει να αμφισβητεί τον ίδιο του τον εαυτό. Για παράδειγμα, μπορεί να αφορά στο να αρχίσει το άτομο να αμφιβάλει για την ορθότητα των σκέψεων, της αντίληψης και των συμπερασμάτων του. Με τη μέθοδο αυτή, ο ευάλωτος Σ.Ν. προσπαθεί να αποκτήσει ή/και να διατηρήσει τον έλεγχο του άλλου, δημιουργώντας του μια τέτοιου είδους εσωτερική ανισορροπία.
- Απομόνωση και έλεγχος : Οι Σ.Ν. θέλουν, συχνά, να απομονώνουν το ταίρι ή κάποιο άλλο πρόσωπο του άμεσου περιβάλλοντός τους από φίλους και συγγενείς τους. Αυτό γίνεται για να απομονωθεί το εν λόγω άτομο από το περιβάλλον στήριξής του και να διατηρηθεί ή ακόμα και να ενισχυθεί ο έλεγχος που του ασκούν.
- Συνεξάρτηση : Η σχέση ενός ατόμου με έναν ευάλωτο ναρκισσιστή, όπως είναι ο Σ.Ν., οδηγεί συχνά σε μια συνεξάρτηση μαζί του. Συνεξάρτηση σημαίνει μια υπερβολική εξάρτηση του θύματος από τον ναρκισσιστή για συναισθηματική στήριξη και επιβεβαίωση. Αυτού του είδους η παθολογική εξάρτηση καθιστά σχεδόν αδύνατο για το θύμα να συνειδητοποιήσει πως συμμετέχει σε μια πολύ κακή σχέση και, ως εκ τούτου, να φύγει από αυτήν, ακόμα και αν θα το ήθελε.
- Μακροπρόθεσμες ψυχολογικές επιπτώσεις στους άλλους : Οι σύντροφοι, οι φίλοι ή τα πρόσωπα της οικογένειας που βρίσκονται κοντά με τον Σ.Ν. πλήττονται συχνά από αρνητικές μακροπρόθεσμες ψυχολογικές επιπτώσεις, γιατί η σχέση με ένα τέτοιο άτομο εξουθενώνει τον ψυχισμό όσων σχετίζονται μαζί του. Συνέπεια αυτού είναι συχνά η εμφάνιση άγχους, κατάθλιψης, μειωμένης αυτοεκτίμησης και δυσκολίες στο να εμπιστευθούν άλλους.
Λέγοντας ναρκισσιστής και χρησιμοποιώντας αρσενικό γένος, αυτό γίνεται χάριν ευκολίας. Εννοείται πως το άτομο αυτό μπορεί κάλλιστα να είναι και μία γυναίκα.
Νάρκισσος
Επίλογος
Ο συγκαλυμμένος ναρκισσισμός είναι μια λεπτή αλλά δυνητικά καταστροφική μορφή ναρκισσισμού που μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπιστεί. Η επίγνωση των ενδείξεων του συγκαλυμμένου ναρκισσισμού μπορεί να μας βοηθήσουν να λειτουργήσουμε στις σχέσεις και την κοινωνία με μεγαλύτερη διορατικότητα. Είναι σημαντικό να μπορούμε να διακρίνουμε και να λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη τα χαρακτηριστικά στοιχεία ενός συγκαλυμμένου ναρκισσιστή και να προσπαθούμε να τα διαχειριστούμε ανάλογα, προκειμένου να ευνοήσουμε πιο υγιείς και γνήσιες αλληλεπιδράσεις, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Η ενθάρρυνση της ενσυναίσθησης, της ειλικρίνειας και της ανοιχτής επικοινωνίας έχουν αποφασιστική σημασία στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων του συγκαλυμμένου ναρκισσισμού στη ζωή μας.
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
