Τα μικρά παιδιά ζουν στον κόσμο του «εδώ και τώρα». Από τη στιγμή που στα πρώτα χρόνια της ζωής τους δεν διαθέτουν ακόμα συμβολικό λόγο, χρησιμοποιούν το σώμα και τη συμπεριφορά τους για να εκφράσουν τις ανάγκες και τα συναισθήματά τους. Ένα παιδί που νιώθει καλά, που κοιμάται, τρώει και αλληλεπιδρά σημαίνει πως έχει σωματική και συναισθηματική ισορροπία. Το παιδί ανακαλύπτει σταδιακά τον περίγυρό του και εξελίσσει νέες συναισθηματικές και γνωστικές ικανότητες. Όταν έχει δίπλα του πρόθυμους και προβλέψιμους ενήλικες, η εξέλιξή του διευκολύνεται και ολοκληρώνεται ομαλά. Αυτό, όμως, δεν συμβαίνει με όλα τα παιδιά. Το παιδί που δείχνει με τη συμπεριφορά του πως κάτι δεν πάει καλά χρειάζεται τη βοήθεια των γονιών του για να αποκαταστήσει την ομαλότητα της εξελικτικής του πορείας.
Τις περισσότερες φορές, η βοήθεια των γονιών επαρκεί. Μερικές φορές, όμως, τα προβλήματα μπορεί να επιμένουν για μεγάλο διάστημα ή να είναι τόσο σοβαρά που οι γονείς να αισθάνονται πως η δική τους βοήθεια δεν επαρκεί. Στην περίπτωση αυτή, η παρέμβαση ενός ειδικού παιδοψυχολόγου είναι απαραίτητη τόσο για το παιδί όσο και για τους ίδιους τους γονείς που μπορεί να έχουν κατακλυσθεί από ανησυχία και άγχος. Το παιδί τους μπορεί να υπολείπεται σε κάποιον ή κάποιους τομείς από άλλα παιδιά της ηλικίας του, μπορεί να έχει κάποιες ενδείξεις κάποιου είδους αναπτυξιακής ανωριμότητας, να παρουσιάζει ορισμένα ανησυχητικά συμπτώματα, να υπάρχουν κάποιες ιδιαιτερότητες στον τρόπο που επικοινωνεί με τους άλλους κ.ά.
Στις μικρές ηλικίες, είναι αρκετές φορές δύσκολο να διακρίνει κάποιος με απόλυτη σιγουριά τη φυσιολογική από την αποκλίνουσα ανάπτυξη, αν το πρόβλημα οφείλεται σε ανωριμότητα του παιδιού ή των γονιών του, στο δύσκολο ταμπεραμέντο του κ.ά. Αυτός είναι ένας επιπρόσθετος λόγος που η παρέμβαση ενός παιδοψυχολόγου θα διευκρίνιζε την όποια ασάφεια και θα οδηγούσε στην άμεση και έγκαιρη αντιμετώπιση των όποιων δυσκολιών.
Τι είναι ο Παιδοψυχολόγος;
Είναι ένας ψυχολόγος με ειδίκευση στην παιδοψυχολογία και που αντιμετωπίζει προβλήματα παιδιών και εφήβων (0-18 ετών), που σχετίζονται με τη νοητική, την κοινωνική και την ψυχοσυναισθηματική τους εξέλιξη.
Τι χρειάζεται/κάνει ο Παιδοψυχολόγος;
Απευθυνόμαστε σε έναν παιδοψυχολόγο σε περίπτωση που προβληματιζόμαστε, ανησυχούμε ή αντιμετωπίζουμε διαφόρων ειδών δυσκολίες με το παιδί μας -εντός ή εκτός οικογένειας- και που αφορούν στην κατανόηση, στην πρόληψη, στη διάγνωση και στην αντιμετώπιση ή θεραπεία των συγκεκριμένων γνωστικών, κοινωνικών, ψυχοσυναισθηματικών ή άλλου είδους δυσκολιών.
Σε περίπτωση που τα προβλήματα του παιδιού είναι ιδιαίτερα πολύπλοκα, μπορεί να μην αρκεί μια συμβουλευτική ή υποστηρικτική παρέμβαση αλλά να είναι αναγκαία μια συστηματική ψυχοθεραπευτική δουλειά. Στην περίπτωση αυτή, ο ειδικός στον οποίο απευθυνόμαστε θα πρέπει, εκτός από την ειδικότητα του παιδοψυχολόγου, να έχει και παιδοψυχοθεραπευτική εκπαίδευση. Δυστυχώς, στην πόλη της Θεσσαλονίκης, υπάρχουν ελάχιστοι ειδικοί παιδοψυχολόγοι που να έχουν εκπαίδευση και στην παιδοψυχοθεραπεία.
Ποιος χρειάζεται παιδοψυχοθεραπεία;
Η ανάγκη για παιδοψυχοθεραπεία καθορίζεται συνήθως από τρεις παράγοντες: 1. Το υποκειμενικό αίσθημα δυσφορίας και ψυχικής οδύνης του ατόμου, 2. Τον τρόπο με τον οποίο οι δυσκολίες του παιδιού/εφήβου προκαλούν ένα υποκειμενικό αίσθημα δυσφορίας και ψυχικής οδύνης στον περίγυρό του και 3. Την αδυναμία του παιδιού/εφήβου να αξιοποιήσει τις δυνατότητές του.
Το υποκειμενικό αίσθημα δυσφορίας και ψυχικής οδύνης δεν χρειάζεται κάποιον ιδιαίτερο σχολιασμό. Να προταθεί, όμως, ψυχοθεραπεία σε κάποιο άτομο επειδή προκαλεί προβλήματα στον περίγυρό του είναι συζητήσιμο. Και, όμως, αυτός είναι ο συνηθέστερος λόγος έναρξης μιας παιδοψυχοθεραπείας. Δεν είναι τα ίδια τα παιδιά που ζητούν ψυχοθεραπευτική βοήθεια επειδή έχουν άγχος, κάποιου είδους ανωριμότητα, δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις κ.τ.λ. Οι γονείς είναι αυτοί που ανησυχούν για το μικρό παιδί τους που είναι ανυπάκουο, που αρνείται να φάει, να κοιμηθεί μόνο του, να πάει στο σχολείο ή που ζηλεύει υπερβολικά το μικρό του αδελφάκι. Ή που ανησυχούν για το εφηβικής ηλικίας παιδί τους που αργεί πολύ τα βράδια, που καπνίζει ή πίνει, που έχει κακές παρέες ή που αδιαφορεί για τα μαθήματά του.
Όταν το παιδί ή ο/η έφηβος νιώσει πως ο παιδοψυχολόγος / παιδοψυχοθεραπευτής δεν έχει καμία πρόθεση να εξυπηρετεί κανενός άλλου συμφέροντα, πέραν αυτών του ίδιου του παιδιού/εφήβου, τότε ο ψυχοθεραπευτής έχει κερδίσει την πρώτη μάχη για την απόκτηση της εμπιστοσύνης του παιδιού/εφήβου.
Ο τρίτος παράγοντας, δηλαδή, η αδυναμία του ατόμου να αξιοποιήσει τις δυνατότητές του, είναι σαφές πως αποτελεί σημαντικό παράγοντα που συνηγορεί για την έναρξη μιας παιδοψυχοθεραπείας. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί έχει εγκλωβιστεί σε έναν αδιέξοδο κόσμο ψυχαναγκασμών / καταναγκασμών ή υπερβολικών απαιτήσεων από την πλευρά του περίγυρού του που το γονατίζουν και το αποδυναμώνουν ψυχικά και λειτουργικά, τότε μια ψυχοθεραπευτικού τύπου βοήθεια είναι απαραίτητη.
Ψυχοθεραπευτής
Όλοι οι άνθρωποι, κάποια στιγμή στη ζωή τους, έρχονται αντιμέτωποι με διάφορα προβλήματα ή συναισθηματικές κρίσεις που τις περισσότερες φορές καταφέρνουν να ξεπερνούν είτε μόνοι είτε με τη βοήθεια κάποιων ατόμων του άμεσου περιβάλλοντός τους. Υπάρχουν, όμως, και περιπτώσεις όπου οι δυσκολίες να έχουν τέτοια ένταση και διάρκεια που να είναι απαραίτητη η έναρξη μίας ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης με κάποιον ειδικό ψυχοθεραπευτή.
Η ψυχοθεραπεία είναι ένας τρόπος αντιμετώπισης ψυχικών διαταραχών που έχει ως αφετηρία μεθόδους που βασίζονται στην ψυχολογική θεωρία. Εδώ ανήκουν, για παράδειγμα, η ψυχανάλυση, η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία, η ομαδική ψυχοθεραπεία, η οικογενειακή ψυχοθεραπεία, η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, όπως και διάφορες άλλες μορφές υποστηρικτικής ψυχοθεραπείας.
Η ψυχοθεραπεία, ως θεραπευτική μέθοδος, έχει ήδη μια πορεία εξέλιξης ενός περίπου αιώνα και έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά πως αποτελεί μια αποτελεσματική θεραπευτική μέθοδο για τις περισσότερες μορφές ψυχικών διαταραχών, όπως, για παράδειγμα, η κατάθλιψη, οι νευρώσεις, οι φοβίες, οι διαταραχές προσωπικότητας, οι ψυχοσωματικές διαταραχές, ψυχαναγκασμοί/καταναγκασμοί, διαταραχές στη λήψη τροφής(ανορεξία, βουλιμία) κ.ά.
Τι είναι ο ψυχοθεραπευτής;
Ο ψυχοθεραπευτής είναι ένας επαγγελματίας του χώρου της ψυχικής υγείας που έχει την απαραίτητη εκείνη εκπαίδευση που του δίνει το δικαίωμα άσκησης αυτού του επαγγέλματος. Ένας ψυχοθεραπευτής, που είναι μέλος ενός επίσημα αναγνωρισμένου οργάνου ψυχοθεραπευτών, σημαίνει πως έχει την απαραίτητη εκείνη ψυχοθεραπευτική εκπαίδευση -δηλαδή, προσωπική ψυχοθεραπεία, εποπτεία, πρακτική και θεωρητική κατάρτιση- που εγγυάται την ασφαλή δυνατότητα ανταπόκρισης στις απαιτήσεις του επαγγέλματος αυτού.
Τι κάνει ένας ψυχοθεραπευτής ;
Ένας εκπαιδευμένος ψυχοθεραπευτής μπορεί, μέσα από ένα δομημένο διάλογο με τον θεραπευόμενο, να διερευνήσει, να εκτιμήσει και να διαγνώσει τη σοβαρότητα, τις ιδιαιτερότητες και τις προϋποθέσεις της κατάστασης του τελευταίου συνολικά ώστε να τις αντιμετωπίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Στη Θεσσαλονίκη και στους περισσότερους δημόσιους φορείς ψυχικής υγείας, δεν υπάρχει, δυστυχώς, ούτε επάρκεια ψυχοθεραπευτικά εκπαιδευμένου προσωπικού αλλά ούτε και επάρκεια χρόνου, στις περισσότερες περιπτώσεις, για την αντιμετώπιση περιστατικών που χρίζουν μιας πιο μακρόχρονης ψυχοθεραπευτικής βοήθειας.
Τι χαρακτηρίζει έναν καλό ψυχοθεραπευτή ;
Εκτός από τα τυπικά προσόντα, δηλαδή εκπαίδευση, εποπτεία, προσωπική ψυχοθεραπεία, που θα πρέπει να μπορεί να τα αξιοποιεί επαγγελματικά με ένα μοναδικό κάθε φορά τρόπο με το κάθε ξεχωριστό άτομο που καλείται να βοηθήσει, θα πρέπει, επίσης, να μπορεί να λειτουργεί και ως συν-άνθρωπος, συμβάλλοντας και ο ίδιος αποφασιστικά στη δημιουργία μιας αμοιβαίας σχέσης με τον θεραπευόμενο, που δίχως αυτήν δεν μπορεί να υπάρξει κανενός είδους θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Η οποιαδήποτε άσκηση μονόπλευρης επιστημονικότητας συρρικνώνει υπερβολικά τη σχέση, μετατρέποντας τον θεραπευόμενο από υποκείμενο σε αντικείμενο παρατήρησης και αποδέκτη απρόσωπων χειρισμών. Το ίδιο ισχύει και για κάθε είδους περίθαλψης ατόμων, η ποιότητα της οποίας εξαρτάται από την ικανότητα του περιθάλποντος να δείχνει ευαισθησία και συναισθαντικότητα που να εισπράττονται και να μεταβολίζονται σε δυνάμεις ίασης.
Ανθρώπινη ευαισθησία και συναισθαντικότητα από την πλευρά του ψυχοθεραπευτή αντιρροπούν την αρχική ασυμμετρία στη σχέση, μετατρέποντάς την σε μία σχέση συμμετρική, δηλαδή σε μια σχέση μεταξύ δύο ισότιμων συν-ανθρώπων.
Παιδοψυχολόγος Θεσσαλονίκη – Παιδοψυχοθεραπευτής Θεσσαλονίκη
Σάββας Ν. Σαλπιστής , Ph.D.