Πένθος: η αντιμετώπιση μαθητών που πενθούν (Μέρος 3ο)

Πένθος: η αντιμετώπιση μαθητών που πενθούν 

1. Η ευθύνη του σχολείου

Η ευθύνη του σχολείου δεν περιορίζεται στη διδασκαλία αλλά επεκτείνεται στη συνολική εξέλιξη των μαθητών και στη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα παιδιά προτιμούν να μιλήσουν με το δάσκαλο παρά με το γονιό τους. H αντιμετώπιση καταστάσεων πένθους από το σχολείο μπορεί να αποτελέσει μοντέλο στάσης για τους μαθητές σε μία ανάλογη μελλοντική κατάσταση.

Οι μαθητές που βιώνουν κάποιο πένθος έχουν ιδιαίτερη ανάγκη στήριξης και φροντίδας από το σχολείο, όταν μάλιστα είναι σχεδόν βέβαιο πως κατά την περίοδο του πένθους θα επηρεασθεί τόσο η συμπεριφορά όσο και η σχολική τους επίδοση. Eξάλλου, για ένα παιδί που έχασε, για παράδειγμα, το γονιό του, το σημαντικότερο είναι η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος και η παρουσία ενηλίκων που είναι πρόθυμοι να μιλήσουν για το θάνατο και να του επιτρέψουν να βιώσει το πένθος του με το δικό του τρόπο και χωρίς υποδείξεις. Στην περίπτωση που το πένθος του παιδιού δεν γίνει αποδεκτό ή δεν επιτραπεί στο παιδί να το εκφράσει αβίαστα, ο κίνδυνος μεταγενέστερων αρνητικών συνεπειών είναι μεγάλος.

H αντιμετώπιση ενός θανάτου από το σχολείο εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από το ποιος και με ποιον τρόπο πέθανε. Υπάρχουν θάνατοι που επηρεάζουν άμεσα όλο το σχολείο, όπως ο θάνατος ενός δασκάλου ή ενός παιδιού, και άλλοι, όπως ο θάνατος ενός γονέα, που επηρεάζουν μόνον έναν συγκεκριμένο μαθητή και πιθανόν την τάξη του. Σε κάθε περίπτωση, η ύπαρξη ενός ήδη διαμορφωμένου και αποδεκτού από όλο το προσωπικό σχεδίου αντιμετώπισης είναι ιδιαίτερα σημαντική, γιατί ο σχεδιασμός εν μέσω κρίσης είναι αδύνατος. Όσο σαφέστερες είναι οι κατευθυντήριες γραμμές τόσο μεγαλύτερη και η αποτελεσματικότητα του σχεδίου, το οποίο θα πρέπει να επαναξιολογείται κάθε χρόνο, να βελτιώνεται όταν χρειάζεται  και να κοινοποιείται σε κάθε νέο εκπαιδευτικό που έρχεται στο σχολείο.

Η γνώση δημιουργεί ασφάλεια, για το λόγο αυτόν, είναι επιβεβλημένη η εκπαίδευση τόσο του εκπαιδευτικού προσωπικού όσο και των μαθητών στην αντιμετώπιση κρίσεων. Όσον αφορά στο προσωπικό, είναι χρήσιμη η οργάνωση ημερίδων με τη συμμετοχή ειδικών που θα επιμορφώνουν, θα συζητούν, θα κάνουν διάφορες ασκήσεις κ.τ.λ. Όσον αφορά στα παιδιά, προτείνεται η ενσωμάτωση  του θανάτου και του πένθους ως θεμάτων  στη σχολική δραστηριότητα, με αφορμή απλές καθημερινές καταστάσεις, όπως ο ερχομός του φθινοπώρου, ο θάνατος ή η απώλεια ενός κατοικίδιου, η ανάγνωση ενός σχετικού διηγήματος κ.ά., προσαρμοσμένες στην ηλικία των παιδιών που απευθυνόμαστε. Μία άλλη προσέγγιση θα ήταν η αναφορά στην ιστορική και πολιτισμική διάσταση του θανάτου, όπου τα παιδιά μπορούν να μάθουν τι έκαναν οι άνθρωποι σε άλλες εποχές και άλλες χώρες, διευρύνοντας τη γνώση αλλά και την κατανόησή τους για τη ζωή των άλλων. Η ενσωμάτωση του θανάτου ως θέματος στη σχολική και προσχολική αγωγή απαιτεί και την άμεση συνεργασία με τους γονείς, ώστε να είναι προετοιμασμένοι να απαντήσουν σε ενδεχόμενες ερωτήσεις των παιδιών τους και να συζητήσουν περαιτέρω.

H αντιμετώπιση κρίσεων εξαρτάται άμεσα και από τον τρόπο οργάνωσης του σχολείου. Εάν ο καθημερινός τρόπος λειτουργίας του παρακάμπτει με ευέλικτο τρόπο τα όποια εσωτερικά προβλήματα χωρίς έντονες συγκρούσεις, τότε θα είναι εφικτή και η αντιμετώπιση κάθε κρίσης εξαιτίας εξωτερικών συμβάντων.

Ένα σχέδιο αντιμετώπισης κρίσεων θα μπορούσε να περιλαμβάνει τις παρακάτω παραμέτρους:

• αντιμετώπιση επειγουσών καταστάσεων
• ποιος και με ποιον τρόπο θα ενημερωθεί και ποιος έχει την ευθύνη της ενημέρωσης
• αντιμετώπιση απώλειας, πένθους και θανάτου στον  οργανισμό ως σύνολο και στα επιμέρους τμήματά του
• πώς αυτά μετατρέπονται σε κοινή ευθύνη ολόκληρης της ομάδας προσωπικού

 

Απόλυτη προετοιμασία δεν είναι πάντοτε εφικτή, η ύπαρξη, όμως, ενός σχεδίου αντιμετώπισης αποτρέπει το χάος και τον κίνδυνο να βρεθεί το παιδί που πενθεί αντιμέτωπο με ένα «τείχος σιωπής».

Η σύσταση μίας ομάδας αντιμετώπισης κρίσεων σε κάθε σχολείο, υπό την εποπτεία του διευθυντή, που θα ενεργοποιείται άμεσα για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου, είναι επιβεβλημένη. Τα δραματικά γεγονότα έλκουν, συνήθως, το ενδιαφέρον και των Μ.Μ.Ε. Σχολείο και ομάδα αντιμετώπισης κρίσεων θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για κάτι τέτοιο και να έχουν συμφωνήσει για τη στάση θα τηρεί το σχολείο.

 

Πένθος

2. Η σημασία των τελετουργιών

Τελετουργίες, που να αφορούν κάθε μεταβατική περίοδο της ζωής, υπήρχαν ανέκαθεν σε κάθε κοινωνία, κουλτούρα και θρησκεία. Ιδιαίτερα με αφορμή σημαντικά γεγονότα, οι τελετουργίες αντιπροσωπεύουν την ασφάλεια, την τάξη και τη σταθερότητα, εκφράζοντας ταυτόχρονα ομαδικά συναισθήματα και σκέψεις και διευκολύνοντας την αφομοίωσή τους. Για τον λόγο αυτό, οι περισσότερες τελετουργίες σχετίζονται με τη γέννηση, την ενηλικίωση, το γάμο και το θάνατο, αποτελώντας μία κοινή ερμηνεία γεγονότων ιδιαίτερης σημασίας για τη ζωή και τον θάνατο.

Όπως τα μικρά παιδιά, που θέλουν η διαδικασία του ύπνου να γίνεται με τον ίδιο πάντα τρόπο τρόπο κάθε βράδυ, ως μία τελετουργία που μειώνει ή εξαφανίζει τον φόβο τους για το σκοτάδι και το άγνωστο, έτσι και οι ενήλικες χρησιμοποιούμε   τελετουργίες στη συνάντησή μας με τον θάνατο και το άγχος για την αβεβαιότητα που προκαλεί. Για τους λόγους αυτούς, ο περιορισμός των τελετουργιών, σε περίπτωση θανάτου, απειλεί τους μηχανισμούς στήριξης που έχει δημιουργήσει και ενσωματώσει μία κοινωνία για να ισχυροποιήσει τους κοινωνικούς δεσμούς των μελών της, υποδηλώνοντας πως, σε περίπτωση που τους συμβεί κάτι, δεν θα είναι μόνοι.

Οι τελετουργίες έχουν ιδιαίτερη ψυχολογική σημασία και για τα παιδιά καθώς συμβάλλουν:

• στη μείωση της αίσθησης του μη πραγματικού
• στην αποφυγή φαντασιώσεων
• στη γνωστική κατανόηση του θανάτου
• στην έκφραση συναισθημάτων που αφορούν την απώλεια
• στον αποχαιρετισμό του νεκρού με έναν συγκεκριμένο τρόπο
• στη δημιουργία κοινής βάσης  μελλοντικών συζητήσεων ανάμεσα σε παιδί και ενήλικες

 

Σε περίπτωση θανάτου ενός μαθητή ή δασκάλου, θα πρέπει να τονιστεί το γεγονός στο σχολείο με εκδηλώσεις όπως η μεσίστια ύψωση της σημαίας ή/και με μία σεμνή τελετή σε κατάλληλο χώρο του σχολείου που μπορεί να περιλαμβάνει τα εξής:

• ομιλία του διευθυντή
• λίγα λόγια από το δάσκαλο της τάξης/τμήματος
• ανάγνωση κατάλληλου ποιήματος/λογοτεχνικού κειμένου
• λίγα λόγια από έναν ιερέα
• ένα κατάλληλο τραγούδι ή μουσικό κομμάτι
• ενός λεπτού σιγή

 

Παιδί και θάνατος

Τονισμός του γεγονότος θα πρέπει να υπάρξει και μέσα στην τάξη. Τρόποι υπάρχουν πολλοί, αλλά είναι σημαντικό να καθορίζονται μαζί με τα παιδιά. Για παράδειγμα, το θρανίο ενός παιδιού που πέθανε μπορεί να χρησιμοποιηθεί συμβολικά για να υπογραμμίσει την απουσία του. Θα μπορούσε να διακοσμηθεί με μία κοινή ζωγραφιά ή ατομικές ζωγραφιές των συμμαθητών, να τοποθετηθεί ένα καντηλάκι, μία φωτογραφία του παιδιού, ένα μπουκέτο λουλούδια κ.τ.λ.

Τα παιδιά έχουν, συνήθως, πολλές ιδέες. Αποστολή του παιδαγωγού/εκπαιδευτικού είναι η διοχέτευση της δημιουργικότητας των παιδιών προς την έκφραση του πένθους τους με συγκεκριμένο τρόπο. Tο φύτεμα ενός δένδρου στην αυλή του σχολείου, η δημιουργία ενός φωτογραφικού άλμπουμ μνήμης κ.τ.λ. είναι ορισμένα παραδείγματα. Η επένδυση συναισθημάτων και σκέψεων σε πράξεις βοηθά στη συγκεκριμενοποίηση και κατανόηση του ακατανόητου. Τα παιδιά, όπως και οι ενήλικες, νοιώθουν ανακούφιση μετά από συμβολικές πράξεις. Η αναφορά στο θάνατο ενός συμμαθητή/δασκάλου στο τέλος της σχολικής χρονιάς, στην επέτειο του θανάτου του την επόμενη χρονιά, και με αφορμή ανάλογες ευκαιρίες, είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα παιδιά καθώς δημιουργεί μία αίσθηση ασφάλειας το γεγονός πως ο νεκρός δεν λησμονιέται.

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

 

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες