Share the post "Πένθος: παιδί και θάνατος, ο ρόλος του εκπαιδευτικού (Μέρος 2ο)"
Πένθος: σημαντικοί ατομικοί παράγοντες στην αντιμετώπιση κρίσεων
Κάθε άτομο βιώνει και αντιμετωπίζει μία κρίση με έναν προσωπικό τρόπο που εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, η συνειδητοποίηση των οποίων είναι χρήσιμη για την καλύτερη αντιμετώπιση τόσο των προσωπικών όσο και των κρίσεων άλλων ατόμων. Οι παράγοντες αυτοί είναι:
- Προσωπικά χαρακτηριστικά: επίπεδο ανοχής, ταμπεραμέντο, προσαρμοστική ικανότητα, υπομονή, νοημοσύνη
- Ψυχοκοινωνικές συνθήκες: μορφωτικό επίπεδο, παιδικά βιώματα, αποχωρισμοί ή απώλειες αγαπημένων προσώπων, κοινωνικό περιβάλλον
- Φυσικά χαρακτηριστικά: φύλο, ηλικία, κατάσταση υγείας
- Η παρούσα κατάσταση κάποιου επηρεάζει αποφασιστικά τον τρόπο αντιμετώπισης της κρίσης ενός άλλου
Αυτός που καλείται να στηρίξει ένα άτομο που πενθεί οφείλει να είναι απλά συνάνθρωπος και όχι υπεράνθρωπος. Διαφορετικά, κινδυνεύει να χάσει τα προσωπικά του όρια και να βυθισθεί στο πένθος του άλλου, χάνοντας ταυτόχρονα την απαραίτητη απόσταση που πρέπει να έχει ώστε να μην υποστεί επαγγελματική κόπωση.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού
Εάν ο θάνατος πλήξει μία τάξη, δεν πενθούν μόνον οι μαθητές αλλά και ο δάσκαλος/εκπαιδευτικός, που, εκτός από τις αντιδράσεις των μαθητών, θα πρέπει να χειρισθεί και τα προσωπικά του συναισθήματα. Πρόκειται αναμφίβολα για ιδιαίτερα δύσκολη κατάσταση, που απαιτεί γνωστική και ψυχολογική προετοιμασία. Εάν ένας δάσκαλος/εκπαιδευτικός δεν αντέχει να μιλήσει για θάνατο, πένθος και συναισθήματα, δεν είναι σε θέση να βοηθήσει την τάξη του που πενθεί. Το προσωπικό άγχος θανάτου, ο φόβος για λανθασμένους χειρισμούς και η ψυχική πίεση που αναπτύσσεται, κάτω από τέτοιες συνθήκες, εξηγούν την αποφυγή αντιμετώπισης από το εκπαιδευτικό προσωπικό που, σε τέτοια περίπτωση, θα πρέπει να ζητά τη βοήθεια ειδικού. Κάτι τέτοιο, όμως, λίγες φορές είναι απαραίτητο καθώς κανένας ειδικός δεν μπορεί και δεν πρέπει να υποκαθιστά το δάσκαλο, από τη στιγμή που το σημαντικότερο δεν είναι τι προσφέρεται, αλλά ποιος και με ποιόν τρόπο το προσφέρει.
Τα παιδιά νοιώθουν συνήθως ασφαλή όταν φροντίζονται, ιδίως σε δύσκολες καταστάσεις, από οικεία τους πρόσωπα με τα οποία έχουν στενή σχέση από παλιά. Ο δάσκαλος/εκπαιδευτικός είναι ένα τέτοιο πρόσωπο που, σε συνδυασμό με τη γνώση του για το μαθητή και το κοινωνικό του πλαίσιο, καθίσταται αναντικατάστατος. Το ιδανικό θα ήταν η δυνατότητα πρόσβασης του δασκάλου σε κάποιον ειδικό, όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο, τόσο για δική του συναισθηματική αποφόρτιση όσο και για την επιλογή κατάλληλων χειρισμών. Η ανάγκη συναισθηματικής αποφόρτισης, διαμέσου μοιράσματος συναισθημάτων με άλλους, μπορεί να καλυφθεί και στην ομάδα αντιμετώπισης κρίσεων, που, όπως αναφέραμε σε προηγούμενο άρθρο, θα πρέπει να λειτουργεί σε κάθε σχολείο.
Η μεγαλύτερη συμβολή αυτού που στηρίζει είναι να αντιπροσωπεύει την ελπίδα και την ασφάλεια που ο πενθών στερείται, τουλάχιστον αρχικά. Σχόλια του τύπου «ο χρόνος είναι ο καλύτερος γιατρός» κάθε άλλο παρά παρηγορούν, και ό,τι λέει αυτός που στηρίζει θα πρέπει να τα πιστεύει, καθώς αυτό εκπέμπεται, δημιουργώντας μία αίσθηση ασφάλειας στη σχέση. Αναφέρθηκε η σημασία της ανάγκης αυτού που πενθεί να μπορέσει να εκφράσει τα συναισθήματά του ανοιχτά. Αυτό είναι αληθές με την εξής όμως προσθήκη : ο πενθών έχει μερικές φορές ανάγκη -για να μην καταρρεύσει- να μην εκδηλώσει τα συναισθήματά του στη διάρκεια της επείγουσας φάσης μιας κρίσης, κάτι που θα πρέπει να γίνεται σεβαστό. Κατά το ίδιο διάστημα, δεν πρέπει να προτείνονται στον πενθούντα διάφορα υποκατάστατα ή αντισταθμίσματα αυτού που έχασε, καθώς είναι σημαντικό να ολοκληρώσει πρώτα τη διεργασία του πένθους του.
Θάνατος
Όταν ένας μαθητής/παιδί πενθεί, οφείλουμε να τον συναντήσουμε εκεί που βρίσκεται, χωρίς να τον αξιολογούμε με βάση τα δικά μας κριτήρια για το πώς ένα άτομο θα πρέπει να νοιώθει και να συμπεριφέρεται στη συγκεκριμένη κατάσταση. Κανένα πένθος δε μοιάζει με κάποιο άλλο και αν πρωτίστως προσπαθήσουμε να ταξινομήσουμε και να εκτιμήσουμε τα συναισθήματα, τα βιώματα και τη συμπεριφορά ενός μαθητή, τότε δεν τον συναντούμε εκεί που βρίσκεται, απλά τον αξιολογούμε.
Τhe National Institute of Mental Health (2001) κάνει ορισμένες σημαντικές προτάσεις για το πώς ένας δάσκαλος/εκπαιδευτικός μπορεί να βοηθήσει μαθητές σε κατάσταση κρίσης:
- Ενθάρρυνε τα παιδιά να εκφρασθούν συναισθηματικά και άκουσέ τα χωρίς παρατηρήσεις. Βοήθησε τα μικρότερα παιδιά να μάθουν λέξεις που να εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Δώσε εξηγήσεις για το συμβάν.
- Προσάρμοσε τις εξηγήσεις που δίνεις, στο επίπεδο του παιδιού.
- Τόνισε πως είναι φυσικό να νοιώθει κάποιος άσχημα όταν του συμβεί κάτι τραυματικό.
- Δώσε χρόνο στα παιδιά να μιλήσουν για τα συναισθήματα και τις εμπειρίες τους.
- Διαβεβαίωσε το παιδί πως δεν φταίει αυτό για ό,τι συνέβη.
- Μην επικρίνεις παλινδρομικές συμπεριφορές, χαρακτηρίζοντάς τες ανώριμες.
- Επίτρεψε στους μαθητές να νοιώθουν θλίψη, χωρίς προσδοκίες επίδειξης θάρρους και ψυχραιμίας.
- Φρόντισε τον εαυτό σου, αν θέλεις να βοηθήσεις τους μαθητές σου.
- Μη βιαστείς να επανέλθεις στις καθημερινές ρουτίνες.
- Σεβάσου όποιον δεν αντέχει να συμμετέχει στις συζητήσεις για το συμβάν.
- Προσπάθησε να μοιράσεις την τάξη σε μικρότερες ομάδες και διαβεβαίωσε τα παιδιά πως τα συναισθήματά τους είναι απόλυτα φυσιολογικά.
- Ενθάρρυνε τα παιδιά να ζωγραφίσουν και να παίξουν με σκοπό την εσωτερική επεξεργασία του γεγονότος.
- Έχε υπόψη πως μπορεί να υπάρχουν πολιτισμικές διαφορές, όσον αφορά στις αντιδράσεις των μαθητών.
- Κάλεσε συνάντηση γονέων με θέμα το συμβάν, ζητώντας τη βοήθειά τους. Θα ήταν επιθυμητή η συμμετοχή κάποιου ειδικού στη συνάντηση αυτή.
Μία κατάσταση κρίσης απαιτεί ανοικτή και άμεση επικοινωνία. Ο παιδαγωγός θα πρέπει να έχει υπόψη τα εξής:
- Πληροφόρηση προσαρμοσμένη στην ηλικία
Αποφυγή αφηρημένων περιγραφών και εξηγήσεων για το θάνατο όπως «ύπνος» ή «ταξίδι».
- Γνωστικός έλεγχος
Αποδοχή των ερωτήσεων και του παιχνιδιού του παιδιού που σχετίζονται με το συμβάν.
- Μετατροπή της απώλειας σε κάτι το πραγματικό
Αποκάλυψη προσωπικών συναισθημάτων και ενθάρρυνση των παιδιών να συμμετάσχουν σε τελετουργίες
- Πληροφόρηση του παιδιού για συνήθεις αντιδράσεις
Πληροφόρηση για συνήθεις αντιδράσεις και πως δεν είναι απαραίτητο να τις έχει κάποιος
- Προτάσεις για τρόπους συναισθηματικής έκφρασης
Για παράδειγμα, ζωγραφιές, άλμπουμ μνήμης, ημερολόγιο, παιχνίδια ρόλων, ποιήματα.
- Ερεθίσματα συναισθηματικού ελέγχου
Σχεδιασμός και άλλων δραστηριοτήτων στο σχολείο/παιδικό σταθμό.
Πένθος
Επίλογος
Στην εποχή που ζούμε, ολοένα και δυσκολότερα μιλούμε για θάνατο και πένθος. Νομίζουμε πως προστατεύουμε τα παιδιά, αποκλείοντάς τα από συζητήσεις περί θανάτου ακόμα και όταν αυτός έχει συμβεί στο άμεσό τους περιβάλλον. H σύγχρονη έρευνα δείχνει, όμως, πως, σε τέτοιες καταστάσεις, τα παιδιά χρειάζονται δίπλα τους ειλικρινείς και ασφαλείς ενήλικες που είναι διατεθειμένοι να απαντήσουν σε ερωτήματα και να αντέξουν τα συναισθήματα που τα ίδια βιώνουν, αλλά δεν αντέχουν, με αποτέλεσμα να πανικοβάλλονται.
Ένας δάσκαλος/παιδαγωγός θα έρθει αναπόφευκτα αντιμέτωπος με το θάνατο ενός μαθητή, γονέα ή συναδέλφου κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής του ζωής,. Όσο πιο προετοιμασμένος είναι ψυχολογικά και γνωσιακά για τον τρόπο αντιμετώπισης τέτοιων καταστάσεων τόσο καλύτερα θα προστατεύσει τον εαυτό του από μία ενδεχόμενη επαγγελματική εξουθένωση. Επίσης, θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του σύγχρονου ρόλου του που δεν περιορίζεται στην εκπαίδευση του μαθητή αλλά επεκτείνεται και στη στήριξη του σε δύσκολες καταστάσεις -από τη στιγμή που η μάθηση προϋποθέτει ψυχική ισορροπία- καθώς και στη διαμόρφωση της ταυτότητας και γενικότερα της προσωπικότητάς του.
Για να μπορέσει, όμως, ο παιδαγωγός/εκπαιδευτικός να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας κατάστασης κρίσης, θα πρέπει να έχει και την ανάλογη εκπαίδευση/επιμόρφωση. Η προσθήκη ενοτήτων στην εκπαίδευσή του, που να πραγματεύονται τέτοια θέματα, κρίνεται επιβεβλημένη.
Ο ρόλος του σχολείου είναι, επίσης, ιδιαίτερα σημαντικός σε καταστάσεις κρίσης, καθώς, με τη σταθερή δομή και λειτουργία του, αντιπροσωπεύει τη σταθερότητα, την ασφάλεια και τη συνέχεια που χρειάζεται το παιδί τέτοιες στιγμές. Αυτό όμως προϋποθέτει την ύπαρξη ετοιμότητας και ενός, εκ των προτέρων, επεξεργασμένου και αξιολογημένου σχεδίου που να ενεργοποιείται άμεσα από μία ομάδα αντιμετώπισης κρίσεων υπό την εποπτεία του διευθυντή.
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη, Θεραπεία παιδιών και εφήβων , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες