Ψυχοδυναμική / Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία

Τι είναι η Ψυχοδυναμική / Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία ;

Η Ψυχοδυναμική / Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία (Ψ.Ψ.) βασίζεται στην ψυχαναλυτική θεωρία και κλινική πράξη που εξελίσσονται συνεχώς εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα. Ορισμένα θεωρητικά μέρη της αρχικής ψυχαναλυτικής θεωρίας παίζουν ακόμα σημαντικό ρόλο αλλά το μεγαλύτερο μέρος της έχει σημαντικά αναθεωρηθεί. Υπάρχουν, επίσης, κάποια θεωρητικά μέρη που έχουν εντελώς απορριφθεί.

Το να αρχίσει κάποιος μια Ψυχοδυναμική / Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία σημαίνει πως έχει μπει σε μια τροχιά αυτογνωσίας, διαμέσου της διεύρυνσης της συνειδητοποίησης και της κατανόησης του εαυτού, των συναισθημάτων και των σημαντικών διαπροσωπικών του σχέσεων.

Στόχος της ψυχοδυναμικής - ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας είναι η ενίσχυση της ικανότητας του θεραπευόμενου να διαχειρίζεται αποτελεσματικά συναισθήματα και συγκρούσεις. Η διεύρυνση της συνειδητοποίησης και της κατανόησης του εαυτού, των αναγκών και των κινήτρων, διαμέσου της Ψ.Ψ., αυξάνει τη δυνατότητα κατανόησης και επιρροής της προσωπικής ζωής του θεραπευόμενου. Η ψυχοδυναμική- ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία βασίζεται στην καλή συνεργασία θεραπευτή-θεραπευόμενου, η σχέση των οποίων δίνει την ευκαιρία να βιωθούν άμεσα, να επισημανθούν, να κατανοηθούν συναισθηματικά και να τροποποιηθούν οι προβληματικές πλευρές των διαπροσωπικών σχέσεων του θεραπευόμενου.

Η συχνότητα των συνεδριών της ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας είναι συνήθως 1-2 φορές τη βδομάδα, η δε διάρκεια της κάθε συνεδρίας είναι συνήθως 45΄. Η συνολική διάρκεια μιας ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί με ακρίβεια από την αρχή, καθώς εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό -εκτός των άλλων- από το είδος του αιτήματος και τη δομή προσωπικότητας του θεραπευόμενου.

Ένα παράδειγμα ψυχοδυναμικής θεραπευτικής αντιμετώπισης

Στην προσπάθεια να βοηθηθεί ο θεραπευόμενος στη διερεύνηση και στην κατανόηση των συναισθημάτων, των αναγκών, των κινήτρων και των σχέσεών του, η Ψ.Ψ. επικεντρώνεται -εκτός των άλλων- στην κατανόηση της προσωπικής ιστορίας του θεραπευόμενου. Το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, όμως, αφιερώνεται στην επεξεργασία των συναισθημάτων, των σκέψεων, των κινήτρων και των σχέσεων της παρούσας ζωής του θεραπευόμενου, δηλαδή στο «εδώ και τώρα».

Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις ατόμων που έχουν βιώσει κάποια σοβαρή τραυματική εμπειρία. Στις περιπτώσεις αυτές, ένα μεγάλο μέρος της θεραπευτικής προσπάθειας αφιερώνεται στην επεξεργασία των μνημών και των συναισθημάτων που συνδέονται με τις επώδυνες τραυματικές εμπειρίες. Η προσπάθεια αυτή συνδυάζεται και με αυτήν που αφορά στον τρόπο που η τραυματική εμπειρία επηρεάζει τα συναισθήματα και τις σχέσεις με τους άλλους στο παρόν.

Ένα παράδειγμα του τρόπου που ένα σύμπτωμα μπορεί να γίνει κατανοητό και να αντιμετωπισθεί με Ψ.Ψ. θα μπορούσε να είναι το εξής:

Μία γυναίκα ζητά βοήθεια για διάφορα καταθλιπτικά συμπτώματα. Στη διάρκεια των πρώτων συνεδριάσεων, προκύπτει πως έχει τεράστιες δυσκολίες να πει «όχι» στις απαιτήσεις και τις επιθυμίες των προσώπων του οικογενειακού, φιλικού και εργασιακού της περιβάλλοντος. Η διερεύνηση της δυσκολίας αυτής αποκαλύπτει έναν ενδόμυχό της φόβο που σχετίζεται με την πεποίθηση πως, εάν αρνηθεί να ικανοποιήσει τις επιθυμίες των άλλων,  θα εγκαταλειφθεί. Η «λύση» που επέλεξε ήταν η συνέχιση της διαθεσιμότητάς της για τους άλλους που της έδινε μια αίσθηση ασφάλειας πως δεν κινδυνεύει να εγκαταλειφθεί. Ταυτόχρονα, όμως, νιώθει ολοένα και περισσότερο πως γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης και πως της λείπει μια σχέση όπου να μπορεί να νιώθει πως αξίζει και πως γίνεται αποδεκτή χωρίς να χρειάζεται να ικανοποιεί συνεχώς τις επιθυμίες των άλλων. Το εσωτερικό αδιέξοδο που δημιούργησε η κατάσταση αυτή την έκανε να νιώθει ολοένα και πιο έντονα καταθλιπτικά συναισθήματα.

Η δυνατότητα που δίνουν οι θεραπευτικές συνεδρίες για συνειδητοποίηση, κατανόηση και λεκτικοποίηση των δύσκολων συναισθημάτων-της δημιουργούν μια πρώτη αίσθηση ανακούφισης. Όταν, όμως, μετά από κάποιο διάστημα, συνεχίζει να έχει καταθλιπτική διάθεση, αρχίζει να φοβάται πως ο θεραπευτής θα κουραστεί μαζί της. Ο φόβος αυτός της προκαλεί άγχος και ανησυχία, σε σημείο που να μην ξέρει τι να πει στη διάρκεια των συνεδριών. Ο θεραπευτής εστιάζει στη νέα δυσκολία που προέκυψε και τη βοηθά να κατανοήσει τους λόγους που την οδήγησαν σε αυτήν.

Η νέα της εμπειρία, που είχε να κάνει με το ότι ο θεραπευτής αντιμετώπισε τον εκνευρισμό και τη σιωπή της με αποδοχή και προσπάθεια κατανόησης των δυσκολιών της, και όχι με εκνευρισμό, κριτική και απόρριψη όπως η ίδια πάντα φοβόταν, τη βοηθούν σταδιακά σε μια καλύτερη διαχείριση του φόβου εγκατάλειψης που βίωνε σε ανάλογες καταστάσεις, εάν δεν ανταποκρινόταν σε αυτό που θεωρούσε πως οι άλλοι προσδοκούν από αυτήν. Αρχίζει να νιώθει πως αποκτά ολοένα και περισσότερο τον έλεγχο της ζωής της, και η καταθλιπτική της διάθεση βελτιώνεται σημαντικά.

Στη συνέχεια, η ποιότητα των σχέσεών της στο παρόν συνδέεται με τα αισθήματα αβεβαιότητας, ανασφάλειας και φόβου για την αγάπη των γονιών της, και για το πώς η ίδια ως μικρό παιδί προσπαθούσε να εξασφαλίζει την προσοχή τους με το να είναι πάντα το μεγάλο «καλό» τους κορίτσι, καθώς υπήρχε και μια μικρότερη αδελφή.

Μετά από τις συγκεκριμένες συνειδητοποιήσεις και την επεξεργασία των συναισθημάτων που συνδέονταν με αυτές, η γυναίκα παύει να έχει καταθλιπτική διάθεση και μπορεί σταδιακά να βάζει όρια στη σχέση της με τους άλλους, οπότε και η θεραπεία ολοκληρώνεται.

Σε ποιες περιπτώσεις είναι αποτελεσματική η Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεία;

Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ερευνών που τεκμηριώνει την αποτελεσματικότητα της ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας. Στη βραχεία εκδοχή της (12-20 συνεδρίες), η Ψ.Ψ. είναι αποτελεσματική για ένα μεγάλο αριθμό ψυχιατρικών διαγνώσεων, όπως, για παράδειγμα, η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, η κοινωνική φοβία, ορισμένες διατροφικές διαταραχές και οι ηπιότερης μορφής διαταραχές προσωπικότητας. Η βραχεία Ψ.Ψ. είναι, επίσης, τεκμηριωμένα αποτελεσματική ως συμπληρωματική θεραπεία της ιατρικής θεραπείας διαφόρων σωματικών ασθενειών, όπως οι γαστρεντερολογικές παθήσεις.

Για σοβαρότερες ψυχιατρικές διαγνώσεις και για πιο γενικευμένες διαταραχές προσωπικότητας (π.χ. ψυχογενής ανορεξία, μεταιχμιακή προσωπικότητα κ.ά.), απαιτείται αλλά και ενδείκνυται η μακρόχρονη εκδοχή της ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας. Για τις περιπτώσεις αυτές, η Ψ.Ψ. αποδεικνύεται αποτελεσματική και οδηγεί σε σημαντική βελτίωση των διαφόρων συμπτωμάτων, της εικόνας του εαυτού και της ποιότητας των διαπροσωπικών σχέσεων.

Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία είναι, όπως αποδεικνύεται, αποτελεσματική για την πλειοψηφία των ψυχιατρικών διαγνώσεων. Βασική προϋπόθεση αποτελεί η αυθεντική επιθυμία του θεραπευόμενου για καλύτερη κατανόηση του εαυτού του και για ουσιαστική αλλαγή, που πρακτικά σημαίνει διάθεση να μιλήσει όσο πιο ανοικτά γίνεται για τον εαυτό, τα συναισθήματα και τις διαπροσωπικές του σχέσεις.

Σχεδόν όλοι, λοιπόν, μπορεί ωφεληθούν από την Ψ.Ψ., η διάρκειά της όμως εξαρτάται από το είδος των δυσκολιών που αντιμετωπίζει κάποιος και από τις ιδιαιτερότητες της προσωπικότητάς του. Πιο συγκεκριμένα, η δυνατότητα αξιοποίησης της βραχείας Ψ.Ψ. απαιτεί από τον θεραπευόμενο ικανότητα για αμοιβαία διαπροσωπική σχέση,  αυτοπαρατήρηση και κριτική θεώρηση του εαυτού και των συναισθημάτων του.