Ψυχογενής ανορεξία: συμπτώματα, αιτιολογία, αντιμετώπιση

Γενικά

Η ψυχογενής ανορεξία (Ψ.Α.) είναι η σοβαρότερη διατροφική διαταραχή -καθώς μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στο θάνατο, εξαιτίας διαφόρων οργανικών επιπλοκών- και σημαίνει μια ηθελημένη προσπάθεια μείωσης του σωματικού βάρους, που μπορεί να φθάσει έως και το 85% του κανονικού. Η Ψ.Α. αρχίζει συχνά με τη μορφή μιας συνηθισμένης δίαιτας που, όμως, δεν σταματά ποτέ.

Τα άτομα με Ψ.Α. έχουν μια σαφώς διαταραγμένη εικόνα σώματος και, για το λόγο αυτό, θεωρούν πως είναι υπέρβαρα, ακόμα και όταν όλοι οι άλλοι πιστεύουν το εντελώς αντίθετο. Διακατέχονται από έναν έντονο φόβο αύξησης του σωματικού τους βάρους και, εξαιτίας αυτού, καταφεύγουν συχνά σε προκλήσεις εμέτων, χρήση υπακτικών και έντονη σωματική άσκηση.

Ο όρος «ψυχογενής ανορεξία» δεν είναι ακριβής. Τουλάχιστον στην αρχική φάση της διαταραχής, δεν πρόκειται για έλλειψη όρεξης αλλά για μια ηθελημένη άρνηση τροφής, αν και υπάρχει όρεξη. Απλά, τα άτομα με Ψ.Α. τρέμουν ακόμα και στη σκέψη πως μπορεί να αυξηθεί το σωματικό τους βάρος.

 

Συχνότητα εμφάνισης

Η Ψ.Α. πλήττει περίπου το 1% των κοριτσιών της εφηβικής ηλικίας 14-19 ετών, με συνηθέστερο σημείο έναρξης την πρώιμη εφηβική ηλικία. Η συχνότητα εμφάνισης μεταξύ των νέων γυναικών είναι 0,3-0,4 % και είναι 10-15 περίπου φορές μικρότερη στα αγόρια απ΄ό,τι στα κορίτσια. Η Ψ.Α. μπορεί, όμως, να εμφανιστεί τόσο σε μικρότερης ηλικίας παιδιά όσο και σε μεγαλύτερης ηλικίας άνδρες.

 

Κλινική εικόνα-Συμπτώματα

Ο ψυχικός πόνος από την Ψ.Α. είναι πολύ μεγάλος τόσο για το ίδιο το άτομο όσο και για τον άμεσο περίγυρό του. Παρόλα αυτά, η πιο συχνή στάση του ατόμου απέναντι στο ενδεχόμενο αναζήτησης βοήθειας είναι αυτή της πλήρους άρνησης. Η ενασχόληση με το σώμα και την τροφή είναι εντυπωσιακή και κυριαρχεί οτιδήποτε άλλου, απομονώνοντας το άτομο από μια φυσιολογική για την ηλικία του κοινωνική ζωή.

Πολλά άτομα με Ψ.Α. έχουν μια ιδιαίτερη ικανότητα να αποκρύπτουν το πρόβλημά τους, ακόμα και από τα πιο κοντινά άτομα του περίγυρού τους.

Σωματικά συμπτώματα

Τα συνηθέστερα σωματικά συμπτώματα είναι:

ισχνότητα, αίσθημα κόπωσης και ψύχους, δυσκολίες ύπνου, κοιλιακά άλγη, δυσκοιλιότητα, παύση της εμμήνου ρύσεως, χαμηλή αρτηριακή πίεση, επιβράδυνση του καρδιακού ρυθμού, τριχόπτωση.

Ψυχικά συμπτώματα

Τα συνηθέστερα ψυχικά συμπτώματα είναι:

φόβος για αύξηση του σωματικού βάρους, διαταραγμένη εικόνα σώματος, συνεχής ενασχόληση με την τροφή και τις θερμίδες, δυσκολίες αυτοσυγκέντρωσης, καταναγκασμοί, δυσκολίες  ύπνου, κοινωνική απομόνωση, ευερεθιστότητα.

Μερικές φορές, προηγείται κάποια δυσθυμία ή καταθλιπτική διάθεση και κατόπιν ακολουθεί η ψυχογενής ανορεξία. Μπορεί, όμως, να συμβεί και το αντίστροφο.

 

Ψυχογενής ανορεξία

Διάγνωση

Η διάγνωση της Ψ.Α. δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες. Το σημαντικότερο είναι ο έγκαιρος εντοπισμός αυτών των ατόμων, γιατί τότε αυξάνονται οι δυνατότητες για μια αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της νόσου.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι, επίσης, η συνολική εκτίμηση του ατόμου, δηλαδή, από ιατρική, ψυχολογική και κοινωνική/οικογενειακή πλευρά. Εκτός όλων αυτών, θα πρέπει να γίνεται οπωσδήποτε και εκτίμηση του τυχόν κινδύνου ενδεχόμενης αυτοχειρίας.

 

Αιτιολογία

Παρά την εκτεταμένη έρευνα, δεν υπάρχει ακόμα μια κοινά αποδεκτή άποψη για την αιτιολογία της Ψ.Α. Θεωρείται σίγουρο, πάντως, πως κι εδώ η αιτιολογία της νόσου είναι πολυπαραγοντική και σ΄αυτήν συμβάλουν διάφοροι γενετικοί, ψυχολογικοί, κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες.

Θεωρείται πως υπάρχει μια ιδιοσυστασιακή ευαλωτότητα/ευαισθησία που -με αφορμή την έναρξη μιας δίαιτας και σε συνδυασμό με διάφορους ψυχικούς και κοινωνικούς παράγοντες πίεσης τη δεδομένη χρονική περίοδο- μπορεί να πυροδοτήσουν τη νόσο. Η ψυχική ή κοινωνική πίεση μπορεί να είναι διαφορετική από άτομο σε άτομο και μπορεί να αφορά διάφορα γεγονότα ζωής, διαπροσωπικές/οικογενειακές σχέσεις, προβλήματα με το σχολείο, άγχος επιδόσεων κ.ά.

Κοινός παράγοντας είναι, πάντως, η δίαιτα που χωρίς αυτήν δεν μπορεί να υπάρξει Ψ.Α. Για το λόγο αυτό, η αποτροπή/πρόληψη της δίαιτας αποτελεί και το σημαντικότερο παράγοντα πρόληψης έναρξης της νόσου.

Συνοπτικά, όσον αφορά στην αιτιολογία της Ψ.Α., θα μπορούσαμε να πούμε τα εξής: διάφορες δυσκολίες, κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, δεν επιτρέπουν τη δημιουργία μιας εσωτερικής αίσθησης ασφάλειας και αυτοεκτίμησης που είναι απαραίτητα, ιδιαίτερα στη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας και της πρώιμης νεανικής ζωής. Αυτό καθιστά το άτομο πιο ευάλωτο απέναντι σε επιρροές και απαιτήσεις του περίγυρου. Προβλήματα με τον περίγυρο, όπως π.χ. διάφορα οικογενειακά προβλήματα ή/και αποχωρισμοί, επιδεινώνουν την ήδη επιβαρυμένη αίσθηση ανασφάλειας και αβεβαιότητας.

Ταυτόχρονα, στη σύγχρονη κοινωνία, το να είναι κάποιος λεπτός, γυμνασμένος, δυνατός και επιτυχημένος αποτελεί ιδεώδες στο οποίο πολλά νέα, κυρίως, άτομα αγωνίζονται με κάθε τρόπο να ανταποκριθούν. Κάτω από μια τέτοια πίεση και επιρροή, αυτοί που ήδη νιώθουν ευάλωτοι και ανεπαρκείς μπορεί να λυγίσουν  και να εγκλωβιστούν σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια και ανάγκη ανταπόκρισης σε αυτό το ιδεώδες, με αποτέλεσμα την εμφάνιση μιας ανορεκτικής στάσης και συμπεριφοράς.

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με κάποια συνυπάρχοντα στοιχεία προσωπικότητας, όπως η μειωμένη ικανότητα ελέγχου παρορμήσεων και συναισθηματικής σταθερότητας, η τελειοθηρία, η ροπή προς καταναγκασμούς κ.ά. προδιαθέτουν για την εμφάνιση της ψυχογενούς ανορεξίας.

Διατροφικές διαταραχές

Αντιμετώπιση

Η εμπειρία δείχνει πως η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση είναι ο συνδυασμός ιατρικής και ψυχοθεραπευτικής βοήθειας. Αρχικά, θα πρέπει να σπάσει ο φαύλος κύκλος της λιμοκτονίας, να αποτραπεί ο όποιος κίνδυνος για τη ζωή του ατόμου και να αποκατασταθεί μια στοιχειώδης, έστω, διατροφική ισορροπία. Κατόπιν, μια μορφή τεκμηριωμένα αποτελεσματικής ψυχοθεραπείας είναι απαραίτητη για να ενδυναμώσει και να θωρακίσει ψυχικά το άτομο απέναντι όχι μόνο στην οποιαδήποτε τυχόν υποτροπή της Ψ.Α. αλλά και απέναντι σε αναπόφευκτες συναισθηματικές πιέσεις, ματαιώσεις και κρίσεις της ζωής.

Δεν θα πρέπει να παραλείπουμε, ως απαραίτητο μέρος της συνολικής θεραπευτικής προσπάθειας, και την ψυχολογική στήριξη των ατόμων του άμεσου περιβάλλοντος του/της εφήβου με Ψ.Α. που αποτελούν βασικό πυλώνα της όλης προσπάθειας.

Σε μερικές περιπτώσεις, μπορεί να είναι αναγκαία και η οικογενειακή θεραπεία που θα πρέπει ωστόσο να γίνεται από έμπειρους θεραπευτές που έχουν την ανάλογη εκπαίδευση και όχι απλά να την επικαλούνται.

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

 

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες