Ψυχοσωματικές διαταραχές: γενικά
Η διάκριση ανάμεσα σε σώμα και ψυχή κατέχει θέση κεντρική στο δυτικό τρόπο σκέψης και, κατά συνέπεια, και στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την όποια διαταραχή ή δυσλειτουργία στην κάθε μία από αυτές τις δύο διαστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Για το λόγο αυτό, μιλάμε, άλλωστε, με τόση απολυτότητα για «καθαρά» σωματικές ή ψυχικές ασθένειες/διαγνώσεις. Κατά πόσο, όμως, αυτός ο διαχωρισμός της ανθρώπινης ύπαρξης βοηθά την προσπάθειά μας για απάλυνση ή εξάλειψη του ανθρώπινου πόνου;
Όταν μιλάμε για «καθαρά» σωματικές ή ψυχικές ασθένειες, είναι σαν να εννοούμε πως είναι δυνατόν να υπάρξει σώμα δίχως ψυχή ή ψυχή δίχως σώμα. Είναι, όμως, κάτι τέτοιο ρεαλιστικό και δόκιμο; Αν ναι, με ποιον τρόπο μας βοηθά σε μια αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του ανθρώπινου πόνου, σωματικού ή ψυχικού; Είναι δυνατόν να υπάρξει ψυχική διαταραχή που να μην αποτυπώνεται με διάφορους τρόπους -γνωστούς ή άγνωστους- διαμέσου κάποιων σωματικών ή νευροβιολογικών εκδηλώσεων αλλά και το αντίστροφο;
Η όποια σοβαρή συζήτηση γύρω από τέτοιου είδους θέματα -όπως, για παράδειγμα, οι Ψ.Δ – αγγίζει αναπόφευκτα πολύ σημαντικά φιλοσοφικά/υπαρξιακά και θρησκευτικά ζητήματα ή προβληματισμούς. Η πρόοδος, όμως, της επιστήμης και τα ερευνητικά ευρήματα συγκλίνουν ολοένα και περισσότερο στην άποψη πως ο άνθρωπος δεν είναι παρά μια αδιαίρετη βιο-ψυχο-κοινωνική λειτουργική ολότητα, και πως δεν είναι δόκιμο να μιλάμε για αλληλεπίδραση ψυχής και σώματος, ως να επρόκειτο για δύο ανεξάρτητες και διακριτές μεταξύ τους οντότητες.
Η οποιαδήποτε ασθένεια, λοιπόν, -άρα και οι λεγόμενες ψυχοσωματικές διαταραχές – θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως το αποτέλεσμα της συνέργειας πολλών και διαφόρων παραγόντων αυτής της αδιαίρετης βιο-ψυχο-κοινωνικής ολότητας. Παράγοντες, όπως το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουμε, οι διάφορες εμπειρίες, οι σχέσεις, οι συνθήκες ζωής, το πολιτισμικό και κοινωνικό μας περιβάλλον επηρεάζουν και αυτά, με τη σειρά τους, τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε την οποιαδήποτε ασθένειά μας.
Σχεδόν ο κάθε επιστημονικός κλάδος έχει να επιδείξει -ιστορικά- τεράστια λάθη και υπερβολές που θα πρέπει να μας κάνουν περισσότερο διαλλακτικούς, ευέλικτους και ανεκτικούς απέναντι σε κάθε διαφορετική ή νέα προσέγγιση των πραγμάτων αλλά και επιφυλακτικούς απέναντι σε «απόλυτες» αλήθειες ή «επαναστατικές» μεθόδους αντιμετώπισης, ιδιαίτερα του ανθρώπινου πόνου. Όλοι γνωρίζουμε την «επαναστατικότητα» και «αποτελεσματικότητα» της λοβοτομής ή της μαζικής εξαναγκαστικής στείρωσης γυναικών, αν μιλήσουμε για την ψυχιατρική, ή την ενοχοποίηση εκατομμυρίων μητέρων σχιζοφρενών ή αυτιστικών παιδιών ανά τον κόσμο για την ασθένεια των παιδιών τους, αν μιλήσουμε για την ψυχανάλυση…
Είναι, επίσης, ιδιαίτερα σημαντικό να έχουμε υπόψη πως σχεδόν όλες -αν όχι όλες- οι επιστημονικές αλήθειες είναι πρόσκαιρες και δεν αντιπροσωπεύουν παρά την εκάστοτε αποκτηθείσα, μέχρι τη στιγμή εκείνη, επιστημονική γνώση.
Ψυχοσωματικές διαταραχές
Ψυχοσωματικές διαταραχές και ψυχοσωματικές αντιδράσεις
Οι ψυχοσωματικές αντιδράσεις θα πρέπει να διαχωρίζονται από τις ψυχοσωματικές διαταραχές, καθώς οι πρώτες δεν είναι παρά πρόσκαιρες φυσιολογικές αλλοιώσεις/αλλαγές (π.χ. όταν κάποιος κοκκινίσει, ιδρώσει, εμφανίσει διάρροια ή ταχυκαρδία κ.ά.) και σε όργανα του σώματος που δεν μπορούμε να επηρεάσουμε συνειδητά. Όταν ένα όργανο του σώματός μας, που παρουσίαζε ψυχοσωματικές αντιδράσεις, εμφανίσει κάποια στιγμή μια μόνιμη και σοβαρότερη βλάβη, τότε μιλάμε για ψυχοσωματική διαταραχή ή ασθένεια. Η πρόκληση μιας ψυχοσωματικής διαταραχής προϋποθέτει και την ύπαρξη μιας συγκεκριμένης ιδιοσυστασιακής ευαλωτότητας (προδιάθεσης) στο εν λόγω όργανο, καθώς και κάποιο γεγονός συναισθηματικής επιβάρυνσης. Παραδείγματα ψυχοσωματικών διαταραχών είναι το έλκος στομάχου, το βρογχικό άσθμα και η σπαστική κολίτιδα.
Το γεγονός πως μια ασθένεια είναι ψυχοσωματική δεν σημαίνει απαραίτητα πως η αιτιολογία της είναι ψυχική, αλλά πως διάφοροι ψυχικοί παράγοντες επηρεάζουν το «πότε», το «πως» και «για πόσο διάστημα» κάποιος ασθενεί.
Σωματοποίηση
Ψυχοσωματικές διαταραχές και σωματοποίηση
Ο όρος «ψυχοσωματική διαταραχή» δεν είναι ταυτόσημος με τον όρο «σωματοποίηση». Οι δύο όροι συγγενεύουν αλλά υπάρχουν και σημαντικές διαφορές. Ο όρος «σωματοποίηση» αναφέρεται σε μία καθαρά ψυχιατρική κατάσταση και περιγράφεται συχνά ως η σωματική έκφραση ενός ψυχικού προβλήματος. Σύμφωνα με το ταξινομητικό σύστημα DSM-IV, η σωματοποίηση εντάσσεται στην κατηγορία των σωματόμορφων συνδρόμων.
Τα σωματόμορφα σύνδρομα είναι ψυχικές διαταραχές που προσλαμβάνουν σωματική μορφή. Αν και τα συμπτώματα είναι σωματικά, δεν υπάρχει κάποια σωματική εξήγηση. Ή, ακόμα και αν υπάρχει κάποια εξήγηση, η αντίδραση του ασθενούς εκτιμάται ως υπερβολικότερη του αναμενόμενου.
Μία σημαντική διαφορά με τις κλασσικές Ψυχοσωματικές διαταραχές είναι πως, κατά κανόνα, δεν ανιχνεύονται κάποιες οργανικές αλλοιώσεις. Ένας αντιπροσωπευτικός ορισμός της σωματοποίησης είναι αυτός που τη θεωρεί ως «το φαινόμενο όπου ψυχικές καταστάσεις και εμπειρίες εκφράζονται ως σωματικά συμπτώματα».
Ο όρος «ιατρικώς μη εξηγήσιμα συμπτώματα» συνηγορεί υπέρ της σωματοποίησης ως υπαρκτού φαινόμενου, σε συνδυασμό με τον μεγάλο αριθμό ασθενών με ιατρικώς μη εξηγήσιμα συμπτώματα που τυγχάνουν συχνά λανθασμένης αντιμετώπισης.
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη, Θεραπεία παιδιών και εφήβων , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες
