Ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων

Ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων

Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων

Αυτή η μορφή ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης που ακολουθούμε έχει ως αφετηρία της την ψυχαναλυτική θεωρία και τη μοντέρνα εξελικτική ψυχολογία. Θεωρείται πως πίσω από τα διάφορα συμπτώματα και τις συμπεριφορές που εμφανίζει το παιδί ή ο έφηβος υπάρχουν, συνηθέστατα, υποσυνείδητες φαντασιώσεις, επιθυμίες και συγκρούσεις. Η κλινική εικόνα του παιδιού/εφήβου μπορεί να είναι το αποτέλεσμα διαφόρων τραυματικών γεγονότων ή καταστάσεων που υπερβαίνουν την ικανότητα του ανολοκλήρωτου ακόμα ψυχισμού τους να μπορεί να τα διαχειριστεί αποτελεσματικά. Αυτή η μορφή ψυχοθεραπείας ενδείκνυται, επίσης, και για την αντιμετώπιση παιδιών και εφήβων με διάφορες σοβαρές ψυχικές δυσλειτουργίες. Στην περίπτωση αυτή, στόχος είναι η ανασυγκρότηση των ψυχικών και γνωστικών λειτουργιών.

Η ψυχοθεραπεία προσαρμόζεται πάντα στις ιδιαίτερες ανάγκες του εκάστοτε παιδιού/εφήβου, αφού έχει προηγηθεί μία ενδελεχής αξιολόγηση των προβλημάτων και δυνατοτήτων τους ώστε να επιλεγεί η καταλληλότερη ψυχοθεραπευτική παρέμβαση. Αξιοποιούνται, επίσης, και οι δυνατότητες των γονιών/φροντιστών του παιδιού να στηρίξουν την όλη προσπάθεια, όποτε κριθεί αναγκαίο στην προσπάθεια που γίνεται.

Σε τι βοηθά η ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων;

• Να κατανοήσει το παιδί ή ο έφηβος τον εαυτό και τον περίγυρό του και να βοηθηθεί ώστε να εντάξει αυτή του την κατανόηση σε ένα πλαίσιο
• Στην άρση των εμποδίων προς μια φυσιολογική εξέλιξη
• Στην ενδυνάμωση της εικόνας εαυτού του παιδιού/εφήβου
• Στην απόκτηση εφοδίων ώστε το παιδί ή ο έφηβος να βελτιώσουν τη σχέση τους με τον περίγυρο.

Ποιους βοηθάει;

Παιδιά και εφήβους

• που νιώθουν άγχος, ανησυχία, έντονα αισθήματα κατωτερότητας (χαμηλή αυτοεκτίμηση) ή που έχουν κατάθλιψη
• που επιδεικνύουν μια έντονα επιθετική και καταστροφική συμπεριφορά απέναντι στον ίδιο τους τον εαυτό ή σε άλλους, και που διαφαίνεται κάποιου είδους ψυχική ενόχληση/δυσφορία γύρω από αυτό
• με ελλιπή σχέση δεσμού που να φαίνεται μέσω δυσκολιών στην επαφή και στην επικοινωνία με άλλους
• που εμφανίζουν συμπτώματα κάποιου είδους ψυχικής διαταραχής, μετά από μια τραυματική εμπειρία
• που έχουν ψυχικά προβλήματα, σχετιζόμενα με κάποια χρόνια ασθένεια, νευροψυχιατρικές ή άλλου είδους λειτουργικές δυσκολίες
• που έχουν ψυχολογικές δυσκολίες που σχετίζονται με τη μάθηση και την κινητικότητά τους.

Ποια η διαδικασία της;

Η βασική ιδέα μιας ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας με παιδιά και εφήβους είναι πως ο άνθρωπος εξελίσσεται σε σχέση τόσο βάσει τις προσωπικές του προϋποθέσεις όσο και τις εξωτερικές συνθήκες, σε σχέση με τους γονείς, τα αδέλφια, καθώς και με τον υπόλοιπο κοινωνικό του περίγυρο. Η δυναμική βρίσκεται μέσα στο ίδιο το άτομο: το παιδί ή ο έφηβος αντιδρούν απέναντι στην πραγματικότητα που ζουν με συναισθήματα και φαντασιώσεις που, με τη σειρά τους,  επηρεάζουν τα βιώματα, τις γνωστικές λειτουργίες, τις συμπεριφορές και την αλληλεπίδραση.

Ο βασικός στόχος μιας ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας παιδιών και εφήβων είναι να άρει τα εσωτερικά ψυχικά εμπόδια προς μια φυσιολογική εξέλιξη. Η ψυχοθεραπευτική προσπάθεια γίνεται με βάση τις προϋποθέσεις του κάθε ξεχωριστού παιδιού/εφήβου. Το συναισθηματικό και γνωστικό εξελικτικό επίπεδο του παιδιού/εφήβου, οι έμφυτες ικανότητές και δυσκολίες του, όπως, επίσης, η προσωπικότητα και το ταμπεραμέντο του είναι παράγοντες που επηρεάζουν τη διαμόρφωση της ψυχοθεραπείας και των στόχων που θέτει.

Σε μια ψυχοθεραπεία παιδιού, ο θεραπευτής λειτουργεί βάσει της αρχής πως το παιδί εκφράζεται για τον εαυτό και τα όποια προβλήματά του διαμέσου του παιχνιδιού και της σχέσης του με τον θεραπευτή. Η όποια εξέλιξη και επεξεργασία ακολουθήσει γίνεται διαμέσου του τρόπου που ο θεραπευτής αντιμετωπίζει και διαδρά με το παιδί.

• Ποιοι συμμετέχουν και για πόσο χρονικό διάστημα; Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία με παιδιά σημαίνει, ως επί το πλείστον, πως το παιδί συναντά έναν θεραπευτή, οι δε γονείς έχουν παράλληλες συναντήσεις, είτε με τον θεραπευτή του παιδιού είτε με κάποιο άλλον. Στις συναντήσεις αυτές, οι γονείς έχουν τη δυνατότητα να εμβαθύνουν την κατανόησή τους τόσο για το ίδιο το παιδί και τη συμπεριφορά του όσο και για τα προσωπικά τους συναισθήματα για το παιδί και τις δυσκολίες του. Βοηθούνται, επίσης, στην εξεύρεση πιο ουσιαστικών τρόπων να αλληλεπιδρούν με το παιδί και οι οποίοι να ευνοούν την εξέλιξή του. Από την πλευρά του, και ο θεραπευτής έχει τη δυνατότητα να ενημερώνεται για την πραγματικότητα του παιδιού στο σπίτι, στο σχολείο κ.τ.λ. Η διάρκεια μιας ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας είναι 1-2 χρόνια, υπάρχουν, όμως, συντομότερες αλλά και πιο μακροχρόνιες θεραπείες, ανάλογα με το είδος των προβλημάτων του παιδιού και της οικογένειάς του.

• Το πλαίσιο (δηλαδή, οι προκαθορισμένοι κανόνες): αποτελεί μια σημαντική αφετηρία για κάθε ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία. Το παιδί συναντά το θεραπευτή, συνήθως, 1-2 φορές τη βδομάδα, την ίδια ώρα και μέρα και στον ίδιο χώρο. Το πλαίσιο αυτό ορίζεται για να δημιουργήσει ένα σταθερό και προβλέψιμο περιβάλλον για το παιδί, μέσα στο οποίο η σχέση του με τον θεραπευτή θα μπορεί να εμβαθυνθεί, χωρίς να χρειάζεται το παιδί να καταβάλει προσπάθεια για να προσαρμοσθεί ή να ανησυχεί για συνεχείς αλλαγές.

• Παιχνίδι: το δωμάτιο της ψυχοθεραπείας των παιδιών είναι εφοδιασμένο με επιλεγμένα υλικά και παιχνίδια μινιατούρες που πριμοδοτούν τη φαντασία και τη δημιουργικότητα των παιδιών. Το υλικό αυτό χρησιμοποιείται ελεύθερα, με τον τρόπο που επιλέγει το ίδιο το παιδί και ο οποίος το βοηθά να εκφράζεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Πολύ συχνά, το παιχνίδι αρχίζει, με το παιδί να παίρνει από μόνο του πρωτοβουλία για κάποιου είδους επαφή με τον θεραπευτή.

• Θεραπευτής: ανταποκρίνεται στο παιχνίδι και στον τρόπο αλληλεπίδρασης του παιδιού, ανάλογα με το εξελικτικό επίπεδο που βρίσκεται το συγκεκριμένο παιδί. Μέσα από το συμβολικό του παιχνίδι, το παιδί αναπαράγει τις διάφορες τραυματικές του εμπειρίες και τα ανάλογα συναισθήματα, φαντασιώσεις και σκέψεις που του δημιούργησαν και, με τη βοήθεια του θεραπευτή, να τα επαναδομήσει με έναν πιο εύπεπτο και ρεαλιστικό τρόπο και ως κάτι που κατάφερε, τελικά, να ξεπεράσει. Εάν κάποιο άλλο παιδί έχει βασικά κενά στον ψυχισμό του, εξαιτίας κάποιας ευαλωτότητάς του ή ανεπάρκειας του περίγυρου, ο ρόλος του θεραπευτή, στην περίπτωση αυτή, είναι να βοηθήσει το παιδί να εξελίξει τις σχέσεις δεσμού του και, κατά συνέπεια, και τον εσωτερικό του κόσμο.

Ειδικότερα περί ψυχοθεραπείας εφήβων

Η εφηβική ηλικία θέτει ιδιαίτερες απαιτήσεις στον εξελισσόμενο άνθρωπο. Οι μεγάλες πιέσεις και δυσκολίες που έχει ένας έφηβος απαιτούν, κάποιες φορές, τη συνδρομή ειδικής βοήθειας. Το βασικό, με την είσοδο στην εφηβεία, είναι η εξέλιξη και ωρίμανση του σώματος και το ότι η ψυχική εξέλιξη θα πρέπει να ακολουθήσει έναν ανάλογο ρυθμό ώστε να μπορέσει να εμπεριέξει/αντέξει αυτά που σηματοδοτεί το «νέο σώμα». Οι αλλαγές και η ωρίμανση του σώματος συμβαίνουν ταυτόχρονα με την ψυχική εξέλιξη. Πολλοί έφηβοι δεν αναγνωρίζουν το σώμα τους και, σε συνδυασμό, με τις απότομες εναλλαγές διάθεσης που συχνά έχουν, μπορεί να αρχίσουν να ανησυχούν έντονα για το πόσο «φυσιολογικά» άτομα μπορεί να είναι.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι αναγκαία μια θεραπευτική παρέμβαση

• για την απόκτηση μιας πιο ασφαλούς ταυτότητας, στη διάρκεια της εξέλιξης προς μια ολοένα και μεγαλύτερη αυτονομία
• για να έχει ο έφηβος μια δεύτερη ευκαιρία συναισθηματικής επεξεργασίας προηγούμενων πιθανών τραυματικών εμπειριών ώστε να διευθετηθούν, πριν τεθούν νέες απαιτήσεις από την είσοδο στην ενήλικη ζωή.

Η ψυχοθεραπεία εφήβων είναι μία ξεχωριστή μορφή θεραπείας. Ο/η έφηβος βρίσκεται σε ένα στάδιο εξέλιξης (μια σύγκρουση ανάμεσα στην αυτονομία και την εξάρτηση) και, για το λόγο αυτό, μπορεί, ταυτόχρονα, και να λαχταρά, αλλά και να τρομάζει από μια επαφή και σχέση με έναν άγνωστό του ενήλικα, όπως είναι ένας ενδεχόμενος θεραπευτής. Το κύριο μέσο επικοινωνίας με έναν έφηβο είναι η λεκτική επικοινωνία, δηλαδή ο διάλογος. Ο θεραπευτής, όμως, έχει μια πιο ενεργή στάση και έναν πιο προσωπικό τρόπο επικοινωνίας απ΄ότι σε μια ψυχοθεραπεία ενηλίκων.

Ένας έφηβος μπορεί να κάνει τόσο μια πιο μακρόχρονη όσο και μια βραχεία ατομική ψυχοδυναμική θεραπεία. Η διάρκεια της θεραπείας είναι δύσκολο να προκαθοριστεί, μπορεί όμως να οριστεί από κοινού, μετά από μερικές διαγνωστικές συνεδρίες.

Η επαφή με τους γονείς ποικίλει ανάλογα με την ηλικία και το είδος των δυσκολιών του εφήβου. Με νεότερης ηλικίας εφήβους, μπορεί οι γονείς να συμβάλουν στη θεραπεία του παιδιού τους, μέσα από μια παράλληλη δική τους επαφή με έναν θεραπευτή ή με κάποιες προκαθορισμένες συνεδρίες όταν υπάρχει συγκεκριμένος λόγος.

Εάν κριθεί αναγκαίο, ο θεραπευτής μπορεί να έχει επαφή και με το σχολείο, μαζί με τον έφηβο και τους γονείς του.

Ποιες είναι οι υποχρεώσεις της οικογένειας;

• Να προσέρχεται ο έφηβος στην ώρα του στις προκαθορισμένες συνεδρίες
• Να αποτελούν την απαραίτητη εκείνη βοήθεια που έχει ανάγκη το παιδί ώστε να ολοκληρωθεί επιτυχώς η θεραπεία.
• Να συμμετέχουν σε μια παράλληλη επαφή με έναν θεραπευτή ή με τον θεραπευτή του παιδιού τους.