Και μόνον η λέξη «ψύχωση» προκαλεί σε πολλούς δέος και την αίσθηση πως πρόκειται για κάτι πολύ σοβαρό και ακατανόητο, κάτι που, σε μεγάλο βαθμό, ισχύει. Και όμως, όλοι μας έχουμε εμπειρία από μία κατάσταση, που μοιάζει κατά πολύ με την ψυχωσική και που δεν είναι άλλη από τα όνειρά μας. Στη διάρκεια του ενός τρίτου του ύπνου μας, ονειρευόμαστε και αυτό είναι μία κατάσταση που μοιάζει με την ψύχωση καθώς οι έννοιες του χρόνου, του χώρου και της λογικής εμπλέκονται με τρόπο που, αν συνέβαινε στη διάρκεια του ξύπνιου μας, τότε πιθανότατα θα χαρακτηριζόμασταν και εμείς ως ψυχωσικοί.
Κάτι ανάλογο ισχύει και με τις φαντασιώσεις των μικρών παιδιών που, επίσης, μοιάζουν πολύ με τον ψυχωσικό τρόπο σκέψης. Ο ερευνητής της σχιζοφρένειας M. Bleuer αναφέρει πως «Στον ψυχικό κόσμο του κάθε σχιζοφρενή υπάρχει και μια φυσιολογική ψυχική ζωή, καλυμμένη πίσω από την ψύχωση…», συμπληρώνοντας πως «…και πίσω από κάθε καθημερινή συμπεριφορά ενός ψυχικά υγιούς ατόμου ελλοχεύει και μια ψυχωσική ζωή».
Τέτοιου είδους τοποθετήσεις, όμως, φαντάζουν πολύ ασαφείς και, ίσως, άνευ αξίας, για ψυχιάτρους που έχουν έναν αμιγώς βιολογικό προσανατολισμό, χωρίς γνώση και ενδιαφέρον για τον εσωτερικό κόσμο των εμπειριών και των συναισθημάτων του ατόμου. Η θεώρηση που έχει ο καθένας μας για την ψυχική νόσο παίζει καθοριστικότατο ρόλο στη στάση που υιοθετούμε απέναντι σε αυτό ή αυτόν που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε/θεραπεύσουμε. Ο ψυχωσικός τρόπος σκέψης δεν είναι τόσο ακατανόητος και άνευ αξίας όσο ίσως φαντάζει για κάποιον αδαή, όπως ακριβώς ακατανόητη και άνευ αξίας δεν είναι και η κάθε παιδική φαντασίωση. Η θέση του M. Bleuer βοηθά να κατανοήσουμε πόσο λανθασμένα μπορούμε να πορευθούμε, αν δεν συνυπολογίσουμε, στις όποιες παρεμβάσεις μας, και τον φυσιολογικό άνθρωπο ή τις φυσιολογικές του πλευρές πίσω από την ψύχωσή του.
ψυχώσεις
Τι είναι η ψύχωση;
Όταν κάποιος εμφανίζει κάποιας μορφής ψύχωση, έχει παραλήρημα που σημαίνει πως ερμηνεύει την πραγματικότητά του με έναν πολύ προσωπικό και αποκλίνοντα τρόπο. Μπορεί, για παράδειγμα, να νομίζει πως ακούει φωνές -με τις οποίες ίσως και να συνομιλεί-, να έχει σκέψεις πως κάποιοι τον καταδιώκουν, θέλοντας να του κάνουν κακό, πως τον παρακολουθούν μέσα από την TV ή το ραδιόφωνο, πως εκτίθεται σε θανατηφόρες ακτινοβολίες κ.τ.λ. Όλα αυτά προκαλούν, συνήθως, ένα αίσθημα άμεσης απειλής και τρόμου που εκτοξεύουν το άγχος στα ύψη.
Συνοπτικά, θα μπορούσαμε να πούμε, λοιπόν, πως η ψύχωση είναι μία κατάσταση η οποία παραμορφώνει την αντίληψη πραγματικότητας του ατόμου και οδηγεί σε διαφόρων διαβαθμίσεων μείωση της λειτουργικής ικανότητάς του, όσον αφορά στην ψυχολογική του λειτουργία και στην ικανότητά του για κοινωνική αλληλεπίδραση και εργασία.
Η εμφάνιση μακροχρόνιων δυσλειτουργιών
Το 1/3 των ατόμων που έχουν εμφανίσει κάποια ψύχωση, κυρίως σχιζοφρένεια, δεν ξεπερνούν ποτέ εντελώς το πρόβλημά τους. Στην περίπτωση αυτή, εξελίσσουν μια χρόνια ψυχωσική δυσλειτουργία που εκδηλώνεται με δυσκολίες στη σωστή αποκωδικοποίηση του περιβάλλοντός τους και στην προσαρμογή τους σε αυτό. Μπορεί να γίνουν επιθετικά ή πολύ αντιδραστικά απέναντι στους άλλους, να μην αναγνωρίζουν τα μηνύματα του σώματός τους, π.χ. πόνο, να μην μπορούν να αξιολογήσουν με ποιον τρόπο θα πρέπει να ντυθούν ή πως είναι ντυμένα, να μπορούν να αντλούν γνώση από τις εμπειρίες τους κ.τ.λ.
Όλες αυτές οι δυσκολίες, σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα συμπτώματά τους (παραλήρημα, παραισθήσεις κ.τ.λ.), προκαλούν φόβο στον περίγυρο, με συνέπεια τα άτομα αυτά να οδηγούνται στον αποκλεισμό και στην απομόνωση, κάτι που επιδεινώνει ακόμα περισσότερο την ήδη πολύ επιβαρυμένη κατάστασή τους. Για τους λόγους αυτούς, είναι πολύ σημαντικό να δίνεται πάντα ειδικό βάρος στη διατήρηση των όποιων κοινωνικών σχέσεων που ήδη υπάρχουν ή στη δημιουργία νέων που να δίνουν μια γεύση συμμετοχής στη ζωή.
Παράγοντες που μπορεί να επιδεινώσουν ή να πυροδοτήσουν την κατάσταση
Όλοι μας -ασθενείς ή μη- είμαστε πάνω απ΄όλα Άνθρωποι. Αυτό σημαίνει πως όλοι μας έχουμε λίγο-πολύ τις ίδιες περίπου ευαισθησίες, αγωνίες, βασικές ανάγκες και επιθυμίες. Αυτό στο οποίο διαφέρει -στο σημείο αυτό- ένα άτομο που έχει κάποια ψυχωσική δυσλειτουργία ή κάποιας μορφής βιολογική/ψυχολογική ευαλωτότητα είναι πως αντιδρά πολύ βαθύτερα και εντονότερα απέναντι σε διαφόρων ειδών ματαιώσεις, απώλειες, προσβολές κ.τ.λ., που, ως εκ τούτου, μπορούν να πυροδοτήσουν μια ψυχωσική διαδικασία ή να επιδεινώσουν μια ήδη υπάρχουσα.
Οι διάφορες κρίσεις ζωής είναι αναπόφευκτες και πλήττουν λιγότερο ή περισσότερο τον καθένα μας, υγιή ή μη. Τέτοιου είδους κρίσεις μπορεί να είναι, πέραν της απώλειας κάποιου αγαπημένου προσώπου/κατοικίδιου, ένας σημαντικός χωρισμός, διάφορες σοβαρές διαπροσωπικές συγκρούσεις, κάποια χειρουργική επέμβαση που αλλάζει την εικόνα του ατόμου για τον εαυτό και το σώμα του ή μία μακρόχρονη απομόνωση.
Η αποκαλούμενη «κρίση της μέσης ηλικίας», γύρω στα 40-50, που οδηγεί πολλούς σε κατάθλιψη ή άλλου είδους δυσκολίες με τον εαυτό τους και τους άλλους, μπορεί να πυροδοτήσει , σε ένα άτομο με ψυχωσική δυσλειτουργία, σκέψεις πως έχει χάσει πλέον το τραίνο της ζωής, πως δεν έχει καταφέρει να κάνει πράγματα που θα ήθελε και που οι περισσότεροι έχουν καταφέρει (οικογένεια, παιδιά κ.τ.λ.). Όλα αυτά μπορεί να προκαλέσουν βαθιά κατάθλιψη και να επιβαρύνουν την ψυχική κατάσταση ενός τέτοιου ατόμου.
Η μακροχρόνια απομόνωση και μοναξιά αλλοιώνουν συχνά τον τρόπο που βιώνουμε τον εαυτό μας και τους άλλους. Το ίδιο, και ακόμα περισσότερο, ισχύει και για τα άτομα με κάποιου είδους ψυχωσική δυσλειτουργία, που, επιπρόσθετα, έχουν να αντιμετωπίσουν συχνά και τις ανεπιθύμητες παρενέργειες των ψυχοφαρμάκων που τους χορηγούνται. Το τελευταίο μπορεί να τα οδηγήσει στη χρήση αλκοόλ ή άλλων ουσιών, σε μια απεγνωσμένη προσπάθειά τους να βουβάνουν τις οδυνηρές παρενέργειες που συχνά προκαλεί η φαρμακευτική τους αγωγή.
ψυχική ασθένεια
Η συνάντηση με τον ασθενή
Η εργασία στο χώρο της περίθαλψης -σωματικής και ψυχικής- είναι αρκετές φορές πολύ σκληρή και απαιτητική, με αποτέλεσμα να πυροδοτούνται πολύ έντονα συναισθήματα τα οποία ο κάθε επαγγελματίας θα πρέπει, με κάποιον τρόπο, να μπορεί να αντέχει και να διαχειρίζεται αποτελεσματικά. Η τήρηση μιας επαγγελματικής στάσης σημαίνει, μεταξύ άλλων, να γίνεται ο κάθε ασθενής αποδέκτης μιας ζεστής ανθρώπινης υποδοχής και αντιμετώπισης που να αποπνέει, όσο γίνεται περισσότερο, αυθεντική έγνοια, ηρεμία, ελπίδα και παρηγοριά, ακόμα και στη διάρκεια των δύσκολων εκείνων στιγμών που μπορεί να κυριαρχούν εντός μας αισθήματα ανημπόριας και εξουθένωσης.
Όλοι γνωρίζουμε πως αισθήματα φόβου, άγχους και ανεπάρκειας μπορεί να μετακινούνται, με έναν υποσυνείδητο τρόπο, ανάμεσα σε ασθενή και προσωπικό, διαμέσου των αποκαλούμενων «παράλληλων διεργασιών» και να δημιουργούν ένα εκρηκτικό συναισθηματικό πεδίο υψηλής τάσης που θα πρέπει να εντοπίζεται και να αποφορτίζεται αποτελεσματικά.
Η αναγκαιότητα ύπαρξης διαλόγου προς αποφυγή λανθασμένων διαγνώσεων
Το να βλέπουμε τον άνθρωπο πίσω από την ασθένεια ή τη διάγνωση του, το να τον ακούσουμε και να θελήσουμε να συζητήσουμε μαζί του για οτιδήποτε τον αφορά αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες αλληλοκατανόησης ανάμεσα σε ασθενή και νοσηλευτικό/επιστημονικό προσωπικό. Εάν ο ασθενής έχει την αίσθηση πως συμμετέχει σε όσα τον αφορούν, ενισχύεται η διάθεσή του για συνεργασία και ο αριθμός των σημαντικών πληροφοριών που μπορεί να μας δώσει για τις εμπειρίες, τα συναισθήματα και τη ζωή του γενικότερα που θα διευκολύνουν τη διαγνωστική διαδικασία, αλλά και την προσπάθειά μας να ανταποκριθούμε στις προσωπικές του ανάγκες και να μεγιστοποιήσουμε τις προϋποθέσεις αποκατάστασής του. Έχει αποδειχθεί πως περίπου 15% των διαγνώσεων που τίθενται, γενικώς στο χώρο της υγείας, είναι λανθασμένες, όχι εξαιτίας της επιστημονικής ανεπάρκειας των εμπλεκομένων επαγγελματιών αλλά εξαιτίας της έλλειψης διαλόγου ανάμεσα σε ασθενή και ιατρό/ειδικό.
Ο αποκλεισμός του ασθενούς από έναν κοινό διάλογο μαζί του αυξάνουν τον κίνδυνο να καταστεί ένας παθητικός αποδέκτης των όσων αποφασίζονται για αυτόν, αλλά χωρίς αυτόν, με αποτέλεσμα να πάψει να αφουγκράζεται και να λαμβάνει υπόψη τα μηνύματα του σώματος και της ψυχής του, με συνέπεια να πλήττεται συνολικότερα η θεραπευτική προσπάθεια αποκατάστασής του.
Η ανισοτιμία της σχέσης ασθενούς-προσωπικού
Η σχέση ανάμεσα σε ασθενή και σε αυτούς που καλούνται να τον περιθάλψουν είναι μια σχέση ανάμεσα σε ανισότιμα μέρη. Από τη μία πλευρά, υπάρχει ο ασθενής που βρίσκεται σε μειονεκτική θέση εξαιτίας των σοβαρών προβλημάτων του, του άγχους, της ανησυχίας και της σχέσης εξάρτησής του, και, από την άλλη, το προσωπικό -νοσηλευτικό και επιστημονικό- που κατέχει γνώση, κύρος και εξουσία.
Συχνά, το προσωπικό δεν έχει συνείδηση αυτής της σχέσης ανισοτιμίας και έχει, επιπλέον, την τάση να θεωρεί τις επιθυμίες, τα παράπονα και τις επισημάνσεις αυτών των ασθενών ως γκρίνιες και άνευ ιδιαίτερης σημασίας. Μια τέτοιου είδους στάση οδηγεί μακροπρόθεσμα σε μια αίσθηση στο προσωπικό πως ασκεί εξουσία απέναντι στους ασθενείς, από τη στιγμή που έχει «καταφέρει» να μειώσει σημαντικά το λόγο και τις επιθυμίες των τελευταίων και, ταυτόχρονα, να τηρούνται οι ρουτίνες και να «βγαίνει η δουλειά» αβίαστα.
σχιζοφρένεια
Οι προϋποθέσεις βελτίωσης
Η ψύχωση σημαίνει πως η συνέχεια και η συνοχή του εσωτερικού κόσμου του ατόμου έχει καταρρεύσει. Με άλλα λόγια, αυτό σημαίνει πως η αντίληψή του για την πραγματικότητα αλλάζει δραματικά, όπως, επίσης, και ο τρόπος επικοινωνίας του με τους άλλους. Για το λόγο αυτό, είναι ιδιαίτερα σημαντικό η οποιαδήποτε θεραπευτική παρέμβαση να προσπαθεί να βλέπει τον Άνθρωπο πίσω από τα ψυχωσικά του συμπτώματα, τον τρόπο που αυτά συνδέονται με τις εμπειρίες της ζωής του, τον τρόπο που το ίδιο το άτομο τα βιώνει και τα αντιλαμβάνεται και ποιες πιστεύει πως είναι οι συνέπειές τους στη σχέση του με τους άλλους.
Όπως όλοι μας, έτσι και τα άτομα που έχουν εμφανίσει ψύχωση χρειάζονται ένα ασφαλές, προβλέψιμο και ήρεμο περιβάλλον που, σε καμία περίπτωση, δεν μπορεί να είναι το στείρο και ανασφαλές περιβάλλον ενός μεγάλου ψυχιατρικού ιδρύματος.
Είναι, επίσης, ιδιαίτερα σημαντικό να δίνεται η δυνατότητα στα άτομα αυτά να κινούνται μέσα σε ένα ψυχολογικό πλαίσιο που να τους δημιουργεί την αίσθηση πως αντιμετωπίζονται ως τα μοναδικά άτομα που είναι έτσι ώστε να ξανασυναντήσουν σταδιακά τον πραγματικό και προβλέψιμο εαυτό τους.
Κάθε άτομο που αντιμετωπίζει μια πολύ σοβαρή κατάσταση, για να μπορέσει να αποκτήσει αισιοδοξία και κίνητρο να παλέψει για τα σοβαρότατα προβλήματά του, θα πρέπει να εμπνευσθεί από αυτούς που το συναντούν και έχουν την ευθύνη της αποκατάστασής του. Ο παραδοσιακός τρόπος υποδοχής και αντιμετώπισης των ατόμων με ψύχωση στις διάφορες ψυχιατρικές κλινικές ή τμήματα δεν είναι ο καταλληλότερος. Η αντιμετώπιση των ατόμων με ψύχωση θα πρέπει να διακρίνεται από ευελιξία, αλλά και μια αισιόδοξη στάση του νοσηλευτικού και επιστημονικού προσωπικού που να πηγάζει από τη δύναμη που δίνει η πίστη στις ιδέες και τις μεθόδους που ακολουθούνται και που πάνω στις οποίες στηρίζεται η δύσκολη αποστολή τους.
Όπως προαναφέραμε και όσον αφορά στη διαγνωστική διαδικασία, είναι πολύ σημαντική η συμμετοχή του ίδιου του ασθενούς σε αυτήν ώστε να κατανοήσει, όσο γίνεται περισσότερο, τα προβλήματα που τον οδήγησαν στην ψυχιατρική κλινική. Θα πρέπει να γίνεται μία σύγκριση ανάμεσα στα προβλήματα που ο ίδιος ο ασθενής θεωρεί πως έχει/αντιμετωπίζει και σε αυτά που παρατηρούν νοσηλευτικό και επιστημονικό προσωπικό ώστε να διατυπωθούν, τελικά, με τρόπο που να είναι κοινά αποδεκτός από όλους τους εμπλεκόμενους.
Ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας ανάνηψης είναι η σωστή, συνετή και εξατομικευμένη χορήγηση ψυχοφαρμάκων που θα μειώσει τα βασανιστικά ψυχωσικά συμπτώματα, στηριζόμενη στα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα, στην ενημέρωση του ασθενούς και στη συνεργασία μαζί του, καθώς έχει αποδειχθεί πως οι θετικές ή αρνητικές προσδοκίες του παίζουν σημαντικό ρόλο στο εύρος της αποτελεσματικότητας όχι μόνο των ψυχοφαρμάκων, αλλά και κάθε άλλης θεραπευτικής παρέμβασης.
Είναι, επίσης, αποδεδειγμένο πως η χορήγηση μεγαλύτερης δόσης ψυχοφαρμάκων, από αυτήν που χρειάζεται ο ασθενής, αυξάνει, συνήθως, τις παρενέργειες όχι όμως και τις προϋποθέσεις βελτίωσης της κατάστασής του. Με άλλα λόγια, δεν έχει καμία επιπλέον αντιψυχωσική επίδραση. Η εύρεση της κατάλληλης δοσολογίας για τον κάθε ασθενή ξεχωριστά απαιτεί από τον ψυχίατρο -πέραν της επιστημονικής του γνώσης- ευαισθησία, ανθρωπιστική προσέγγιση και ικανότητα να βλέπει τον Άνθρωπο πίσω από την ασθένειά του.
ψυχιατρική περίθαλψη
Πίσω από κάθε ασθένεια υπάρχει ένας άνθρωπος
Η επαφή με ένα άτομο που έχει εμφανίσει ψύχωση και η φροντίδα του είναι μια πρόκληση που, για να την αντιμετωπίσει κάποιος, θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη ορισμένες βασικές παραμέτρους. Η πρώτη είναι πως θα πρέπει να επιδιώκουμε πάντα τη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων που θα κάνουν εφικτή μια σχέση μαζί του. Για να επιτευχθεί αυτό, δεν αρκεί να διατηρούμε καθαρό το δωμάτιό του, να παίρνει κανονικά τα φάρμακά του ή άλλα παρόμοια. Μέσα και πίσω από όλα αυτά, υπάρχει πάντα ένας άνθρωπος που, όπως ακριβώς ο καθένας μας, επιθυμεί να τον προσέξουν, να ενδιαφερθούν για αυτόν, πέραν των τυπικών, και να θελήσουν να επικοινωνήσουν μαζί του με έναν πιο άμεσο και προσωπικό τρόπο. Και επικοινωνία είναι πολύ περισσότερα πράγματα από μια απλή πληροφόρηση ή ερωτήσεις γύρω από τα τυπικά. Επικοινωνία σημαίνει, επιπρόσθετα, αλληλοκατανόηση και διάθεση στήριξης σε αυτόν που τη χρειάζεται.
Η δημιουργία σχέσης με ένα τέτοιο άτομο απαιτεί χρόνο, επιμονή και αυθεντικό ανθρώπινο ενδιαφέρον που δεν εξαντλείται στα ψυχωσικά του συμπτώματα, αλλά συμπεριλαμβάνει και τις μη ψυχωσικές πλευρές του που πάντα υπάρχουν εκεί για όσους έχουν τη διάθεση να τις ανακαλύψουν. Κάθε προσέγγιση, όμως, θα πρέπει να γίνεται με τρόπο που να λαμβάνει πάντα υπόψη τη μεγάλη ανάγκη των ατόμων αυτών να διατηρήσουν την ακεραιότητά τους. Αυτός που θέλει να προσεγγίσει ένα τέτοιο άτομο θα πρέπει να αφουγκράζεται το μέγεθος της εγγύτητας που αυτό επιθυμεί ή αντέχει καθώς και το ρυθμό με τον οποίο αυτό θα πρέπει να γίνεται ώστε να μην απειληθεί η προσωπική του ακεραιότητα και η ανάγκη του για ιδιωτικότητα. Προϋπόθεση για αυτό το τελευταίο αποτελεί, επίσης, να δίνεται η δυνατότητα στα άτομα αυτά να μπορούν να ζουν σε δικό τους χώρο, σύμφωνα πάντα με τις δυνατότητές τους και με την κατάλληλη απαιτούμενη βοήθεια και στήριξη.
Θα πρέπει, επίσης, να δίνεται η δυνατότητα για κάποιου είδους δημιουργική απασχόληση, δραστηριότητα ή εργασία που να ενδυναμώνουν την αυτοεκτίμηση, την επαφή με άλλους και την αίσθηση συμμετοχής σε κάτι που έχει νόημα και που μπορεί να εκτιμηθεί.
Επίλογος
Όλοι όσοι έχουν εμπειρία με άτομα που έχουν εμφανίσει ψύχωση θα γνωρίζουν πολύ καλά πως η συνάντηση και η προσπάθεια επικοινωνίας με ένα τέτοιο άτομο και τους συγγενείς του είναι μια εμπειρία πολύ επιβαρυντική συναισθηματικά για αυτούς που είναι διατεθειμένοι να επιτρέψουν τον εαυτό τους να εκτεθεί σε συναισθήματα επώδυνα και απειλητικά και που ενδιαφέρονται να κατανοήσουν τα όσα κρύβονται πίσω από το προφανές, χωρίς να υψώνουν τείχη ασφαλείας.
Εάν, μέσα σε μία τέτοιου είδους περιρρέουσα ατμόσφαιρα, καταφέρουμε, έστω και για μια μικρή μόνο στιγμούλα, να κάνουμε τον ασθενή να νιώσει ένα ελάχιστο ίχνος ασφάλειας μαζί μας, τότε έχουμε κάνει ένα αποφασιστικό βήμα στην προσπάθειά μας να τον βοηθήσουμε. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσα από μια ειλικρινή διάθεση να αφουγκραστούμε τα απύθμενα αισθήματα τρόμου και απειλής που εκπέμπει και από τα οποία καθοδηγείται ο εσωτερικός του κόσμος, και να του δώσουμε -όσο αυτό είναι εφικτό- την αίσθηση πως η προσπάθειά μας δεν περιορίζεται απλά στο να διαγνώσουμε την κατάστασή του και να του χορηγήσουμε την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.
Πολύ σημαντικό είναι, επίσης, να δίνεται η δυνατότητα στα μέλη της οικογένειας του ασθενούς -που συνήθως βρίσκονται σε οριακή κατάσταση- να εκφράσουν τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις ενός διαλόγου μαζί τους ώστε να νιώσουν πως δεν είναι πλέον μόνοι με το τεράστιο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν εδώ και καιρό. Είναι αποδεδειγμένο επιστημονικά πως, χωρίς μια -έστω και στοιχειώδη- συμμαχία με τον ίδιο τον ασθενή και τους συγγενείς του, η οποιαδήποτε θεραπευτική προσπάθεια -φαρμακευτική ή μη- χάνει ένα πολύ μεγάλο μέρος της αποτελεσματικότητάς της.
Κάποτε, ένας ασθενής, με πολύχρονη εμπειρία από νοσηλείες σε διάφορες ψυχιατρικές κλινικές, μου είπε:
«Κι εμείς όλοι, που έχουμε σοβαρά ψυχικά προβλήματα, είμαστε το ίδιο άνθρωποι όπως όλοι οι άλλοι. Το προσωπικό των ψυχιατρικών κλινικών θα έπρεπε να συγκεντρώνεται μία φορά την εβδομάδα μόνο και μόνο για να τους υπενθυμίζεται πως και οι ασθενείς είναι άνθρωποι , όπως και αυτοί»
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc, Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη, Θεραπεία παιδιών και εφήβων , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες
