Share the post "Ψυχοσωματικές διαταραχές: αιτιολογία, αντιμετώπιση (2ο μέρος)"
Ψυχοσωματικές διαταραχές: αιτιολογία
Οι παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης και διατήρησης των ψυχοσωματικών διαταραχών ή των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων είναι συνήθως οι εξής:
– Κληρονομική προδιάθεση
– Υπερευαισθησία του αυτόνομου νευρικού συστήματος
– Διαταραχές αυτοσυγκέντρωσης και γνωστικών διεργασιών
– Συναισθηματικές δυσκολίες
– Αγχογόνες εμπειρίες ζωής
– Προηγούμενες εμπειρίες από ασθένειες
– Υιοθετημένες συμπεριφορές γύρω από ασθένειες
– Διάφοροι κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες
Τα διάφορα σωματικά ενοχλήματα αποτελούν μέρος της φυσιολογικής καθημερινής ζωής. Συνήθως, εξαφανίζονται από μόνα τους και οι περισσότεροι δεν τα δίνουν ιδιαίτερη σημασία. Σε ορισμένα, όμως, άτομα, και ιδιαίτερα όταν τα προβλήματα διαρκούν, μπορεί να δημιουργηθεί ένας φαύλος κύκλος όπου τα διάφορα συμπτώματα -σε συνδυασμό με τις διάφορες παραστάσεις, τα συναισθήματα, τις ερμηνείες και τα υιοθετημένα μοντέλα συμπεριφορών που συνδέονται με αυτά- συνεργούν και αλληλοπυροδοτούνται, ενδυναμώνοντας το ένα το άλλο.
Όταν κάποιος πιστεύει πως πάσχει από μία ασθένεια, το άγχος του αυξάνεται, συχνά ο ίδιος παθητικοποιείται, νιώθοντας αδύναμος, ανήμπορος και ευάλωτος. Εστιάζεται υπερβολικά στο σώμα του και στις διάφορες αντιδράσεις του τις οποίες εκλαμβάνει ως συμπτώματα της ασθένειας από την οποία θεωρεί πως πάσχει. Παρόλ΄αυτά, τα άτομα με ψυχοσωματικές διαταραχές ή ψυχοσωματικά συμπτώματα φαίνεται πως δεν φροντίζουν την υγεία τους περισσότερο απ΄ό,τι οι υπόλοιποι.
Ο ρόλος σκέψεων, συναισθημάτων και φαντασιώσεων
Οι ψυχοσωματικές διαταραχές μπορούν να προσεγγισθούν και μέσα από μία γνωσιακή οπτική. Ο τρόπος που σκεφτόμαστε και ερμηνεύουμε τα πράγματα, σε συνδυασμό με τις διάφορες φαντασιώσεις που συνδέονται με αυτά, επηρεάζουν τη λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος, όπως η έκκριση διαφόρων ορμονών (κορτιζόλη, νοραδρεναλίνη), η αναπνοή, η καρδιακή λειτουργία και η αρτηριακή πίεση. Μια ήρεμη και ισορροπημένη στάση ζωής και αντιμετώπισης των πραγμάτων καταπραΰνει τις λειτουργίες αυτές, ενώ οι διάφορες αρνητικές σκέψεις και φαντασιώσεις που συνδέονται με αυτές τις πυροδοτούν.
Για παράδειγμα, σε ένα άτομο που φοβάται πως πάσχει από μία σοβαρή ασθένεια (π.χ. καρκίνο), ακόμα και το παραμικρότερο σωματικό ενόχλημα μπορεί να πυροδοτήσει καταστροφικές σκέψεις και να ερμηνευθεί ως εκδήλωση της υποτιθέμενης ασθένειάς του. Αυτό έχει ως συνέπεια την πυροδότηση της ανησυχίας, του άγχους, του φόβου θανάτου και άλλου είδους αρνητικών και αγχογόνων σεναρίων που, με τη σειρά τους, ενισχύουν τις σωματικές αντιδράσεις που προαναφέραμε.
Από τη στιγμή που το άτομο αρχίζει να εστιάζεται στο πως νιώθει και στις αντιδράσεις του σώματός του, ακόμα και το παραμικρότερο ενόχλημα ερμηνεύεται ως «αποδεικτικό υλικό» της υποτιθέμενης ασθένειας, ενισχύοντας και ανακυκλώνοντας την καταστροφολογία και την εγκαθίδρυση αυτού του αδιέξοδου προσωπικού φαύλου κύκλου.
Σύμφωνα με το γνωσιακό μοντέλο, ένας τρόπος αντιμετώπισης αυτής της κατάστασης είναι η τροποποίηση των αρνητικών παραστάσεων διαμέσου της αντικατάστασής τους με πιο θετικές και καθησυχαστικές προσδοκίες/φαντασιώσεις.
Η γλώσσα του σώματος ως μορφή επικοινωνίας
Όταν επικοινωνούμε με άλλους δεν χρησιμοποιούμε μόνον το λόγο. Θυμόμαστε, μιλάμε και σκεπτόμαστε και με το σώμα μας. Το σώμα μας, συνεπές απέναντι στις εμπειρίες μας, αφηγείται με τον δικό του τρόπο όσα εμείς δεν είμαστε σε θέση να εκφράσουμε με λέξεις. Αρκετά άτομα που υποφέρουν από ψυχοσωματικές διαταραχές ή ψυχοσωματικά συμπτώματα δεν μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με λέξεις και τότε το σώμα αναλαμβάνει το ρόλο του μέσου έκφρασης των ανείπωτων.
Δεν μπορεί, όμως, ο καθένας να «μεταφράσει» τη γλώσσα του σώματος. Ένας επαγγελματίας του χώρου της ψυχικής υγείας, που διαθέτει φυσικά και την ανάλογη εκπαίδευση, μπορεί να αφουγκρασθεί και να ερμηνεύσει τους συμβολισμούς της γλώσσας του σώματος και της ασθένειας κάποιου.
Κάθε πολιτισμός, κοινωνία και γενιά διαθέτει και προβάλει τις δικές της σωματικές ασθένειες. Η γλώσσα του σώματος, όμως, δεν εκφράζει μόνο συμπτώματα και ασθένειες αλλά και πολλά θετικά πράγματα. Για κάποια άτομα, όμως, η σωματική ασθένεια μπορεί να είναι η μοναδική δυνατότητα και ο μοναδικός τρόπος που διαθέτουν για να προκαλέσουν την προσοχή του περίγυρου και να εισπράξουν τη φροντίδα που χρειάζονται.
Ψυχοσωματικές διαταραχές
Η ψυχαναλυτική οπτική
Σύμφωνα με μία ψυχαναλυτική οπτική, η σωματοποίηση δεν θεωρείται ως κάτι το αποκλειστικά παθολογικό. Όλοι οι άνθρωποι σωματοποιούμε μερικές φορές όταν ο ψυχικός μας πόνος δεν μπορεί για κάποιο λόγο να εκφρασθεί συμβολικά μέσα από λέξεις. Τα αισθήματα αποτελούν ούτως ή άλλως ψυχοσωματικά φαινόμενα. Για παράδειγμα, ένα αίσθημα άμεσης απειλής οδηγεί αυτόματα σε αυξημένη έκκριση γαστρικού υγρού, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, του καρδιακού ρυθμού κ.τ.λ.
Η ψυχαναλυτική κλινική εμπειρία έχει καταδείξει την άμεση σχέση ανάμεσα σε σοβαρές μορφές σωματοποίησης και πρώιμες τραυματικές εμπειρίες στη σχέση με τη μητέρα που, για δικούς της λόγους, φοβόταν ή απέτρεπε την οποιαδήποτε συναισθηματική έκφραση του παιδιού της. Η απουσία ενός μητρικού προτύπου που να εκπροσωπεί επαρκή φροντίδα και ασφάλεια οδηγεί το παιδί στο να θεωρεί την οποιαδήποτε έκφραση σκέψεων, συναισθημάτων ή σωματικών ερεθισμάτων ως κάτι το απαγορευμένο ή ακόμα και απειλητικό. Για το λόγο αυτό, οι οποιεσδήποτε επώδυνες εμπειρίες δεν τυγχάνουν της παραμικρής ενδοψυχικής επεξεργασίας, η οποιαδήποτε εξάρτηση από άλλους απορρίπτεται και γίνεται αντικείμενο άρνησης και, με τον τρόπο αυτόν, το άτομο εγκλωβίζεται σε ένα μόνιμο και υποδόριο αίσθημα απόγνωσης και οργής.
Η σωματοποίηση είναι στην ουσία η σωματική έκφραση αυτού που ο ψυχισμός δεν είναι σε θέση να διαχειρισθεί. Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα έχουν μια ημερομηνία έναρξης, επανέρχονται ή επιδεινώνονται ανάλογα με τις συναισθηματικές διακυμάνσεις του ατόμου.
Η αλεξιθυμία είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε ορισμένους ασθενείς με ψυχοσωματικές διαταραχές ή ψυχοσωματικά συμπτώματα και χαρακτηρίζεται από την απουσία συναισθηματικής προσβασιμότητας, έλλειψη ικανότητας συμβολισμού και φαντασιώσεων, καθώς και μειωμένη ικανότητα λεκτικής επικοινωνίας. Η έλλειψη, λοιπόν, άλλων μέσων έκφρασης οδηγεί το σώμα στην ανάληψη του ρόλου αυτού που εκφράζει όσα ο ψυχισμός δεν αντέχει…
Άγχος
Αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών διαταραχών
Βασική προϋπόθεση στην παροχή βοήθειας για την αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών διαταραχών είναι η δυνατότητα δημιουργίας μιας σταθερής και ασφαλούς σχέσης με έναν επαγγελματία του χώρου της ψυχικής/σωματικής υγείας, όπως ψυχολόγο, ψυχίατρο ή οικογενειακό γιατρό, με γνώσεις και εμπειρία από αυτού του είδους τα προβλήματα.
Συχνά, είναι απαραίτητη μια πιο συστηματική βοήθεια ψυχολογικού τύπου ώστε να δοθεί η ευκαιρία στο άτομο που υποφέρει να επεξεργασθεί τα επώδυνά του συναισθήματα και συμπτώματα και να καταφέρει να κατανοήσει αυτό που πραγματικά αντιπροσωπεύουν. Μόνο με έναν τέτοιον τρόπο μπορεί να υπάρξει μια μονιμότερη ή ακόμα και οριστική λύση/απαλλαγή από τα ψυχοσωματικά του συμπτώματα, αλλά διεύρυνση της αυτογνωσίας του, απελευθερώνοντας δυνάμεις και ενέργεια που αναλώνονται στη συνεχή προσπάθεια αποφυγής κάθε είδους επαφής με ευάλωτες και επώδυνες πτυχές της ζωής και του ψυχισμού του.
Σε ορισμένες περιπτώσεις και σε φάση που ο ψυχικός πόνος και τα ψυχοσωματικά συμπτώματα βρίσκονται στο ζενίθ τους, με αποτέλεσμα να μειώνεται η λειτουργικότητα του ατόμου, ίσως είναι αναγκαία και η λήψη κάποιας κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής.
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη, Θεραπεία παιδιών και εφήβων , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες
