Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση: η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στο σχολείο

Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση: γενικά

Η σεξουαλικότητα είναι, με διάφορους τρόπους, καθημερινά παρούσα στη ζωή μας. Η ασάφεια του κόσμου που ζούμε και ο βομβαρδισμός των νεότερων μελών της κοινωνίας μας από έναν τρομακτικό αριθμό πληροφοριών και ερεθισμάτων δίνουν τροφή για διαφορετικούς τρόπους αντίληψης και ερμηνείας του κόσμου αυτού. Οι πιο ευάλωτοι, μέσα σε αυτού του είδους την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, μπορεί να πελαγοδρομήσουν ή/και να καταποντιστούν. Για το λόγο αυτό, χρειάζονται ιδιαίτερη βοήθεια και στήριξη ώστε να καταφέρουν να αποκωδικοποιήσουν, να κατανοήσουν και να αποδεχθούν τη σεξουαλικότητά τους καθώς και να ενδυναμώσουν την εικόνα του εαυτού και την αίσθηση της ταυτότητάς τους, δηλαδή το ποιοι είναι.

Η σεξουαλική υγεία των νέων παιδιών προϋποθέτει να φροντίζουν και σέβονται τον εαυτό τους και έχουν σωστή ενημέρωση, από μικρή ηλικία, γύρω από τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική τους υγεία, ανάλογα με την ηλικία που, κάθε φορά, βρίσκονται ώστε να είναι σε θέση να αποδεχθούν τον εαυτό τους για αυτό που πραγματικά είναι και, αν χρειασθεί, να είναι σε θέση να τον προστατέψουν.

Στην εποχή που ζούμε, το πρόβλημα δεν είναι -όπως, συχνά, συνέβαινε παλαιότερα- η έλλειψη πληροφόρησης, αλλά, αντίθετα, η υπερπληροφόρηση, από αμέτρητες πηγές που καθιστά πολύ δύσκολο για ένα παιδί το διαχωρισμό ανάμεσα στο σωστό και στο λανθασμένο, στο σημαντικό και στο ανούσιο. Ως εκ τούτου, στη σημερινή εποχή, τα παιδιά έχουν ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη από μια σωστή πληροφόρηση και καθοδήγηση που θα λειτουργήσουν ως φίλτρο και ασπίδα απέναντι στην απρόσωπη, εμπορευματοποιημένη και διαστρεβλωμένη πολλές φορές πληροφόρηση που αποπροσανατολίζει και οδηγεί συχνά σε μονοπάτια επικίνδυνα…

Η πληροφόρηση, από μόνη της, δεν επαρκεί. Το θέμα της σεξουαλικότητας και της σεξουαλικής υγείας είναι σε τέτοιο βαθμό προσωπικό που μόνο μέσα από μια ισότιμη σχέση εμπιστοσύνης με το άτομο (ειδικό ή εκπαιδευτικό) που παρέχει την πληροφόρηση μπορεί αυτή να αξιοποιηθεί από τα παιδιά στο μέγιστο δυνατό βαθμό.

Σεξουαλικότητα

Η σεξουαλικότητα αποτελεί σημαντικότατο κομμάτι της ζωής μας, επηρεάζοντας αποφασιστικά τη γενικότερη υγεία μας, αλλά και την αίσθηση «ευ ζην» του καθενός μας. Αρχίζει από την πρώτη μέρα της ζωής και διαρκεί μέχρι και την ημέρα που παύουμε να υπάρχουμε.

Βασικά στοιχεία της σεξουαλικότητάς μας είναι το φύλο και η ταυτότητα του φύλου μας, ο σεξουαλικός μας προσανατολισμός, οι ερωτικές μας σχέσεις, ο ερωτισμός και η ερωτική ευχαρίστηση καθώς και η αναπαραγωγική δυνατότητα, για όσους το επιθυμούν. Δεν έχει, όμως, ο καθένας μας τη δυνατότητα να βιώνει και να εκφράζει όλες αυτές τις διαστάσεις της σεξουαλικότητάς του, από τη στιγμή που αυτή δεν βασίζεται μόνο σε πράξεις αλλά επηρεάζεται άμεσα και διαμορφώνεται από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες, όπως οι βιολογικοί, οι κοινωνικοί, οι πολιτισμικοί και οι ηθικοί. Οι παράγοντες αυτοί, λοιπόν, καθιστούν τη σεξουαλικότητά μας κάτι το μοναδικό για το κάθε άτομο. Με άλλα λόγια, η σεξουαλικότητά μας δεν εμφανίζεται, κάποια συγκεκριμένη στιγμή της ζωής, «έτοιμη προς χρήση», αλλά αλλάζει συνεχώς και διαμορφώνεται σε όλη τη διάρκεια του κύκλου της.

Θα πρέπει, επίσης, να τονίσουμε πως, παρόλο που η ερωτική πράξη αποτελεί μέρος της σεξουαλικότητάς μας, δεν είναι για όλους απαραίτητο ή εφικτό συστατικό στοιχείο της.

Σεξουαλική υγεία

Βασική προϋπόθεση της σεξουαλικής υγείας είναι η δυνατότητα σύναψης, κάποια στιγμή, γόνιμων σχέσεων που να διασφαλίζουν μια ασφαλή και ικανοποιητική σεξουαλική ζωή. Η σεξουαλική υγεία είναι η συνισταμένη και το απόσταγμα της συνέργειας φυσικών, ψυχοσυναισθηματικών, πολιτισμικών και κοινωνικών παραγόντων που δημιουργούν, εν τέλει, μια αίσθηση εσωτερικής ισορροπίας και καλής ψυχικής διάθεσης. Αυτό σημαίνει πως η σεξουαλική υγεία πριμοδοτείται και αναβαθμίζεται διαμέσου της διευκόλυνσης των ατόμων να μπορούν να εισπράττουν και να δίνουν, όσο το δυνατόν πιο αβίαστα, σεξουαλική ικανοποίηση.

Από τα παραπάνω, προκύπτει πως δεν μπορούμε να μιλάμε για σεξουαλική υγεία, αν αυτή δεν βασίζεται στον αυτοσεβασμό, στο σεβασμό του Άλλου, των σεξουαλικών δικαιωμάτων και των όποιων τυχόν σεξουαλικών ιδιαιτεροτήτων του, σε μια θετική στάση απέναντι στη σεξουαλικότητα γενικώς και στην ανάγκη δημιουργίας ερωτικών σχέσεων που να βασίζονται στην αμοιβαιότητα.

 

Η σεξουαλική υγεία παιδιών και εφήβων

Στην ουσία, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση αρχίζει από την πρώτη μέρα της ζωής, διαμέσου της καθημερινής φροντίδας του βρέφους από τη μητέρα του και των πολλαπλών και συνεχών ερεθισμάτων και μηνυμάτων που αυτή εκπέμπει δια μέσου της φροντίδας αυτής που, σε μεγάλο βαθμό αφορά στο σώμα του παιδιού. Αν η φροντίδα αυτή αντιπροσωπεύει τρυφερότητα, αποδοχή, αγγίγματα, χάδια, καλή διάθεση και αγάπη, τότε το παιδί έχει όλα τα εχέγγυα ώστε να αποδεχθεί και να αγαπήσει το σώμα και τις διάφορες λειτουργίες του.

Η ποιότητα της φροντίδας της μητέρας, λοιπόν, θέτει τις πρώτες βάσεις για τη δημιουργία του είδους της ποιότητας της σεξουαλικής εικόνας του παιδιού για τον εαυτό του και της σεξουαλικής του εξέλιξης, καθώς και για την κατανόηση του σώματος και των γεννητικών του οργάνων. Ως εκ τούτου, αυτού του είδους οι εμπειρίες των πρώτων χρόνων της ζωής αποτελούν τη βάση του σεξουαλικού δυναμικού που θα διαθέτει ο καθένας μας σε όλη τη μετέπειτα ζωή του, καθορίζοντας το βαθμό και την ποιότητα χαρακτηριστικών μας, όπως η τρυφερότητα, η επικοινωνία και η διάθεση για εγγύτητα, μοίρασμα και ευχαρίστηση.

Στη διάρκεια της παιδικής μας ηλικίας, εξασκούμε τη δυνατότητά μας να προσεγγίζουμε, να δημιουργούμε και να διατηρούμε σχέσεις, να αποδεχόμαστε τρυφερότητα και φροντίδα αλλά και να θέλουμε να τα ανταποδίδουμε. Μόνο μέσα από μια καλή φροντίδα μπορεί να αποκτηθούν αυτές τις δυνατότητες και διαθέσεις.

Όταν γίνεται λόγος για τη σεξουαλική υγεία των εφήβων, η προσοχή και η όποια προσπάθεια εστιάζεται, συνηθέστατα,  στις αρνητικές πλευρές τις σεξουαλικότητας, και, πιο συγκεκριμένα, σε μια ενδεχόμενη ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, στις αμβλώσεις καθώς και στα διάφορα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Η σεξουαλικότητά μας, όμως, είναι πολύ περισσότερα πράγματα από αυτό. Είναι και η χαρά του μοιράσματος εγγύτητας, αισθημάτων, ευχαρίστησης, έγνοιας και φροντίδας και η δημιουργία μιας ευρύτερης και σταθερότερης ψυχικής ισορροπίας.

Ως εκ τούτου, μία ολοκληρωμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση συμπεριλαμβάνει όλα τα παραπάνω στοιχεία -τόσο τα θετικά όσο και τα πιθανά αρνητικά- δημιουργώντας την απαραίτητη γνώση και κατανόηση -σωματική και ψυχοσυναισθηματική- που θα αποτελέσουν τη βάση μιας σεξουαλικής ταυτότητας και αυτοεκτίμησης.

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι ο όρος ομπρέλα που συμπεριλαμβάνει τη σεξουαλική διδασκαλία και πληροφόρηση καθώς και τη σεξουαλική συμβουλευτική. Αποτελεί σημαντικότατο εργαλείο προαγωγής της σεξουαλικής υγείας που, στα παιδιά και τους εφήβους, αποσκοπεί στην προάσπιση και στήριξη της σεξουαλικής εξέλιξής τους.

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, όμως, δεν είναι αποκλειστική ευθύνη και υποχρέωση μόνο του σχολείου αλλά και όλων όσων συμμετέχουν στη διαδικασία της γενικότερης διαπαιδαγώγησης των παιδιών ώστε να γίνουν ολοκληρωμένα άτομα που να μπορούν να μοιράζονται στιγμές και συναισθήματα με άλλους και να έχουν τις προϋποθέσεις να απολαμβάνουν τις χαρές που τους προσφέρει η ζωή. Ως εκ τούτου, σημαντικοί συμμετέχοντες στην προσπάθεια αυτή είναι και οι γονείς, οι συγγενείς, το προσωπικό των παιδικών σταθμών και όσοι άλλοι συμμετέχουν συχνά στην καθημερινότητα του παιδιού.

Όπως προαναφέραμε, η επίσημη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, όπου υπάρχει, εστιάζεται συνηθέστατα στους κινδύνους μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης, των σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων και στους τρόπους αντιμετώπισης των κινδύνων αυτών. Παρόλο που οι παράμετροι αυτοί είναι ιδιαίτερα σημαντικοί, δεν αντικατοπτρίζουν κι ούτε καλύπτουν, συνήθως, όλο το φάσμα των ενδιαφερόντων και αναγκών των εφήβων και, ως εκ τούτου, δεν μπορούν να επηρεάσουν αποφασιστικά την ευρύτερη ερωτική τους συμπεριφορά και στάση με έναν τρόπο επιθυμητό. Για το λόγο αυτό, είναι ιδιαίτερα σημαντικό η όποια σεξουαλική διαπαιδαγώγηση να συμπεριλαμβάνει και να εστιάζεται και στις πιο θετικές πλευρές της σεξουαλικής συμπεριφοράς των νέων παιδιών.

Πρώτο και κυριότερο μέλημα μιας σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, αντάξιας του ονόματός της, θα πρέπει να είναι η δημιουργία μιας αίσθησης ασφάλειας στους εφήβους που σημαίνει πως η προσωπική ζωή και τα όριά τους θα πρέπει να γίνονται απόλυτα σεβαστά.

Η όποια προτροπή προς τους εφήβους να είναι ανοιχτοί και ειλικρινείς δεν είναι ταυτόσημο με το να μιλούν για τις προσωπικές τους εμπειρίες ενώπιον των συμμαθητών τους. Ως εκ τούτου, ο εκπαιδευτικός ή ο ειδικός θα πρέπει να φροντίζει ώστε να υπάρχει, στην τάξη και στη διάρκεια του μαθήματος της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, μία ατμόσφαιρα ασφάλειας και εμπιστοσύνης, διαμέσου μιας από κοινού συμφωνίας γύρω από τα όρια και τους κανόνες που θα πρέπει να ισχύουν και να τηρούνται, μέχρι κεραίας, από όλους. Ορισμένοι από τους κανόνες αυτούς είναι η αποδοχή του να μην θέλει κάποιος να απαντήσει σε κάποια ερώτηση, πως όλα τα ερωτήματα είναι καλοδεχούμενα, πως οι απόψεις όλων θα πρέπει να γίνονται σεβαστές, να μην υποβαθμίζονται και να μην γίνονται αντικείμενο γελιοποίησης, και, τέλος, πως ισχύει απαραίτητα η αρχή του απορρήτου.

Αυτό που ισχύει για κάθε σημαντική γνώση ζωής -πως δηλαδή αποκτάται μέσα από μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης- ισχύει και για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Έτσι, λοιπόν, το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης θα πρέπει να είναι μια συνεχής διαδικασία αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον εκπαιδευτικό/ειδικό και στους εφήβους ώστε να διασφαλισθεί, στο μέγιστο δυνατό βαθμό, το ότι η εκπαίδευση βασίζεται στις πραγματικές ανάγκες και επιθυμίες της συγκεκριμένης ομάδας εφήβων και όχι αποκλειστικά σε ένα προκαθορισμένο πρόγραμμα. Η διαδικασία διευκολύνεται περαιτέρω από μια στάση του εκπαιδευτικού/ειδικού ως καταλύτη μιας ουσιαστικής επικοινωνίας και όχι ως μιας από έδρας αυθεντίας.

Υπόψη θα πρέπει να λαμβάνεται, επίσης, και το φύλο των εφήβων, οι ιδιαιτερότητες και οι διαφορετικές τους ανάγκες. Αυτό σημαίνει πως, κατά περίπτωση, θα ήταν σκόπιμος ένας προσωρινός διαχωρισμός των δύο φύλων έτσι ώστε να μπορούν να συζητηθούν πιο ελεύθερα ορισμένα θέματα, και, αν είναι δυνατόν, με άτομο του ίδιου φύλου με αυτό των μελών της κάθε ομάδας.

Ορισμένοι γονείς μπορεί να ανησυχούν έντονα ή/και να διαφωνούν με τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους στο σχολείο. Αυτό οφείλεται, συνήθως, σε ελλιπή πληροφόρηση και διαφόρων ειδών «παρεξηγήσεις» που θα πρέπει να γίνονται σεβαστά και αντικείμενο προσπάθειας αποκατάστασής τους διαμέσου μιας καλής συνεργασίας, επαρκούς πληροφόρησης και διευκόλυνσης της επικοινωνίας γονιών και παιδιών γύρω από τέτοιου είδους θέματα.

Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση

Επίλογος

Μια ουσιαστική σεξουαλική διαπαιδαγώγηση θα πρέπει να ξεκινά πριν το παιδί γίνει σεξουαλικά ενεργό, να τεκμηριώνεται από σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα και να βασίζεται σε συγκεκριμένες βασικές αρχές όπως: το ότι αρχίζει από τη στιγμή της γέννησης, πως θα πρέπει να προσαρμόζεται με βάση την ηλικία, το εξελικτικό επίπεδο και τις δυνατότητες του κάθε παιδιού καθώς και το ότι θα πρέπει να λαμβάνονται, επίσης,  υπόψη οι παράγοντες που σχετίζονται με το πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον, όπως  και το φύλο του παιδιού.

Οφείλει, επίσης, να βασίζεται στην ισοτιμία των δύο φύλων, στη δυνατότητα αυτοπροσδιορισμού του καθενός για το τι επιθυμεί ή θέλει να είναι καθώς και στην αποδοχή της όποιας ενδεχόμενης διαφορετικότητάς του. Με λίγα λόγια, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση θα πρέπει να αντικατοπτρίζει τις αρχές μιας δημοκρατικής κοινωνίας που βασίζεται στη δικαιοσύνη, στην ελευθερία, στην ισοτιμία, στην αλληλεγγύη, στην αποδοχή, στην κατανόηση και στον αλληλοσεβασμό μεταξύ των μελών της ασχέτως φύλου, σεξουαλικής προτίμησης, χρώματος, θρησκεύματος ή εθνικότητας.

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες