Share the post "Σχιζοφρένεια: αιτιολογία, παράγοντες κινδύνου, αντιμετώπιση"
Γενικά
Υπάρχουν ορισμένες ασθένειες που έχουν προσλάβει σχεδόν μυθικές διαστάσεις στα μάτια και στη συνείδηση του μέσου ανθρώπου. Σε πάρα πολλές κινηματογραφικές ταινίες, σε αστυνομικά μυθιστορήματα, στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο και σε τηλεοπτικές σειρές υπάρχουν, για παράδειγμα, αμέτρητες αναφορές σε «παρανοϊκούς σχιζοφρενείς» και σε «ψυχοπαθείς δολοφόνους» που διαπράττουν απίστευτες φρικαλεότητες. Αυτού του είδους η απλοϊκή προσέγγιση θεμάτων στα οποία συμπεριλαμβάνονται και διάφορες ψυχιατρικές παθήσεις έχει, δυστυχώς, δημιουργήσει μία σειρά από προκαταλήψεις και στερεότυπα γύρω από αυτές -μεταξύ αυτών η σχιζοφρένεια-, δηλαδή, για το τι είναι και για το πώς ένα άτομο με την πάθηση αυτή συμπεριφέρεται.
Η σχιζοφρένεια είναι μια σοβαρή ασθένεια που χωρίς θεραπευτική αντιμετώπιση μπορεί να αποδιοργανώσει και να κατακερματίσει πλήρως την προσωπικότητα ενός ατόμου. Πρόκειται για μια ετερογενή ψυχική νόσο και όρο ομπρέλα για μία σειρά ψυχιατρικών καταστάσεων που κατακερματίζουν την προσωπικότητα. Ως διάγνωση, διαχωρίζεται σε έναν αριθμό υποομάδων, με βάση τα παρατηρούμενα συμπτώματα, που συχνά μπορεί να συγχέονται με άλλου είδους διαγνώσεις, προκαλώντας σύγχυση.
Σε σχέση με τον όρο «σχιζοφρένεια», ακούγεται συχνά και ο όρος «ψύχωση». Ο όρος «ψύχωση» αποτελεί όρο ομπρέλα για μία σειρά ψυχικών διαταραχών των οποίων χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η διαστρεβλωμένη αντίληψη πραγματικότητας. Παραδείγματα ψυχωσικών συμπτωμάτων είναι οι ψευδαισθήσεις και το παραλήρημα. Είναι πολύ σύνηθες το άτομο με ψύχωση να ακούει φωνές ή να πιστεύει πως μπορεί να καταλάβει τις διαθέσεις ή τις σκέψεις άλλων. Τα συμπτώματα αυτά, όμως, μπορούν να παρατηρηθούν και σε άλλες ψυχιατρικές ασθένειες ή καταστάσεις εκτός από τη σχιζοφρένεια. Ως εκ τούτου, είναι σαφές πως μια ψύχωση και η ψυχιατρική νόσος σχιζοφρένεια δεν είναι πάντα ταυτόσημες καταστάσεις, αν και συχνά παρουσιάζονται έτσι.
Τι είναι η σχιζοφρένεια;
Η σχιζοφρένεια είναι μία από τις συνηθέστερες ψυχιατρικές ασθένειες με συχνότητα εμφάνισης που προσεγγίζει περίπου το 1% και με τους άνδρες να την εμφανίζουν συχνότερα από τις γυναίκες. Υπάρχει υπερεκπροσώπηση των πιο εκτεθειμένων κοινωνικά στρωμάτων. Τα περισσότερα άτομα με σχιζοφρένεια εμφανίζουν τα συμπτώματα της νόσου ήδη από τη νεανική τους ηλικία. Ελάχιστοι είναι αυτοί που εμφανίζουν τη νόσο στη μέση ηλικία αλλά ο κίνδυνος εμφάνισης αυξάνεται και πάλι αργότερα στη ζωή. Η νόσος, σπάνια μεν, αλλά μπορεί να εμφανισθεί ακόμα και σε παιδιά.
Σχιζοφρένεια
Συμπτώματα της σχιζοφρένειας
Τα τυπικά συμπτώματα της νόσου μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από άτομο σε άτομο. Ένα συχνό σύμπτωμα είναι οι ψευδαισθήσεις με τη μορφή φωνών που σχολιάζουν τις πράξεις και τις σκέψεις του ασθενούς μέχρι του σημείου να βιώνονται ως αληθινές. Μπορεί ακόμα να υπάρχουν παραληρηματικές ιδέες διαφόρων ειδών που να είναι άκρως συγχυτικές και ενοχλητικές. Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να νιώθει πως μπορεί να επηρεάσει τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων ή το αντίστροφο. Μπορεί ακόμα να κάνει άκρως παράδοξους συνειρμούς για διάφορα πράγματα στο περιβάλλον του, θεωρώντας πως τα πάντα είναι πιθανά. Τα άτομα που συναντά μπορεί να φαντάζουν ξένα ή με διάφορους τρόπους απειλητικά.
Το άτομο με σχιζοφρένεια δεν έχει συνείδηση της σοβαρότητας της κατάστασής του και για το λόγο αυτό οι παραληρηματικές του ιδέες βιώνονται ως πραγματικές. Διάφορες περίεργες καταστάσεις στον περίγυρο ερμηνεύονται ως υπερφυσικά φαινόμενα ή ως αποτέλεσμα τηλεπάθειας, ύπνωσης, ύπαρξης εξωγήινης επιρροής, συνωμοσίας ή κάποιας άλλης αιτίας που, όμως, δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα.
Στην περίπτωση της παρανοϊκού τύπου σχιζοφρένειας, το άτομο νιώθει πως είναι «επίλεκτο», για κάποιον ειδικό σκοπό. Για παράδειγμα, μπορεί να πιστεύει πως ακούει κωδικοποιημένα μηνύματα από το ραδιόφωνο και να νιώθει πως όλος ο κόσμος το εμποδίζει να πραγματοποιήσει την αποστολή για την οποία έχει επιλεγεί να εκτελέσει. Το άτομο με παρανοϊκού τύπου σχιζοφρένεια ακούει συχνά φωνές και γέλια, θεωρώντας πως κάποιοι το περιγελούν. Αυτά τα γέλια και οι φωνές θεωρούνται, συνήθως, ως απόλυτα υπαρκτά και για το λόγο αυτό προκαλούν εντονότατο άγχος ή/και οδηγούν σε αμφισβήτηση προσωπικών σκέψεων και εντυπώσεων.
Η υποομάδα σχιζοφρένειας, που έχει διανθιστεί με υπερβολές και στερεότυπα περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, είναι αυτή που, στην απλή καθομιλουμένη, αποκαλείται ως «διχασμός προσωπικότητας». Αυτή ακριβώς η μορφή σχιζοφρένειας έχει γίνει ευρύτατα γνωστή μέσα από διάφορες κωμωδίες, μυθιστορήματα, ταινίες τρόμου (π.χ. «Ψυχώ») κ.ά. Η επιστημονική ονομασία της κατάστασης αυτής είναι «Διασχιστική διαταραχή ταυτότητας» ή «Διαταραχή πολλαπλής προσωπικότητας» και ορίζεται ως η κατάσταση εκείνη όπου το άτομο παρουσιάζει έναν αριθμό προσωπικοτήτων εντελώς διαφορετικών μεταξύ τους. Η διάγνωση «Διασχιστική διαταραχή ταυτότητας» δεν έχει καμία σχέση με τη σχιζοφρένεια και είναι μια εντελώς διαφορετική ψυχιατρική κατάσταση. Εκτός αυτού, αποτελεί μια ιδιαίτερα αμφισβητούμενη διάγνωση που σπάνια τίθεται πλέον. Πολλοί τη θεωρούν ως το αποτέλεσμα λανθασμένης θεραπευτικής αντιμετώπισης ή χρήσης ναρκωτικών ουσιών.
Άλλου είδους συμπτώματα που μπορεί να υπάρχουν είναι: απρόσφορο ή επίπεδο συναίσθημα, ανακοπές σκέψης, απόσυρση, έλλειψη ενέργειας και μειωμένη ικανότητα προσοχής, μνήμης και σχεδιασμού.
Τα πρώτα σαφή συμπτώματα εμφανίζονται, συνήθως, στην όψιμη εφηβική ηλικία ή στην πρώιμη νεανική ζωή. Στις γυναίκες, τα συμπτώματα μπορεί να εμφανισθούν κάπως αργότερα, και πιο συγκεκριμένα μεταξύ του 25ου-30ου έτους της ζωής.
Αιτιολογία
Δεν υπάρχει κάποια μεμονωμένη αιτία που προκαλεί τη νόσο. Οι έρευνες δείχνουν πως οι αιτιολογικοί παράγοντες της νόσου είναι τόσο κληρονομικοί όσο και περιβαλλοντικοί. Χωρίς την ύπαρξη κληρονομικού παράγοντα, οι πιθανότητες εμφάνισης της νόσου είναι -σύμφωνα με κάποιες έρευνες- περίπου 1%, ενώ όταν υπάρχει ένας γονέας με σχιζοφρένεια οι πιθανότητες αυξάνονται στο 10% περίπου. Στην περίπτωση που και οι δύο γονείς έχουν σχιζοφρένεια, ο κίνδυνος εμφάνισης εκτοξεύεται στο 40% περίπου. Ο τύπος της σχιζοφρένειας που εμφανίζει κάποιος μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο.
Σκέψεις γύρω από τον αιτιολογικό παράγοντα της κληρονομικότητας
Είναι σημαντικό να τονισθεί πως τα ποσοστά που αναφέρονται αναφορικά με τη σημασία της κληρονομικότητας αφορούν στον γενικό πληθυσμό ως σύνολο. Αυτό σημαίνει πως δεν ισχύουν για τη σημασία της επίδρασης της κληρονομικότητας ή του περιβάλλοντος στην κάθε ξεχωριστή περίπτωση. Για ένα άτομο, οι κληρονομικοί παράγοντες μπορεί να παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση π.χ. της σχιζοφρένειας, ενώ για κάποιο άλλο να είναι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που παίζουν σημαντικότερο ρόλο. Η γενετική ευαλωτότητα δεν σημαίνει πως τα πάντα εξαρτώνται από τα γονίδια.
Για παράδειγμα, όταν κάποιο παιδί έχει έναν γονιό με σχιζοφρένεια, οι πιθανότητες να εμφανίσει τη νόσο και το ίδιο είναι, περίπου, 10% . Αυτό, ταυτόχρονα, σημαίνει πως το 90% των παιδιών με γονέα που έχει σχιζοφρένεια ΔΕΝ εμφανίζουν τη νόσο. Το συμπέρασμα που βγαίνει από αυτήν τη διαπίστωση είναι πως είτε μόνο το 1/10 των παιδιών με σχιζοφρενή γονέα αποκτούν κληρονομική προδιάθεση είτε απαιτούνται πολύ περισσότερα πράγματα -πέραν της κληρονομικής προδιάθεσης- για να εμφανισθεί η νόσος.
Το γενικό, λοιπόν, συμπέρασμα είναι πως ακόμα και για ασθένειες στις οποίες ο κληρονομικός παράγοντας παίζει σημαντικό ρόλο, αυτό από μόνο του δεν αρκεί ως εξήγηση για την εμφάνιση της νόσου.
Ψυχώσεις
Συννοσηρότητα
Η σχιζοφρένεια έχει μεγάλες πιθανότητες να συνυπάρχει με άλλες ψυχιατρικές νόσους, όπως:
– Η κατάθλιψη, ιδιαίτερα κατά την έναρξη της νόσου ή, στη συνέχεια, σε οξείας μορφής υποτροπές.
– Η διπολική διαταραχή. Εάν, εκτός της σχιζοφρένειας, υπάρχουν επεισόδια τόσο μανίας όσο και κατάθλιψης τότε η κατάσταση αποκαλείται «σχιζο-συναισθηματικό σύνδρομο».
– Περίπου το 50% των ατόμων με σχιζοφρένεια κάνουν κατάχρηση αλκοόλ. Δεν είναι σπάνια, επίσης, η χρήση ουσιών που δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα αλλά και μαριχουάνα, χασίς κ.ά.
– Διάφορα οργανικά προβλήματα όπως διαβήτης, παχυσαρκία, υπέρταση, καρδιαγγειακά προβλήματα κ.ά.
Παράγοντες κινδύνου
Διάφοροι περιγεννητικοί παράγοντες, όπως επιπλοκές στη διάρκεια του τοκετού, πείνα ή έντονο στρες στη μητέρα κατά τη διάρκεια της κύησης και η γέννηση σε προχωρημένο χειμώνα ή πρώιμη άνοιξη, θεωρούνται ως παράγοντες κινδύνου εμφάνισης της νόσου.
Υπάρχει σχέση ανάμεσα στην κληρονομικότητα και στο περιβάλλον. Ένα άτομο με γενετική προδιάθεση έχει αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης της νόσου όταν μεγαλώνει σε περιβάλλον που είναι επιβαρυντικό για τον ψυχισμό του.
Επίσης, η μετανάστευση, η διαμονή σε μεγαλούπολη και σε υποβαθμισμένες περιοχές καθώς και η ύπαρξη υπερήλικα πατέρα.
Οτιδήποτε έχει σχέση με στρες, αλκοόλ και ναρκωτικές ουσίες μπορεί να λειτουργήσει επιβαρυντικά, όσον αφορά στην πιθανότητα εμφάνισης της νόσου.
Ψυχιατρικές διαταραχές
Πρόγνωση
Περίπου το 25% είναι ελεύθεροι συμπτωμάτων μέσα σε ένα διάστημα δέκα ετών περίπου. Ένα ποσοστό 50% περίπου μπορεί να έχει κάποια προσαρμοσμένη ενασχόληση, όντας παράλληλα σε συνεχή επαφή με κάποια ψυχιατρική κλινική, ενώ υπάρχει και ένα ποσοστό 25% περίπου των οποίων η κατάσταση βαίνει συνεχώς επιδεινούμενη.
Οι γυναίκες έχουν κατά μέσο όρο υψηλότερο βαθμό λειτουργικότητας, πριν από την εκδήλωση της νόσου, και, γενικώς, καλύτερη πρόγνωση.
Η διάρκεια ζωής των ασθενών αυτών αντιστοιχεί στο 80%, περίπου, της μέσης διάρκειας ζωής του υπόλοιπου πληθυσμού ή είναι κατά 15-20 χρόνια μικρότερη. Οι συνηθέστερες αιτίες θανάτου είναι τα καρδιαγγειακά προβλήματα, διάφορα ατυχήματα και αυτοχειρία.
Θεραπευτική αντιμετώπιση
Η θεραπευτική αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας αποτελείται, σχεδόν πάντα, από συνεχή φαρμακευτική αγωγή. Η οποιαδήποτε διακοπή της αγωγής εμπεριέχει μεγάλο κίνδυνο υποτροπής.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση συμπεριλαμβάνει, επίσης, την πληροφόρηση και ψυχοθεραπευτική στήριξη των ατόμων του άμεσου περιβάλλοντος του ασθενούς ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν και να στηρίζουν αποτελεσματικότερα τον άνθρωπό τους αλλά και για να είναι σε ετοιμότητα να αντιμετωπίσουν την όποια τυχόν υποτροπή.
Επειδή η σχιζοφρένεια δεν θεραπεύεται εντελώς και για πάντα, η οποιαδήποτε θεραπευτική αντιμετώπιση αποβλέπει στη μεγαλύτερη δυνατή μείωση των επώδυνων συμπτωμάτων που αποδιοργανώνουν το άτομο ώστε να μπορέσει να ζήσει μια όσο το δυνατόν φυσιολογικότερη ζωή.
Σημαντική είναι, επίσης, και η ψυχοθεραπευτική στήριξη του ασθενούς ώστε να μπορεί να ανταπεξέρχεται καλύτερα στα όποια αιτήματα και στις δυσκολίες της κοινωνικής του ζωής.
Θα πρέπει, πάντα, να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη πως τα άτομα αυτά νιώθουν πολύ συχνά μόνα, εκτεθειμένα και ευάλωτα, και διακατέχονται από το φόβο πως κανείς δεν τους πιστεύει και δεν τους παίρνει στα σοβαρά. Επίσης, έχουν συχνά ένα έντονο αίσθημα κατωτερότητας απέναντι στους ειδικούς και στο προσωπικό που τους κουράρουν καθώς και φόβο μήπως γίνουν αποδέκτες εξαναγκαστικών θεραπευτικών μεθόδων/μέτρων.
Όλα αυτά τα στοιχεία θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη, στον οποιοδήποτε θεραπευτικό σχεδιασμό, ώστε η θεραπεία των ατόμων αυτών να είναι αποτελεσματική στο μέγιστο δυνατό βαθμό.
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη, Θεραπεία παιδιών και εφήβων , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες