Θυμός: πως μπορώ να τον διαχειριστώ αποτελεσματικά;

Θυμός: γενικά

Όταν βιώνουμε την οποιαδήποτε μορφή απειλής, αντιδρούμε λιγότερο ή περισσότερο ενστικτωδώς, άλλοτε με φόβο, θυμό ή επιθετικότητα και άλλοτε με μια ανάγκη να κυριαρχήσουμε ή να κυριαρχηθούμε. Ο θυμός είναι ένα απόλυτα φυσιολογικό και σημαντικό αίσθημα που μας δίνει το δικαίωμα να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας και οτιδήποτε άλλο αγαπημένο και σημαντικό στη ζωή μας, να διεκδικούμε το δίκιο μας, να βάζουμε όρια στους άλλους κ.ά.

Από την ανατολή της ανθρωπότητας, είμαστε όλοι μας προγραμματισμένοι να αντιδρούμε απέναντι σε κάθε σοβαρή απειλή με μια στάση «μάχης ή φυγής». Μια απειλή ενεργοποιεί πάντα αισθήματα και συμπεριφορές που έχουν μια έντονα επιθετική χροιά που μας δίνουν τη δυνατότητα να αμυνθούμε, να αγωνισθούμε ή να διαφύγουμε. Αυτό σημαίνει πως, μεταξύ άλλων, η επιθετικότητά μας είναι απαραίτητη για την επιβίωσή μας ως είδος.

Οι περισσότεροι από εμάς βρεθήκαμε κάποια φορά στη δύσκολη θέση να χάσουμε τον αυτοέλεγχό μας και να πληγώσουμε ή να αδικήσουμε τόσο τους εαυτούς μας όσο και αυτούς που έγιναν αποδέκτες του ανεξέλεγκτου ή έντονου θυμού μας. Υπάρχουν, όμως,  και άτομα για τα οποία αυτή η απώλεια ελέγχου δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά συχνό φαινόμενο, που τους δημιουργεί πολλά προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις αλλά και στη ζωή τους γενικότερα. Άλλοι, πάλι, πνίγουν κάθε αίσθημα θυμού εντός τους, στερώντας από τον εαυτό τους μία σειρά σημαντικότατων επιλογών διαχείρισης μιας κατάστασης και δημιουργώντας άθελά τους προϋποθέσεις για την εμφάνιση μιας κατάθλιψης.

 

Ο θυμός θα πρέπει να μπορεί να εκφράζεται με κάποιον τρόπο

Ο θυμός, και γενικότερα η επιθετικότητα, ποτέ δεν εξαφανίζονται από μόνα τους και θα πρέπει με κάποιον τρόπο να μπορέσουν να εκφρασθούν αργά ή γρήγορα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ο τρόπος με τον οποίο θα εκφρασθούν ώστε να μην υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις  για τον εαυτό και τους άλλους.

Η συνύπαρξη με άλλους απαιτεί το σεβασμό κάποιων γενικά αποδεκτών αρχών και κανόνων που να τη διευκολύνουν αλλά και να την προάγουν. Η τυφλή υπακοή στο ένστικτο και στην παρόρμηση ανήκει σε άλλες εποχές, όπου η επιβίωση αποτελούσε καθημερινό ζητούμενο, και όχι σε μια οργανωμένη κοινωνία ανθρώπων.

 

Θυμός

Ο θυμός ως προπέτασμα αλλά και ως σημείο διαφοράς ανάμεσα στα δύο φύλα

Ο ψυχισμός μας, στην προσπάθειά του να βιώσει τον μικρότερο δυνατό πόνο, χρησιμοποιεί διάφορους αμυντικούς μηχανισμούς και ελιγμούς. Ένας από αυτούς είναι και η χρησιμοποίηση του θυμού ως μέσο κάλυψης και αποφυγής άλλων πιο επώδυνων αισθημάτων, όπως π.χ. της θλίψης που μας καθιστά πολύ πιο ευάλωτους και που, συνήθως, εκλαμβάνεται από τον περίγυρό μας ως ένδειξη αδυναμίας. Αντίθετα, ο θυμός  θεωρείται ως τεκμήριο δυναμισμού και μέσο αποτροπής οποιασδήποτε μορφής ενδεχόμενης «επίθεσης» εκ των έξω.

Δεν έχουν, όμως, όλοι τη δυνατότητα «αξιοποίησης» του θυμού τους τόσο ως μέσο έκφρασης όσο και διαχείρισης διαφόρων καταστάσεων. Η διαφορά αυτή είναι πολύ εντονότερη και διακριτή ανάμεσα στα δύο φύλα. Οι άνδρες -εξελικτικά, ως προστάτες της οικογένειάς τους αλλά και, γενετικά, εξαιτίας της ορμόνης τεστοστερόνης που συνδέεται με την επιθετικότητα- έχουν γενικά μεγαλύτερη άνεση/ευκολία να εκφράζουν την επιθετικότητά τους. Επιπρόσθετα, η εκδήλωση αισθημάτων θυμού και επιθετικότητας, γενικότερα, ήταν από πάντα και σε όλους τους πολιτισμούς πολύ πιο αποδεκτή ως τρόπος διαπαιδαγώγησης των αγοριών και ως συμπεριφορά ανδρών.

Αντίθετα, οι γυναίκες δεν εκφράζουν το ίδιο εύκολα τα αισθήματα θυμού τους, αντιδρώντας συχνότερα με κακή διάθεση και κατάθλιψη. Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της ψυχοθεραπείας με γυναίκες είναι πως λίγο κάτω από την επιφάνεια αυτού που δείχνουν υπάρχουν πολύ συχνά εντονότατα αισθήματα θυμού -αρκετές φορές συνυφασμένα με αισθήματα ντροπής, ενοχής και θλίψης- που, όμως, στρέφονται ενάντια στον ίδιο τον εαυτό.

 

Η σημασία των παιδικών βιωμάτων

Ο τρόπος που μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε το θυμό μας στη διάρκεια της παιδικής μας ηλικίας, διαμέσου της αντιμετώπισης των προσωπικών μας αισθημάτων θυμού από τους γονείς μας -κατά κύριο λόγο- αλλά και διαμέσου του τρόπου που οι ίδιοι διαχειρίζονταν το δικό τους θυμό, παίζει καθοριστικό ρόλο στην ενήλική μας ζωή.

Ο θυμός μας, σε κάθε του μορφή, αποτελεί σε μεγάλο βαθμό καθρέφτη του ποιοι πραγματικά είμαστε αλλά και της σχέσης που έχουμε όχι μόνο με τον εαυτό μας αλλά και με τα πρόσωπα του άμεσου και ευρύτερου περιβάλλοντός μας. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο θυμός-μας μάς απογυμνώνει εντελώς, αποκαλύπτει μια σημαντικότατη πλευρά του αληθινού μας εαυτού αλλά και της προσωπικής μας αλήθειας γενικότερα, όχι όμως και αυτούς με τους οποίους είμαστε θυμωμένοι στην πραγματικότητα.

Ο τρόπος διαχείρισης της επιθετικότητας διαφέρει από οικογένεια σε οικογένεια και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Για παράδειγμα, στις νοτιότερες χώρες της Ευρώπης κάθε είδους συναίσθημα -πολύ περισσότερο ο θυμός- εκφράζεται ευκολότερα απ΄ό,τι στις βορειότερες.

Διαχείριση του θυμού

Γιατί πολλοί θεωρούν το θυμό ως πρόβλημα;

Πέραν των όποιων προσωπικών βιωμάτων και πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων που αφορούν στη διαχείριση του θυμού αλλά και της επιθετικότητας γενικότερα, μία ακόμα συχνή αιτία και παράγοντας δημιουργίας περαιτέρω δυσκολιών στη διαχείρισή τους είναι η έλλειψη συνειδητοποίησης των βαθύτερων συναισθημάτων μας. Εάν δεν είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε και να κατανοήσουμε τη βαθύτερη και ουσιαστική πηγή προέλευσης του θυμού μας, τότε ο κίνδυνος να γίνει ακόμα και ανεξέλεγκτος είναι μεγάλος. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με τα άτομα που έχουν έντονες εκρήξεις οργής και προβαίνουν σε βίαιες ενέργειες.

Ένα άτομο που κατακλύζεται από αισθήματα θυμού χωρίς αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισής τους είναι, εν δυνάμει, ένα επικίνδυνο άτομο. Για το λόγο αυτό, είναι άκρως σημαντικό να μπορέσει κάποιος να βρει μια ισορροπία ανάμεσα στη δυνατότητα έκφρασης και στον έλεγχο της επιθετικότητάς του ώστε να υπάρχει καλύτερη εσωτερική αλλά και εξωτερική ισορροπία στη ζωή του.

 

Τρόποι διαχείρισης του θυμού

Ένα μεγάλο μέρος του θυμού μας προκύπτει στο πλαίσιο των διαπροσωπικών μας σχέσεων. Αυτό οφείλεται στο ότι όλοι μας έχουμε μια εγγενή επιθυμία να ορίζουμε οι ίδιοι τη ζωή μας. Ερχόμενοι, όμως, σε επαφή με κάποιον άλλον, δεν συναντούμε μόνο ένα άλλο άτομο αλλά και  μια άλλη βούληση, διάθεση, επιθυμία ή θεώρηση των πραγμάτων. Ως εκ τούτου, η συνάντηση αυτών των διαφορετικών «θέλω» μπορεί να προκαλέσει εντάσεις, συγκρούσεις και εκρήξεις θυμού σε άτομα με ελλιπή έλεγχο της επιθετικότητάς τους. Μια αρμονική συνύπαρξη, όμως, προϋποθέτει την αμοιβαία προσαρμογή όλων των μερών και το στοιχειώδη σεβασμό της όποιας διαφορετικότητας.

Η δυνατότητά μας να ελέγχουμε τους άλλους, ώστε να αποφεύγουμε καταστάσεις που μας εξοργίζουν, είναι περιορισμένη. Μπορούμε, όμως, να εστιασθούμε στους εαυτούς μας και να προσπαθήσουμε να εφαρμόσουμε διάφορες στρατηγικές ελέγχου του θυμού και των έντονων αντιδράσεών μας.

Για τη διαχείριση των αισθημάτων θυμού χρησιμοποιούμε τόσο συνειδητές όσο και υποσυνείδητες στρατηγικές που βοηθούν λιγότερο ή περισσότερο και αναλόγως με την αιτία του θυμού μας και τη διάθεση της συγκεκριμένης στιγμής. Υπάρχουν τρεις κύριοι τρόποι διαχείρισης του θυμού:

1. Απώθηση του θυμού: στην περίπτωση αυτή, η οποιαδήποτε μορφή επιθετικότητας πνίγεται στην κυριολεξία και αποκλείεται από το συναισθηματικό μας ρεπερτόριο. Όμως, η απώθηση του θυμού δεν σημαίνει και εξαφάνισή του. Ο θυμός συνεχίζει τη λανθάνουσα ζωή του εντός μας, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, προσπαθώντας να εκφρασθεί/εκτονωθεί με διάφορους τρόπους. Μια συνήθης συνέπεια ενός ανεπεξέργαστου θυμού είναι η στροφή του ενάντια στον ίδιο τον εαυτό (ενοχοποίηση, αισθήματα ντροπής και αποτυχίας κ.ά.) και η εμφάνιση μιας κατάθλιψης ή διαφόρων άλλων ψυχικών συμπτωμάτων (π.χ. άγχος, φοβίες, κακή διάθεση κ.ά.) αλλά και σωματικών  (π.χ. υψηλή αρτηριακή πίεση, ημικρανία, μυοσκελετικοί πόνοι κ.ά.)
2. Καταλάγιασμα του θυμού: στην περίπτωση αυτή, δεν προβάλλεται σθεναρή αντίσταση απέναντι στο αίσθημα θυμού ώστε να μη βιωθεί. Υπάρχει επαφή με αυτόν αλλά γίνεται προσπάθεια ελέγχου και άμβλυνσής του με διάφορους τρόπους, τόσο εσωτερικά όσο και προς τα έξω (π.χ. βαθιές αναπνοές, θετικές σκέψεις κ.ά.).
3. Εκδήλωση του θυμού: στην περίπτωση αυτή, επιτρέπεται στο θυμό να εκφρασθεί με έναν συγκροτημένο, αποφασιστικό αλλά όχι ισοπεδωτικό και καταστροφικό τρόπο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να είναι ενδεδειγμένη ακόμα και μια πιο έμπρακτη αντίδραση της επιθετικότητας (π.χ. προς αποτροπή άμεσου κινδύνου), ενώ σε άλλες μια ανάλογη συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή.

Δεν υπάρχει κάποιος γενικός και απόλυτος κανόνας σωστής διαχείρισης του θυμού. Αναλόγως με την περίσταση, ο οποιοσδήποτε από τους τρεις προαναφερθέντες τρόπους μπορεί να είναι επιβεβλημένος. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η οποιαδήποτε επιλογή είναι το αποτέλεσμα μιας προσωπικής εκτίμησης που με τη σειρά της αντικατοπτρίζει την ωριμότητα του καθενός μας.

Οργή

Συγκεκριμένοι τρόποι διαχείρισης του θυμού

• Ταυτοποίηση του αισθήματος

Για να μπορέσουμε να διαχειριστούμε ένα συναίσθημα, θα πρέπει να γνωρίζουμε ποιο είναι αυτό. Ερωτήσεις προς τον εαυτό μας του τύπου «Τι νιώθω αυτή τη στιγμή;», «Έχει σχέση αυτό που νιώθω με τη συγκεκριμένη κατάσταση ή είναι ένας τρόπος διαχείρισης/κάλυψης κάποιου άλλου συναισθήματος, π.χ. λύπης;» είναι πολύ σημαντικό να απαντώνται. Σημαντικό είναι, επίσης, να δώσουμε όνομα στο συναίσθημά μας: πρόκειται για θυμό, απογοήτευση, θλίψη, φόβο, ντροπή, ενοχή ή κάποιο άλλο;

• Βίωση του συναισθήματος 

Θα  πρέπει να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αγγιχθεί από αυτό που διακινείται εντός του, να νιώσει τι συμβαίνει στο σώμα του, ποιες σκέψεις κυριαρχούν, τι παρορμήσεις υπάρχουν. Δεν θα πρέπει να αξιολογούμε αυτό που αισθανόμαστε ως καλό ή κακό αλλά απλά να το βιώνουμε είτε είναι δικαιολογημένο είτε αδικαιολόγητο.

• Επικοινωνούμε αυτό που αισθανόμαστε

Εκφράζουμε στον άλλον το πως αισθανόμαστε και για ποιον λόγο αλλά και τι θα θέλαμε. Προσπαθούμε να ακούσουμε και τη δική του εκδοχή.

Ένα από τα δυσκολότερα σημεία του χειρισμού αισθημάτων θυμού είναι η διοχέτευσή τους κάπου αλλού, αφού βέβαια βάλουμε πρώτα τα απαραίτητα όρια και ακολουθήσουμε τις παραπάνω οδηγίες.

Η φροντίδα του σώματος, με τη μορφή μιας ισορροπημένης διατροφής, ενός καλού ύπνου και μιας φυσικής άσκησης, ηρεμεί τον καθένα και ιδίως αυτούς που έχουν δυσκολίες στη διαχείριση αισθημάτων θυμού.

Ένας άλλος τρόπος εκφόρτισης είναι να γράψουμε σε κάποιο προσωπικό λεύκωμα αυτά που αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε και που θα θέλαμε να κάνουμε ή να πούμε. Με τον τρόπο αυτόν, εκφράζουμε με ασφάλεια ακόμα και τις πιο ανεπίτρεπτες σκέψεις και παρορμήσεις μας, χωρίς να βλάψουμε κανέναν.

Από πάντα, η διοχέτευση των όποιων έντονων αισθημάτων σε κάποια μορφή τέχνης ή δημιουργικότητας (ζωγραφική, γράψιμο, μουσική κ.ά.) βοηθούσε στην εκφόρτιση της έντασης, ενώ παράλληλα αντιρροπούσε την άσχημη διάθεση με τη χαρά της δημιουργίας.

 

Επιθετικότητα

Πότε είναι αναγκαία η βοήθεια ειδικού;

Όσο νιώθουμε πως έχουμε τον έλεγχο των έντονων αισθημάτων θυμού μας χωρίς, όμως, να τα αποφεύγουμε, τότε ο θυμός αυτός μετουσιώνεται σε μια εσωτερική δύναμη και δυναμισμό που, εάν αξιοποιηθεί σωστά, διευκολύνει, προστατεύει και προάγει τη ζωή μας.

Υπάρχουν, όμως, και άτομα που εύκολα και επαναλαμβανόμενα βιώνουν έντονα αισθήματα θυμού και χάνουν συχνά τον αυτοέλεγχό τους, με σοβαρές συνέπειες για τη ζωή τους. Στην περίπτωση αυτή, είναι σημαντικό να ζητηθεί η βοήθεια κάποιου ειδικού, όταν τίποτα από όσα δοκιμάσθηκαν δεν φαίνεται να βοηθά.

Η ψυχοθεραπευτική βοήθεια που μπορεί να έχει ένα τέτοιο άτομο είναι είτε η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία -που εστιάζεται στο χειρισμό συγκεκριμένων προβληματικών συμπεριφορών- είτε η ψυχαναλυτική/ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία που στοχεύει -σε πολύ γενικές γραμμές εκφρασμένο- στην αυτογνωσία, διαμέσου της συνειδητοποίησης των διαφόρων ελλείψεων, ματαιώσεων και γενικά της προέλευσης των έντονων αισθημάτων θυμού από την πρώιμη παιδική ηλικία μέχρι και το παρόν, των υπόλοιπων επώδυνων συναισθημάτων -πέραν του θυμού- που οι εμπειρίες αυτές πυροδοτούν και του συνειδητού ή μη τρόπου διαχείρισής τους  από τον ψυχισμό μας.

Σε ορισμένες σοβαρές περιπτώσεις, είναι αναγκαία και η ταυτόχρονη λήψη κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής.

Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως, για να μπορούμε να βιώνουμε την αυθεντική αγάπη, θα πρέπει να έχουμε πρόσβαση σε κάθε είδους αίσθημα εντός μας, μεταξύ αυτών και στα αισθήματα θυμού.

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

 

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες