Η βία κατά των γυναικών τον καιρό της πανδημίας

Η άσκηση βίας κατά των γυναικών, που σχεδόν πάντα είναι βία από την πλευρά του συζύγου/συντρόφου, αποτελεί μία μόνιμη και τεράστια απειλή για την ασφάλεια των γυναικών σε ολόκληρο τον κόσμο. Η βία αυτή έχει αυξηθεί δραματικά, στη διάρκεια της πανδημίας του covid-19. Επιπρόσθετα, αντιδραστικές και πολιτικές ομάδες σε ολόκληρο τον πλανήτη ενώνονται μέσα από συνθήματα και θέσεις για την οικογένεια, το λαό, τη θρησκεία και το έθνος, όπου κάθε άτομο, αλλά κυρίως οι γυναίκες, θα πρέπει να συμμορφωθούν, αν όχι να υποταγούν. Και οι γυναίκες, αν χρειαστεί, θα πρέπει να ελέγχονται ακόμα και με βία.

Μια έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, την άνοιξη του 2021, επιβεβαιώνει πως μία στις τρεις γυναίκες του πλανήτη έχει πέσει θύμα άσκησης βίας, τουλάχιστον μία φορά στη ζωή της. Ο ίδιος οργανισμός, ήδη από το 2009, ανακοίνωνε πως στις 19 από τις 20 περιπτώσεις κακοποίησης ο θύτης είναι άνδρας. Σχεδόν σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο άνδρας αυτός είναι ο σύντροφος/σύζυγος της γυναίκας, νυν ή πρώην. Οι περιπτώσεις όπου μια γυναίκα πέφτει θύμα κακοποίησης από έναν άγνωστο άνδρα ή από άλλη γυναίκα είναι πολύ σπάνιες.

Η βία αυτή είναι θανατηφόρος ή αποτελεί άμεση απειλή για τη ζωή, όταν οι άνδρες χρησιμοποιούν κάποιο πυροβόλο όπλο, μαχαίρι, σπασμένο μπουκάλι ή κάποιο άλλο αιχμηρό αντικείμενο για να πλήξουν το θύμα τους. Η βία αυτή αποβλέπει, συνήθως, στον έλεγχο και στον περιορισμό της ζωής της γυναίκας, όπως, επίσης, και στην υποταγή της στα θέλω και τις επιθυμίες του θύτη-άνδρα.

Σε πολλές κοινωνίες, η βία των ανδρών κατά των  γυναικών -όπως συνέβαινε και στη χώρα μας, πριν από πολλές δεκαετίες- νομιμοποιείται και επικυρώνεται τόσο από την κοινωνία όσο και από τη θρησκεία. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, υπάρχουν νόμοι που ποινικοποιούν μεν την άσκηση βίας κατά των γυναικών, αλλά η εφαρμογή τους είναι ιδιαίτερα πλημμελής, ενώ οι όποιες παραβιάσεις τους σπάνια γίνονται αντικείμενο δίωξης από την πλευρά των αρμόδιων αρχών.

Εδώ και μερικές δεκαετίες, έχει υπάρξει μία σημαντική εξέλιξη σε πολλές χώρες, τουλάχιστον σε ένα επίσημο/θεωρητικό επίπεδο, σύμφωνα με την οποία η άσκηση βίας κατά των γυναικών δεν θεωρείται πλέον ως «εσωτερική οικογενειακή υπόθεση». Σε πολλές χώρες, απαγορεύεται, επίσης, δια νόμου και ο βιασμός στα πλαίσια της οικογένειας/γάμου, δηλαδή η σεξουαλική πράξη χωρίς τη συναίνεση της γυναίκας. Ο βιασμός, όμως, στα πλαίσια της οικογένειας είναι πρακτικά πολύ δύσκολο να αποδειχθεί, κάτι που αφήνει έκθετη τη γυναίκα απέναντι στην άσκηση σεξουαλικής βίας από την πλευρά του άνδρα και τον ίδιο, σχεδόν πάντα, ατιμώρητο…

Άσκηση βίας

Η άσκηση βίας στις στενές σχέσεις

Η άσκηση βίας στις στενές σχέσεις αποτελεί όρο ομπρέλα για πολλές μορφές άσκησης βίας. Για να χαρακτηριστεί μία πράξη βίας ως «άσκηση βίας σε στενή σχέση» θα πρέπει ο άνδρας και η γυναίκα να είναι  ή να έχουν υπάρξει ζευγάρι. Το γεγονός πως η γυναίκα έχει μια συναισθηματική σχέση με τον άνδρα και το ότι η άσκηση βίας συμβαίνει, συνήθως, στο σπίτι που θα πρέπει να είναι, θεωρητικά, το ασφαλέστερο μέρος όλων μας, καθιστά την όλη κατάσταση ακόμα πιο δύσκολη για τη γυναίκα. Η άσκηση βίας γίνεται, συνήθως, με έναν προσχεδιασμένο και ελεγχόμενο τρόπο που, μακροπρόθεσμα, την κάνει να φαντάζει, τόσο για τον άνδρα όσο και για τη γυναίκα, ως κάτι το φυσιολογικό.

Οι λόγοι που μια γυναίκα επιλέγει να παραμείνει δίπλα σε αυτόν που την κακοποιεί είναι τα αισθήματα που τρέφει για τον άνδρα (!), ο φόβος για τις συνέπειες που μπορεί να έχει η εγκατάλειψη της σχέσης και η ανησυχία για το τι θα απογίνει ο άνδρας (!) ή και η ίδια η γυναίκα, σε μια τέτοια περίπτωση. Πολλές είναι οι γυναίκες που ενοχοποιούν τον εαυτό τους ή που ευτελίζουν τη σοβαρότητα της κατάστασης, με συνέπεια να μην καταγγέλλεται η μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων κακοποίησης γυναικών και, ως εκ τούτου, να μη γίνεται γνωστή.

 

Υπάρχουν πολλές μορφές άσκησης βίας

Οι μορφές βίας στις οποίες μπορεί να εκτεθεί μία γυναίκα είναι πολλές και τις οποίες είναι σημαντικό να γνωρίζουμε, από τη στιγμή που η κάθε μία από αυτές επιδρά με διαφορετικό τρόπο στον ψυχισμό της γυναίκας.

• Φυσική βία: η φυσική βία συμπεριλαμβάνει, μεταξύ άλλων, σπρωξίματα, χτυπήματα, κλωτσιές, ακινητοποίηση, τράβηγμα μαλλιών, εκτόξευση αντικειμένων, πιάσιμο από το λαιμό με απειλή πνιγμού και απειλές χρησιμοποίησης κάποιου φονικού αντικειμένου.

 

• Ψυχική βία: η ψυχική βία περιλαμβάνει έμμεσες ή άμεσες απειλές από την πλευρά του άνδρα, γελοιοποίηση, προσβολές και υποτίμηση της γυναίκας, όπως και απειλές για κακοποίηση του κατοικίδιου που υπάρχει ή ακόμα και πραγματοποίηση των απειλών αυτών.

 

• Συναισθηματική βία: η συναισθηματική βία μοιάζει με την ψυχική και σημαίνει την αγνόηση της γυναίκας από το σύντροφό της, δεν λαμβάνονται υπόψη ή σοβαρά τα συναισθήματά της, άρνηση κάθε είδους πρακτικής, συναισθηματικής ή κοινωνικής στήριξής της. Ύπαρξη εξευτελιστικών συμπεριφορών, εκμετάλλευσης, τρομοκράτησης ή απειλών για πρόκληση φυσικού τραυματισμού θεωρούνται, επίσης, ως συναισθηματική βία, όπως και το να κάνει ο άνδρας συνειδητά τη γυναίκα να αισθάνεται άσχημα για τον εαυτό της (το σώμα, την εξωτερική εμφάνιση, το χαρακτήρα της κ.τ.λ.).

 

• Σεξουαλική βία: η σεξουαλική βία σημαίνει ερωτική συνεύρεση χωρίς τη συναίνεση της γυναίκας, από φόβο μήπως υπάρξουν αντίποινα σε βάρος της. Επίσης, το να εξαναγκάζεται η γυναίκα σε σεξουαλικές πράξεις που θεωρεί υποτιμητικές για το άτομό της ή που είναι ανεπιθύμητες. Ο βιασμός στα πλαίσια του γάμου ή μιας συντροφικής σχέσης αποτελεί, συνήθως, την πλέον κρυφή μορφή άσκησης βίας κατά της γυναίκας, στα πλαίσια μιας στενής σχέσης.

 

• Οικονομική και υλική βία: σημαίνει τον περιορισμό ή αποκλεισμό, από τον άνδρα, της οικονομικής αυτονομίας της γυναίκας με διάφορους τρόπους (π.χ. ανάληψη όλων των χρημάτων από κοινούς λογαριασμούς, τη χρέωσή της χρησιμοποιώντας πιστωτικές της κάρτες, την κλοπή προσωπικών της οικονομιών ή πολύτιμων αντικειμένων, να καθιστά ανέφικτη τη μόρφωση ή την ολοκλήρωση των σπουδών της κ.ά.). Επίσης, να την εξαναγκάζει να βάζει την υπογραφή της σε έγγραφα που θα έχουν σοβαρές οικονομικές συνέπειες για την ίδια ή ακόμα και να καταστρέφει προσωπικά αντικείμενα της γυναίκας (ρουχισμό κ.ά.).

 

• Κοινωνική απομόνωση: σημαίνει τον αποκλεισμό της γυναίκας από συναναστροφές με συγγενικά ή φιλικά της πρόσωπα ή ακόμα και από διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες, με αποτέλεσμα τη μεγάλη ή καθολική απομόνωσή της, παρά τη θέλησή της.

Βία κατά των γυναικών

Οι συνέπειες της βίας σε στενές σχέσεις στην ψυχική υγεία

Οι έρευνες καταδεικνύουν τη σχέση ανάμεσα στην άσκηση βίας, σε στενές σχέσεις, και στην εμφάνιση διαφόρων ψυχικών προβλημάτων/ασθενειών. Έχει διαπιστωθεί πως γυναίκες που έχουν πέσει θύματα βίας ,σε στενές σχέσεις, εμφανίζουν συχνότερα συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης, συνδρόμου μετατραυματικού στρες, αυτοκτονικές σκέψεις αλλά και απόπειρες αυτοκτονίας, συγκριτικά με γυναίκες που δεν βίωσαν βία από σύντροφό τους.

Η κατάθλιψη αποτελεί συνήθη συνέπεια της βίας σε στενή σχέση, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου η σεξουαλική ή η φυσική άσκηση βίας συνδυάζονταν με συναισθηματική ή οικονομική άσκηση βίας. Ο κίνδυνος εμφάνισης συνδρόμου μετατραυματικού στρες αυξάνεται ανάλογα με το βαθμό της ασκούμενης βίας. Η έρευνα δείχνει, επίσης, άμεση σχέση ανάμεσα στην ύπαρξη αυτοκτονικών σκέψεων και της άσκησης βίας σε στενή σχέση, η οποία είναι εντονότερη στην περίπτωση άσκησης οικονομικής και συναισθηματικής βίας. Οι γυναίκες που έχουν πέσει θύματα άσκησης βίας σε στενή σχέση κινδυνεύουν, επίσης, να εμφανίσουν αλεξιθυμία, δηλαδή, μία κατάσταση που δυσχεραίνει τη γυναίκα να κατανοήσει, να περιγράψει και να επεξεργαστεί τα συναισθήματά της.

 

Οι συνέπειες της πανδημίας στη ζωή των γυναικών και στην άσκηση βίας

Τα δύο φύλα έχουν πληγεί διαφορετικά από την πανδημία. Οι άνδρες ασθενούν σοβαρότερα από τις γυναίκες, η δε θνησιμότητά τους είναι πολύ υψηλότερη από αυτή των γυναικών. Οικονομικά και κοινωνικά, όμως, οι γυναίκες πλήττονται σκληρότερα. Αυτό οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στο ότι η ευθύνη για το σπίτι και τα παιδιά θεωρείται πως είναι γυναικεία υπόθεση, πράγμα που σημαίνει μικρότερες ή καθόλου οικονομικές απολαβές για τη γυναίκα, από τη στιγμή που μένει στο σπίτι. Έτσι λοιπόν, στη διάρκεια της πανδημίας, πολλές γυναίκες αναγκάστηκαν να μείνουν σπίτι, εξαιτίας του κλεισίματος των σχολείων, των μειώσεων ωραρίων και μισθών αλλά και εξαιτίας της απώλειας πολλών θέσεων εργασίας, ιδιαίτερα σε επιχειρήσεις το εργατικό δυναμικό των οποίων αποτελείται κυρίως από γυναίκες, με συνέπεια, μεταξύ άλλων, και την επιδείνωση της οικονομικής της κατάστασης.

Η επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης των γυναικών οφείλεται, επίσης, και στο γεγονός πως  πολλές από αυτές έχουν πέσει θύματα βίας, στη διάρκεια της πανδημίας. Ο εγκλεισμός και η απομόνωση στο σπίτι με αυτόν που ασκεί βία επάνω σου είναι κάτι περισσότερο από εφιαλτικό. Με χαμηλά ή καθόλου εισοδήματα ή χωρίς εργασία, είναι πολύ δύσκολο για μία γυναίκα, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν παιδιά, να εγκαταλείψει τον άνδρα που την κακοποιεί και από τον οποίο εξαρτάται οικονομικά. Μια έκθεση των Ηνωμένων Εθνών αναφέρει πως, σε πολλές χώρες, του τρίτου  κόσμου κυρίως, πολλά κορίτσια εξαναγκάζονται από τους γονείς τους σε ανεπιθύμητους γάμους, λόγω της οικονομικής ένδειας που έχει προκαλέσει η πανδημία.

Εάν, λοιπόν, η πανδημία έχει ως συνέπεια να μείνουν άνεργοι η γυναίκα ή ο άνδρας ή και οι δύο, αυτό αποτελεί μία ιδιαίτερα έντονη ψυχική επιβάρυνση που, με τη σειρά της,  αυξάνει κατά πολύ τον κίνδυνο κακοποίησης της γυναίκας. Ακόμα και γυναίκες, που ποτέ στο παρελθόν δεν έπεσαν θύματα κακοποίησης από την πλευρά των συντρόφων τους, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να κακοποιηθούν, για τους ίδιους λόγους. Είναι γνωστό πως η άσκηση βίας σχετίζεται, σε μεγάλο βαθμό, με συγκεκριμένες καταστάσεις, όπως, για παράδειγμα,  η απομόνωση, η οικονομική και κοινωνική πίεση, αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ κ.ά. Η πανδημία έχει εξαναγκάσει πολύ περισσότερους ανθρώπους, απ΄ότι πριν από αυτήν, να εκτεθούν σε όλους αυτούς τους παράγοντες και να χρειάζεται να διαχειριστούν τις όποιες συνέπειές τους.

Πανδημία

Ο ρόλος της απομόνωσης

Η απομόνωση αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα κινδύνου, από τη στιγμή που το άτομο, που γίνεται αποδέκτης βίας, χάνει, σε μεγάλο βαθμό, την επαφή με σημαντικά πρόσωπα του περίγυρού του. Η απομόνωση συμβάλει, επίσης, στην έλλειψη δυνατότητας τος ατόμου που κακοποιείται να συγκρίνει τη ζωή του με αυτή των άλλων, για την ίδια χρονική περίοδο, ώστε να μπορέσει να αντιληφθεί τη σοβαρότητα της προσωπικής του κατάστασης. Αυτό οδηγεί, με τη σειρά του, το άτομο που κακοποιείται στη θεώρηση ως της βίας που ασκείται και της κατάστασης που ζει ως κάτι φυσιολογικό. Για να αποφευχθεί αυτή η διαστρέβλωση, απαιτείται οπωσδήποτε η ύπαρξη κοινωνικών επαφών. Μόνο όταν σπάσει αυτή η απομόνωση του κακοποιούμενου ατόμου και, ως εκ τούτου, μειωθεί αισθητά ο έλεγχος αυτού που ασκεί βία επάνω στο θύμα του, μπορεί η βία να ειδωθεί στις πραγματικές της διαστάσεις από το θύμα.

 

Επίλογος

Η πανδημία ήρθε ως τριπλά απρόσκλητος επισκέπτης. Πρώτα, ταρακούνησε συθέμελα τις οικονομίες των περισσοτέρων, αν όχι όλων, των κρατών. Κατόπιν, έδωσε την ευκαιρία και το δικαίωμα σε πολλούς διεφθαρμένους ηγέτες να απαγορέψουν νόμιμες λαϊκές διεκδικήσεις και διαμαρτυρίες, διαμέσου αυστηρών περιορισμών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ανθρώπινης ελευθερίας. Όμως, οι πλέον σοβαρές και άμεσες συνέπειες διαφάνηκαν στο σπίτι, ιδιαίτερα σε οικογένειες όπου ο μόνος εργαζόμενος ήταν ο άνδρας. Η ανεργία, ως επακόλουθο της πανδημίας, απειλεί να μετατρέψει τη ματαίωση σε επιθετικότητα που απευθύνεται, πρωτίστως, στα άτομα του άμεσου περιβάλλοντος (κυρίως, γυναίκες και παιδιά).

Όλα τα στοιχεία από ολόκληρο τον κόσμο δείχνουν πως η άσκηση βίας κατά των γυναικών έχει αυξηθεί δραματικά στη διάρκεια της πανδημίας, η δε απομόνωση εξαιτίας της καραντίνας κατέστησε το σπίτι ως ένα από τα πλέον επικίνδυνα μέρη διαβίωσης για τις γυναίκες αυτές.                             

Η ανάγκη προστασίας και περίθαλψης των γυναικών αυτών, καθώς και της πρόληψης αυτής της βίας και των συνεπειών της πρέπει να αποτελούν άμεση προτεραιότητα κάθε οργανωμένου κράτους δικαίου, το οποίο θέλει να υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισοτιμία, την εξάλειψη των οποιωνδήποτε διακρίσεων και τη Δημοκρατία.

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης   ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

 

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Online ψυχολόγος ,  Ατομική ψυχοθεραπεία , Ατομική ψυχοθεραπεία Θεσσαλονίκη ,  Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους Θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες