Εισαγωγή
Υπάρχει μια στιγμή στη ζωή που, ακόμη κι αν όλοι γύρω μας έχουν πάψει να μας κατηγορούν, εμείς εξακολουθούμε να στεκόμαστε απέναντι στον εαυτό μας με σκληρότητα. Είναι η στιγμή που καταλαβαίνουμε πως η πιο βαθιά φυλακή δεν είναι τα λάθη μας, αλλά η αδυναμία μας να τα συγχωρήσουμε. Η αυτοσυγχώρεση δεν είναι μια απλή διαδικασία, είναι μια πράξη που αγγίζει τον πυρήνα της ύπαρξής μας.
Σε αντίθεση με τη συγχώρεση προς τους άλλους, που μπορεί να θεωρηθεί ως πράξη γενναιοδωρίας ή υπέρβασης, η συγχώρεση προς τον εαυτό μας μοιάζει με σκληρό αγώνα απέναντι σε εσωτερικούς δαίμονες και δικαστές. Γιατί, όσο κι αν μας πονάει η απόρριψη των άλλων, τίποτα δεν συγκρίνεται με το βάρος της δικής μας εσωτερικής καταδίκης.
Η αυτοσυγχώρεση είναι ίσως η πιο δύσκολη μορφή αγάπης, γιατί απαιτεί να κοιτάξουμε κατάματα το ποιοι είμαστε, να αποδεχτούμε ότι πληγώσαμε -τον εαυτό μας ή άλλους- και να επιτρέψουμε ξανά στον εαυτό μας να ζήσει χωρίς τα δεσμά της ντροπής. Αυτό δεν σημαίνει πως ξεχνάμε, ούτε πως δικαιολογούμε, αλλά πως μετατρέπουμε την εμπειρία σε γνώση και κατανόηση.
Κι όμως, πολλοί από εμάς φοβόμαστε να φτάσουμε σε αυτό το σημείο. Η ιδέα ότι «αν συγχωρήσω τον εαυτό μου, θα είναι σαν να παραδέχομαι πως το λάθος μου δεν ήταν σημαντικό» μάς κρατά δέσμιους. Στην πραγματικότητα, η αυτοσυγχώρεση δεν μειώνει την αξία του πόνου, αλλά ανοίγει τον δρόμο για να πάψει να μας ορίζει.
Σε μια κοινωνία που μας διδάσκει συνεχώς να κυνηγάμε την επιτυχία και την τελειότητα, η αυτοσυγχώρεση μοιάζει σχεδόν με αδυναμία. Κι όμως, είναι ακριβώς το αντίθετο: είναι δύναμη, ωριμότητα, πράξη εσωτερικής ελευθερίας. Γιατί εκεί όπου οι λέξεις «συγγνώμη» και «αγάπη» συναντώνται, αρχίζει η πραγματική συμφιλίωση με τον εαυτό μας.
Η ρίζα της ενοχής: από πού ξεκινά η ανάγκη για αυτοσυγχώρεση;
Η ενοχή είναι ένα από τα πιο παράξενα και ταυτόχρονα πιο κοινά ανθρώπινα αισθήματα. Έχει τη δύναμη να λειτουργεί ως ηθική πυξίδα, υπενθυμίζοντάς μας τα όρια που δεν θέλουμε να ξεπεράσουμε. Αλλά, όταν παγιωθεί και μετατραπεί σε μόνιμο εσωτερικό ψίθυρο, γίνεται βάρος που μας καταπνίγει. Η ανάγκη για αυτοσυγχώρεση γεννιέται ακριβώς εκεί: όταν η ενοχή, αντί να μας καθοδηγεί, μας φυλακίζει.
Η ρίζα της ενοχής βρίσκεται συχνά πολύ πιο πίσω από τα λάθη που αναγνωρίζουμε ως ενήλικες. Για πολλούς, η ενοχή καλλιεργήθηκε ήδη από την παιδική ηλικία, όταν μάθαμε ότι η αγάπη συνδεόταν με την υπακοή και η παραμικρή μας «αταξία» είχε ως συνέπεια την αποδοκιμασία ή την απόρριψη. Το παιδί που μεγαλώνει με αυτόν τον τρόπο, συχνά εσωτερικεύει την ιδέα ότι κάθε απόκλιση από το «σωστό» σημαίνει πως δεν αξίζει αγάπη.
Στην ενήλικη ζωή, αυτό το μοτίβο εκφράζεται με τη μορφή μιας υπερβολικής αυστηρότητας προς τον εαυτό. Κάθε λάθος, μικρό ή μεγάλο, βιώνεται ως αδιανόητη αποτυχία, ως κάτι που στιγματίζει για πάντα την ταυτότητά μας. Δεν φταίξαμε απλώς, «είμαστε λάθος». Και εδώ ακριβώς ξεκινά η μάχη: να καταφέρουμε να δούμε το λάθος ως γεγονός, και όχι ως ταυτότητα.
Η ψυχοδυναμική προσέγγιση θα έλεγε ότι η ενοχή αυτή συχνά τρέφεται από τις εσωτερικές φωνές των γονιών μας, από εκείνες τις αυστηρές εσωτερικές αναπαραστάσεις που κουβαλάμε ασυνείδητα εντός μας. Από την άλλη, η υπαρξιακή ψυχολογία μάς θυμίζει ότι η ενοχή είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ελευθερίας. Όσο μπορούμε να επιλέγουμε, άλλο τόσο μπορούμε και να σφάλουμε.
Αλλά η διαφορά ανάμεσα στη γόνιμη ενοχή και στη συντριπτική ενοχή είναι τεράστια. Η πρώτη οδηγεί στη μάθηση, η δεύτερη στην αυτοτιμωρία. Και η αυτοσυγχώρεση έρχεται να μας απελευθερώσει από αυτή τη δεύτερη, να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πως η ζωή δεν είναι δικαστήριο, αλλά συνεχής πορεία μάθησης και μεταμόρφωσης.
Ενοχές
Γιατί η αυτοσυγχώρεση μοιάζει τόσο δύσκολη;
Αν η συγχώρεση προς τους άλλους είναι δύσκολη, η συγχώρεση προς τον εαυτό μας συχνά φαντάζει σχεδόν ακατόρθωτη. Κι όμως, δεν είναι επειδή μας λείπει η θέληση να προχωρήσουμε, αλλά επειδή συγκρούονται μέσα μας δυνάμεις πολύ βαθύτερες.
Πρώτα απ’ όλα, η αυτοσυγχώρεση αγγίζει το ζήτημα της ταυτότητας. Όταν έχουμε εσωτερικεύσει την ιδέα ότι «είμαι τα λάθη μου», τότε το να τα συγχωρήσουμε μοιάζει με απόπειρα να σβήσουμε ένα κομμάτι του εαυτού μας. Πώς να συγχωρήσεις κάτι που πιστεύεις ότι σε ορίζει; Έτσι, αντί να αφήσουμε χώρο για αλλαγή, καθηλωνόμαστε σε μια αίσθηση ενοχής που μοιάζει αμετακίνητη.
Έπειτα, υπάρχει η ψευδαίσθηση ότι η ενοχή μάς προστατεύει. Μπορεί να πιστεύουμε πως, όσο νιώθουμε ενοχή, αποδεικνύουμε ότι «δεν ξεχνάμε» το λάθος μας, ότι παραμένουμε υπεύθυνοι. Σαν να φοβόμαστε ότι η συγχώρεση θα ισοδυναμούσε με αδιαφορία ή με ηθική αποστασιοποίηση. Όμως, στην πραγματικότητα, η ενοχή που παρατείνεται δεν μας κάνει πιο υπεύθυνους, μας κρατά εγκλωβισμένους.
Υπάρχει, τέλος, και μια βαθύτερη διάσταση: η δυσκολία να αποδεχτούμε πως είμαστε ατελείς. Σε μια κοινωνία που προβάλλει διαρκώς εικόνες επιτυχίας, δύναμης και τελειότητας, η παραδοχή της αδυναμίας φαντάζει απειλητική. Η αυτοσυγχώρεση προϋποθέτει να σταθούμε ειλικρινείς απέναντι στις ατέλειές μας και να πούμε: «ναι, έκανα λάθος, αλλά συνεχίζω να αξίζω αγάπη». Και αυτή η παραδοχή χρειάζεται θάρρος που λίγοι νιώθουμε πως διαθέτουμε.
Η δυσκολία, λοιπόν, δεν έγκειται μόνο στο να αφήσουμε πίσω μας ένα συγκεκριμένο γεγονός. Βρίσκεται στο να αλλάξουμε ολόκληρο τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας. Η αυτοσυγχώρεση δεν είναι απλή πράξη, αλλά υπαρξιακή ανατροπή: η μετατόπιση από το «είμαι λάθος» στο «έκανα λάθος».
Η αυτοσυγχώρεση ως μορφή αυτοαγάπης
Η αυτοσυγχώρεση δεν είναι μια απλή «διαγραφή» λαθών, αλλά μια βαθιά πράξη αγάπης προς τον εαυτό. Συχνά, θεωρούμε την αγάπη ως κάτι που στρέφεται αποκλειστικά προς τους άλλους, δηλαδή να δίνουμε, να φροντίζουμε, να συγχωρούμε. Όμως η πιο απαιτητική μορφή αγάπης είναι εκείνη που επιστρέφει σε εμάς, ειδικά όταν αισθανόμαστε πως δεν την αξίζουμε.
Η αγάπη προς τον εαυτό μας σημαίνει να τον βλέπουμε όχι μόνο σε στιγμές επιτυχίας, αλλά και σε εκείνες της αποτυχίας. Να αποδεχόμαστε ολόκληρο το φάσμα της ανθρώπινης εμπειρίας: το φως και το σκοτάδι, το μεγαλείο και την αδυναμία. Χωρίς αυτή την αποδοχή, η αγάπη μένει ρηχή, επιλεκτική, εύθραυστη.
Η αυτοσυγχώρεση λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στην ενοχή και την αποδοχή. Δεν ακυρώνει την ευθύνη, αντίθετα, την περιλαμβάνει. Αναγνωρίζουμε ότι κάναμε λάθος, ότι πληγώσαμε ίσως κάποιον ή τον εαυτό μας, αλλά αντί να μείνουμε δέσμιοι της ενοχής, αποφασίζουμε να επενδύσουμε στη θεραπεία και στη φροντίδα. Πρόκειται για μια αγάπη που λέει: «Είσαι άνθρωπος, και ως άνθρωπος αξίζεις μια δεύτερη ευκαιρία».
Εδώ συναντούμε και το στοιχείο της τρυφερότητας. Η αυτοσυγχώρεση δεν είναι απλώς μια λογική διαδικασία, αλλά μια βαθιά συναισθηματική στάση. Χρειάζεται να καλλιεργήσουμε την ικανότητα να μιλάμε στον εαυτό μας με καλοσύνη, όπως θα μιλούσαμε σε έναν αγαπημένο φίλο. Αυτό, για πολλούς, είναι το δυσκολότερο κομμάτι, γιατί πολλοί από εμάς μεγαλώσαμε μαθαίνοντας να είμαστε αυστηροί με τον εαυτό μας, όχι συμπονετικοί.
Η αυτοσυγχώρεση, λοιπόν, δεν είναι πολυτέλεια, είναι προϋπόθεση για το χτίσιμο μιας ψυχικής ανθεκτικότητας. Χωρίς αυτήν, παραμένουμε εγκλωβισμένοι σε έναν φαύλο κύκλο αυτομομφών. Με αυτήν, δημιουργούμε χώρο για εξέλιξη, για νέα ξεκινήματα και, τελικά, για μια πιο γνήσια μορφή αυτοαγάπης.
Ντροπή
Η αυτοσυγχώρεση ως αναδόμηση της εσωτερικής μας ταυτότητας
Η πράξη της αυτοσυγχώρεσης δεν είναι μόνο μια εσωτερική λύτρωση, είναι και μια διαδικασία αναδόμησης της ταυτότητάς μας. Όταν καταφέρνουμε να συγχωρούμε τον εαυτό μας, στην ουσία αποδεχόμαστε πως είμαστε κάτι πολύ περισσότερα από τα λάθη μας. Παύουμε να οριζόμαστε αποκλειστικά από το παρελθόν, και δίνουμε χώρο σε μια πιο ολοκληρωμένη και ώριμη εκδοχή του εαυτού μας ώστε να μπορέσει να αναδυθεί.
Η αυτοσυγχώρεση συνδέεται με τη δυνατότητα να αφηγηθούμε ξανά την προσωπική μας ιστορία. Ο ψυχολόγος Dan McAdams υποστηρίζει ότι η ταυτότητά μας είναι ουσιαστικά ένα αφήγημα, το οποίο διαμορφώνουμε και ξαναγράφουμε στη διάρκεια της ζωής μας. Όταν δεν συγχωρούμε τον εαυτό μας, το αφήγημα αυτό παραμένει στάσιμο σε ένα κεφάλαιο γεμάτο ενοχές και αποτυχίες. Αντίθετα, η πράξη της αυτοσυγχώρεσης δεν διαγράφει αυτό το κεφάλαιο, αλλά το εντάσσει μέσα σε ένα μεγαλύτερο πλαίσιο, όπου το λάθος γίνεται μέρος της εξέλιξης και όχι ολόκληρη η ιστορία.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα βρίσκεται σε ανθρώπους που έχουν βιώσει μια καταστροφική κατάσταση, για παράδειγμα, μια απιστία, μια εγκατάλειψη, μια ανεύθυνη πράξη. Όσο δεν συγχωρούν τον εαυτό τους, κουβαλούν την ταυτότητα του «κακού», του «ανάξιου», του «αδιόρθωτου». Μέσα από την ψυχοθεραπευτική πράξη, βλέπουμε συχνά πώς αλλάζει το αφήγημα: το άτομο αρχίζει να μιλά για εκείνο το λάθος ως κάτι που το δίδαξε όρια, συναισθηματική ωριμότητα ή ενσυναίσθηση. Έτσι, το ίδιο γεγονός μετατρέπεται από στίγμα σε σκαλοπάτι.
Η αναδόμηση αυτή απαιτεί, επίσης, μια βαθύτερη αποδοχή της ανθρώπινης φύσης μας. Ο Carl Rogers, θεμελιωτής της ανθρωπιστικής ψυχοθεραπείας, μιλούσε για την έννοια της «άνευ όρων αποδοχής», ότι δηλαδή μπορούμε να αποδεχθούμε τον εαυτό μας χωρίς προϋποθέσεις. Αυτό δεν σημαίνει να επιδοκιμάζουμε όλα μας τα λάθη, αλλά να αναγνωρίζουμε ότι αξίζουμε αγάπη, αποδοχή και κατανόηση, ακόμη και μέσα στην ατέλειά μας.
Η αυτοσυγχώρεση, λοιπόν, δεν είναι μια απλή στιγμή, αλλά μια διαδικασία αλλαγής ταυτότητας. Μας επιτρέπει να μετακινηθούμε από το «είμαι το λάθος μου» στο «είμαι κάποιος που έμαθε μέσα από το λάθος του». Είναι η μετάβαση από τη στασιμότητα στη δημιουργία, από την αυτοκατηγορία στην αυτογνωσία. Και ίσως εκεί κρύβεται η πιο βαθιά μορφή αγάπης: η αγάπη για τον εαυτό που δεν αρνείται το σκοτάδι του, αλλά το μετατρέπει σε φως.
Η αυτοσυγχώρεση στη σχέση με τους άλλους
Η αυτοσυγχώρεση δεν αφορά μόνο την εσωτερική μας ισορροπία, αλλά έχει άμεσο αντίκτυπο και στις σχέσεις μας. Όταν δεν μπορούμε να συγχωρήσουμε τον εαυτό μας, συχνά αυτό το βάρος διαρρέει προς τους γύρω μας. Η αίσθηση ενοχής μπορεί να μας κάνει πιο αμυντικούς, ναρκισσιστικά εγκλωβισμένους στον πόνο μας ή ακόμα και υπερβολικά υποχωρητικούς, σαν να πρέπει διαρκώς να εξιλεωνόμαστε. Έτσι, αντί να χτίζουμε ισότιμες και υγιείς σχέσεις, δημιουργούμε δυναμικές ανισορροπίας.
Αντίθετα, όταν κάποιος καταφέρει να συγχωρήσει τον εαυτό του, η σχέση του με τους άλλους αλλάζει ουσιαστικά. Μπορεί να σταθεί απέναντί τους με περισσότερη αλήθεια, αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, χωρίς να κρύβεται πίσω από ενοχές ή φόβους. Η αυτοσυγχώρεση μάς κάνει πιο γενναιόδωρους, διότι δεν σπαταλάμε πια ενέργεια για να αποδείξουμε την αξία μας. Όπως αναφέρουν ψυχοδυναμικοί ερευνητές, το άτομο που έχει συμφιλιωθεί με τα λάθη του μπορεί να μπει σε μια σχέση όχι από ανάγκη επιβεβαίωσης, αλλά από επιθυμία για ουσιαστική σύνδεση.
Ένα παράδειγμα: κάποιος που στο παρελθόν πλήγωσε έναν φίλο ή σύντροφο και δεν μπορεί να συγχωρήσει τον εαυτό του, ίσως αποφεύγει νέες σχέσεις για να μη «ξανακάνει το ίδιο λάθος». Μένει φυλακισμένος στον φόβο του. Αν όμως καταφέρει να συγχωρήσει τον εαυτό του, τότε επιτρέπει στο παρελθόν να γίνει μάθημα, όχι αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Μπορεί να μπει ξανά σε μια σχέση με υπευθυνότητα, αλλά και με περισσότερη τρυφερότητα, γιατί ξέρει πόσο επώδυνο είναι να πληγώνεις ή να πληγώνεσαι.
Η αυτοσυγχώρεση μας ενισχύει, επίσης, την ικανότητα να συγχωρούμε πιο εύκολα και τους άλλους. Όταν έχουμε περάσει οι ίδιοι μέσα από τον δρόμο της ενοχής και της λύτρωσης, γινόμαστε πιο επιεικείς απέναντι και στην ανθρώπινη ατέλεια γύρω μας. Δεν σημαίνει ότι ανεχόμαστε κακοποίηση ή τοξικές συμπεριφορές, αλλά ότι μπορούμε να δούμε το λάθος χωρίς να καταστρέψουμε τον άνθρωπο.
Έτσι, η αυτοσυγχώρεση λειτουργεί ως μια κρυφή γέφυρα: μας συμφιλιώνει με τον εαυτό μας και, ταυτόχρονα, ανοίγει δρόμο για πιο υγιείς, αληθινές και ανθεκτικές σχέσεις. Είναι ένας εσωτερικός δεσμός που αντανακλάται στον εξωτερικό κόσμο.
Αποδοχή/απελευθέρωση
Η αυτοσυγχώρεση ως πράξη ελευθερίας
Η αυτοσυγχώρεση είναι ίσως η πιο ριζοσπαστική μορφή ελευθερίας που μπορούμε να χαρίσουμε στον εαυτό μας. Όταν αρνούμαστε να τον συγχωρήσουμε, μένουμε δεμένοι με τα γεγονότα του παρελθόντος. Η ζωή μας καθορίζεται από μια διαρκή ανακύκλωση σφαλμάτων και ενοχών. Σαν να έχουμε δεθεί σε μια άγκυρα που μας κρατάει ακίνητους, όσο κι αν προσπαθούμε να κινηθούμε μπροστά.
Η απελευθέρωση δεν σημαίνει λήθη ούτε πως το λάθος δεν συνέβη ποτέ. Σημαίνει ότι το λάθος δεν είναι πλέον η πρωταρχική μας ταυτότητα. Είμαστε κάτι πολύ περισσότερο από τα σφάλματά μας. Σε αυτό το σημείο, η υπαρξιακή ψυχολογία συναντά τη φιλοσοφία: ο άνθρωπος, όπως έλεγε ο Σαρτρ, δεν είναι αυτό που του συνέβη, αλλά αυτό που αποφασίζει να κάνει με αυτό που του συνέβη. Η αυτοσυγχώρεση είναι η στιγμή που παίρνουμε την απόφαση να μη μας καθορίζει πια η ενοχή.
Η ελευθερία αυτή έχει μια βαθιά υπαρξιακή διάσταση. Μας επιτρέπει να ζούμε πιο αυθεντικά, χωρίς να κρυβόμαστε πίσω από άμυνες ή αυτοτιμωρίες. Μας δίνει τη δυνατότητα να επιλέγουμε, να ρισκάρουμε, να προσπαθούμε ξανά, γνωρίζοντας πως το να αποτύχεις δεν σημαίνει το τέλος, αλλά μέρος της πορείας μας σε αυτή τη ζωή.
Υπάρχει όμως κι ένα άλλο επίπεδο ελευθερίας: η απελευθέρωση από τον φόβο της κρίσης των άλλων. Όταν έχουμε συγχωρήσει τον εαυτό μας, η γνώμη των άλλων, όσο κι αν μας αφορά, δεν έχει την ίδια ισχύ για να μας συντρίψει. Έχουμε ήδη κάνει την πιο δύσκολη συγχώρεση, αυτήν που δίνεται από μέσα προς τα έξω. Ό,τι κι αν πουν οι άλλοι, δεν μπορεί να συγκριθεί με τη δύναμη αυτού του εσωτερικού «συγχωρώ».
Η αυτοσυγχώρεση, λοιπόν, δεν είναι μόνο πράξη αγάπης, είναι και πράξη ελευθερίας. Είναι μια στάση ζωής που μας επιτρέπει να πορευόμαστε χωρίς το βάρος της αλυσίδας του χθες, με την ελαφρότητα και το θάρρος να ζήσουμε το σήμερα.
Επίλογος: Η πιο δύσκολη μορφή αγάπης
Η αυτοσυγχώρεση είναι ίσως το πιο δύσκολο και ταυτόχρονα το πιο αναγκαίο βήμα στο ταξίδι της αυτογνωσίας. Δεν είναι μια πράξη στιγμιαία, αλλά μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο, ωριμότητα και γενναιότητα. Απαιτεί να κοιτάξουμε κατάματα τα λάθη μας, να αποδεχτούμε τις αδυναμίες μας και να αναγνωρίσουμε ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν, μπορούμε μόνο να αλλάξουμε τη σχέση μας με αυτό.
Η δυσκολία της αυτοσυγχώρεσης κρύβεται στο γεγονός ότι έρχεται σε σύγκρουση με τον πιο αυστηρό μας κριτή: τον εαυτό μας. Οι άλλοι μπορεί να μας συγχωρήσουν πιο εύκολα, αλλά εμείς συχνά αυτοδικαζόμαστε μέσα μας, επαναλαμβάνοντας την κατηγορία ξανά και ξανά. Όμως, εκεί ακριβώς βρίσκεται και η αξία της. Όταν καταφέρνουμε να συγχωρήσουμε τον εαυτό μας, καταφέρνουμε να ζήσουμε με πληρότητα, με ελαφρότητα, με αυθεντικότητα.
Η αυτοσυγχώρεση δεν είναι αδιαφορία ούτε δικαιολογία, αλλά αναγνώριση, κατανόηση και απελευθέρωση. Είναι η επιλογή να μην επιτρέψουμε στα λάθη μας να γίνουν οι μόνιμοι δεσμοφύλακές μας. Είναι η απόφαση να βαδίσουμε μπροστά με αγάπη, γνωρίζοντας ότι η ζωή δεν μας ζητάει τελειότητα αλλά παρουσία και νόημα.
Και ίσως εκεί να κρύβεται η ουσία: να αγαπήσουμε τον εαυτό μας όχι για όσα πέτυχε, όχι για όσα έκανε σωστά, αλλά ακόμη και για όσα δεν μπόρεσε. Η αυτοσυγχώρεση είναι η πιο δύσκολη μορφή αγάπης, γιατί είναι η πιο αληθινή. Και μόνο όταν τη μάθουμε, μπορούμε να αγαπήσουμε πραγματικά και τους άλλους.
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc, Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
