Ο φόβος της εγγύτητας – Όταν σε τρομάζει αυτό που επιθυμείς

Εισαγωγή: Η παράξενη αντίφαση

Αναζητούμε τη σύνδεση. Διψάμε για εγγύτητα, οικειότητα, επαφή. Και όμως – όταν αυτή πλησιάζει, πολλοί από εμάς κάνουν πίσω. Νιώθουμε άβολα, εγκλωβισμένοι ή και πανικοβλημένοι. Η εγγύτητα, αυτό που λαχταράμε περισσότερο, γίνεται συχνά και αυτό που αποφεύγουμε πιο έντονα.

Δεν είναι σπάνιο. Είναι, στην πραγματικότητα, ένα από τα πιο συχνά αλλά και λιγότερο αναγνωρισμένα ψυχολογικά μοτίβα: να φοβάσαι αυτό που επιθυμείς, γιατί κάποτε συνδέθηκε με πόνο, απόρριψη ή απογοήτευση.

 

Οι ρίζες του φόβου: Όταν η εγγύτητα πληγώνει

Ο φόβος της εγγύτητας δεν είναι τυχαίος. Αναπτύσσεται όταν, σε πρώιμα στάδια της ζωής μας, η επαφή με σημαντικούς άλλους δεν ήταν ασφαλής. Γονείς απόμακροι, ασυνεπείς, αυστηροί ή ψυχικά απρόσιτοι διαμόρφωσαν στον ψυχισμό μας την αντίληψη ότι η εγγύτητα = κίνδυνος.

Το παιδί που πληγώθηκε επειδή εμπιστεύτηκε, ενηλικιώνεται διατηρώντας αυτή την εμπειρική μνήμη. Κι έτσι, ως ενήλικος, μπορεί να λέει:

«Θέλω σχέση, αλλά με πνίγει η εγγύτητα» ή

«Όταν κάποιος με πλησιάζει, αισθάνομαι ότι χάνω τον εαυτό μου».

Πρόκειται για ψυχική παλινδρόμηση: η σημερινή αγάπη αγγίζει παλιές πληγές. Και αυτό, ασυνείδητα, μας κάνει να την αποφεύγουμε.

Εγγύτητα

Πώς εκδηλώνεται ο φόβος της εγγύτητας;

Σπάνια θα δηλώσει κάποιος: «Φοβάμαι την αγάπη». Αντίθετα, ο φόβος αυτός εκφράζεται με καλυμμένους τρόπους:

• Αναβλητικότητα: «Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για σχέση».
• Επιλογή ακατάλληλων συντρόφων: απόμακρους, αδιάφορους ή δεσμευμένους.
• Σαμποτάρισμα της σχέσης: δημιουργία εντάσεων χωρίς αιτία, αποστασιοποίηση.
• Υπεραπασχόληση: επαγγελματική «υπερδραστηριότητα» ως άλλοθι αποφυγής οικειότητας.
• Έλξη προς το ανέφικτο: ερωτική επιθυμία μόνο προς ανθρώπους μη διαθέσιμους.

Παράδειγμα:

Ο Ανδρέας δηλώνει ότι θέλει μια «σοβαρή σχέση», αλλά έλκεται μόνο από γυναίκες που απομακρύνονται ή δεν θέλουν δέσμευση. Όταν συναντά μια συναισθηματικά διαθέσιμη γυναίκα, νιώθει ότι κάτι τον «χαλάει». Δεν είναι έλλειψη ενδιαφέροντος – είναι ενεργοποίηση του φόβου του.

 

Το τίμημα της απόστασης: Ασφάλεια ή μοναξιά;

Η αποφυγή της εγγύτητας μπορεί να μοιάζει με ασφάλεια. Στην πραγματικότητα, όμως, συντηρεί μια ύπουλη μορφή μοναξιάς. Δεν είμαστε πραγματικά παρόντες στις σχέσεις μας – ούτε καν όταν “είμαστε μαζί”.

Είναι ο άνθρωπος που έχει σχέση, αλλά δεν μιλά για τα συναισθήματά του.

Είναι εκείνος που γελάει στα ραντεβού, αλλά κλείνεται όταν νιώσει ενδιαφέρον.

Είναι εκείνη που προσφέρει φροντίδα, αλλά δεν αφήνει κανέναν να τη δει όταν νιώθει αδύναμη.

Ο φόβος της εγγύτητας δεν μας απομακρύνει μόνο από τον άλλον – μας αποξενώνει και από τον ίδιο μας τον εαυτό.

Φόβος εγγύτητας

Ο δρόμος προς τη θεραπεία: Μπορώ να μάθω να αγαπώ χωρίς να φοβάμαι;

Η απάντηση είναι: ναι. Αλλά όχι με τη βία. Όχι με βεβιασμένες συνδέσεις ή πιεστικές σχέσεις. Χρειάζεται χρόνος, επίγνωση και ήπια ψυχική επανασύνδεση με τα σημεία που κάποτε πόνεσαν.

Τι βοηθά:

• Αναγνώριση του φόβου χωρίς ενοχή ή ντροπή.
• Διαχωρισμός του παρελθόντος από το παρόν: “Αυτός ο άνθρωπος δεν είναι το άτομο που παλιά με τραυμάτισε”.
• Μικρά βήματα προσέγγισης: λίγη περισσότερη παρουσία, λίγη περισσότερη αλήθεια.
• Επικοινωνία του φόβου: “Νιώθω άβολα όταν με πλησιάζεις πολύ – αλλά θέλω να το αντέξω”.
• Θεραπευτική υποστήριξη, ειδικά αν ο φόβος είναι παραλυτικός ή επαναλαμβανόμενος.

Παράδειγμα:

Η Λίνα, μετά από δύο αποτυχημένες σχέσεις, συνειδητοποίησε πως κάθε φορά που ένιωθε αγάπη, απομακρυνόταν. Στην τρίτη σχέση, μίλησε ανοιχτά: «Νιώθω την ανάγκη να φύγω, αλλά θα μείνω – γιατί αυτό σημαίνει για μένα αληθινή επαφή.» Η σχέση αυτή δεν ήταν τέλεια. Ήταν όμως αληθινή.

 

 Τι σημαίνει να αγαπάς ελεύθερα;

Η ελεύθερη αγάπη δεν είναι η αγάπη χωρίς δέσμευση. Είναι η αγάπη χωρίς φόβο. Χωρίς εξάρτηση. Χωρίς να κρατάς τον άλλον για να μη χαθείς.

Αγαπώ ελεύθερα σημαίνει:

• Σε βλέπω όπως είσαι – όχι όπως με βολεύει να είσαι.
• Επιλέγω να μείνω – όχι επειδή σε χρειάζομαι, αλλά επειδή σε θέλω.
• Μπορώ να πλησιάσω – χωρίς να χάνω τον εαυτό μου.
• Μπορώ να εκτεθώ – χωρίς να ντρέπομαι για την ευαλωτότητά μου.

Η εγγύτητα τότε γίνεται χώρος ελευθερίας, όχι ελέγχου. Συνύπαρξης, όχι σύγχυσης. Και αγάπης, όχι ανάγκης.

Διαπροσωπικές σχέσεις

Εγγύτητα και όρια: Ο μύθος του “να τα δώσω όλα”

Ένα από τα πιο κοινά λάθη που οδηγούν στην αποφυγή της εγγύτητας είναι η πεποίθηση ότι για να αγαπήσεις πρέπει να “χάσεις” τον εαυτό σου. Ότι η πραγματική αγάπη απαιτεί να δώσεις τα πάντα: χρόνο, χώρο, ταυτότητα, ανάγκες. Όμως αυτή η λογική —αν και ρομαντικά φορτισμένη— είναι μια βαθιά παρεξήγηση του τι σημαίνει συναισθηματική σύνδεση.

Η εγγύτητα δεν σημαίνει διάλυση ορίων. Αντιθέτως, στηρίζεται στην ύπαρξη σαφών προσωπικών ορίων. Είναι η δυνατότητα να είσαι κοντά σε κάποιον χωρίς να καταπιέζεσαι ή να τον καταπνίγεις.

Ο άνθρωπος που ξέρει να λέει “όχι”, που εκφράζει τις ανάγκες του χωρίς ενοχές, που αποδέχεται τη διαφορά χωρίς να απειλείται, είναι εκείνος που μπορεί να αντέξει την πραγματική εγγύτητα. Όχι γιατί την εξιδανικεύει, αλλά γιατί την κατανοεί ως σχέση δύο ξεχωριστών, αυτόνομων προσώπων, που επιλέγουν να είναι μαζί, χωρίς να ακυρώνει ο ένας τον άλλον.

Παράδειγμα:

Ο Χρήστος νιώθει ότι κάθε φορά που μπαίνει σε σχέση, χάνει τον εαυτό του. Δεν έχει χρόνο για φίλους, χόμπι ή προσωπικές ανάγκες. Όταν αυτό επαναλαμβάνεται, αρχίζει να συσσωρεύει θυμό και κούραση. Μαθαίνοντας να θέτει όρια και να τιμά τη δική του ταυτότητα, ξαναβρίσκει τον εαυτό του μέσα στη σχέση – όχι έξω από αυτήν.

 

Όταν φοβάσαι να αγαπηθείς: Το βάρος του να σε δουν αληθινά

Για κάποιους, το μεγαλύτερο εμπόδιο δεν είναι το να αγαπήσουν – αλλά το να αγαπηθούν. Όχι επιφανειακά, αλλά βαθιά. Όχι για την εικόνα τους, αλλά για αυτό που είναι πραγματικά.

Η ιδέα ότι κάποιος θα μας δει “όπως είμαστε” και θα μείνει, είναι για πολλούς πιο τρομακτική από το να απορριφθούν. Γιατί αν με δεις στην αδυναμία, στην ενοχή, στην πληγή – και μείνεις – τότε δεν έχω πια άλλοθι για να μην μείνω κι εγώ. Και αυτό τρομάζει.

Γι’ αυτό και μερικοί άνθρωποι αποσύρονται όταν ο άλλος δείχνει αγάπη. Όχι επειδή δεν τους αφορά, αλλά γιατί δεν αντέχουν να γίνουν ορατοί για τον Άλλον. Έχουν μάθει να προστατεύονται πίσω από μάσκες, ρόλους, επιτυχίες. Η τρυφερότητα μοιάζει απειλητική γιατί ακυρώνει τις άμυνες.

Η λύση δεν είναι να “δείξεις τα πάντα από την πρώτη στιγμή”. Αλλά να επιτρέπεις σταδιακά στον εαυτό σου να είναι αληθινός. Να φανερώνεσαι λίγο-λίγο. Να δοκιμάζεις την εμπιστοσύνη όχι με ερωτήσεις, αλλά με πράξεις. Να επιτρέπεις στον άλλον να δει ποιος είσαι – και να παραμένεις, ακόμα κι αν φοβάσαι ότι αυτό είναι πολύ.

Μοναξιά

 Εγγύτητα και ανθεκτικότητα: Το να μείνεις όταν θα ήταν πιο εύκολο να φύγεις

Η σύγχρονη κουλτούρα της «γρήγορης ευτυχίας» και της αποσπασματικής επικοινωνίας μάς έχει διδάξει ότι όταν κάτι δυσκολεύει, το εγκαταλείπεις. Όταν μια σχέση αρχίσει να πονά, μάλλον «δεν είναι η σωστή». Όταν σε αγγίξει κάτι βαθιά, ίσως «κάτι πάει λάθος».

Όμως, η εγγύτητα δεν είναι εύκολη. Χρειάζεται ανθεκτικότητα: την ικανότητα να παραμένεις παρών, ακόμα και όταν το συναίσθημα είναι ασαφές, ακόμα και όταν η οικειότητα φέρνει στην επιφάνεια παλιά τραύματα.

Αν κάθε φορά που αγγίζεις κάτι αυθεντικό απομακρύνεσαι, δεν θα γνωρίσεις ποτέ τι σημαίνει σχέση. Θα ζήσεις στη διαρκή αναζήτηση του ιδανικού – και θα χάνεις το πραγματικό.

Αγάπη δεν είναι να βρεις τον τέλειο άνθρωπο. Είναι να έχεις το θάρρος να μείνεις όταν σου προσφέρεται κάτι αληθινό – και να εξελιχθείς μέσα από αυτό.

 

Επίλογος: Η εγγύτητα ως πράξη ψυχικής ενηλικίωσης

Ο φόβος της εγγύτητας δεν είναι ένδειξη αδυναμίας. Είναι ένδειξη παλιών πληγών που ζητούν προσοχή και φροντίδα. Η θεραπεία δεν είναι η βεβιασμένη έκθεση, ούτε η άρνηση του φόβου. Είναι η τρυφερή, ειλικρινής απόφαση να πλησιάζεις λίγο περισσότερο κάθε φορά.

Όσο αναγνωρίζεις τι φοβάσαι, τι αποφεύγεις, τι σε ενεργοποιεί – τόσο μαθαίνεις να εμπιστεύεσαι ξανά. Όχι τους άλλους απαραίτητα, αλλά τον εαυτό σου μέσα στις σχέσεις.

Η εγγύτητα είναι το αντίθετο της απομόνωσης. Είναι το πεδίο όπου ο εαυτός μας επιτρέπεται να υπάρχει, χωρίς να χρειάζεται να είναι τέλειος. Και αυτό είναι, ίσως, το πιο λυτρωτικό πράγμα που μπορεί να συμβεί στη ζωή μας.

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc, Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ