Πατεράδες με ναρκισσιστική διαταραχή ή ναρκισσιστικά στοιχεία

Εισαγωγή – Ο αθέατος ναρκισσισμός πίσω από την πατρική φιγούρα

Υπάρχει μια εικόνα του πατέρα που διαπερνά τις γενιές: ο ισχυρός, ο ατσαλάκωτος, ο σοβαρός, αυτός που «ξέρει», που καθορίζει, που επιβραβεύει ή απορρίπτει με μία λέξη ή με ένα βλέμμα. Πίσω, όμως, από αυτόν τον ρόλο μπορεί να κρύβεται κάτι πιο σκοτεινό – ένας ναρκισσισμός που δεν φωνάζει, αλλά διαποτίζει τις σχέσεις σιωπηλά και διαβρωτικά. Ένας πατέρας που δεν βλέπει πραγματικά το παιδί του, αλλά μόνο τον εαυτό του μέσα από αυτό.

Ο ναρκισσισμός στους άνδρες, ειδικά στο ρόλο του πατέρα, δεν είναι πάντα θορυβώδης ή επιδεικτικός. Συχνά, εκδηλώνεται με τη μορφή της απόστασης, της αδιαφορίας ή της υπερβολικής προσδοκίας. Είναι ο πατέρας που δεν αναγνωρίζει τα συναισθήματα του παιδιού, που απαιτεί αριστεία όχι για το καλό του παιδιού αλλά, κυρίως, για τη δική του εικόνα. Που δεν ανέχεται την αδυναμία, γιατί τον απειλεί. Που ζητά θαυμασμό, ακόμη κι αν ποτέ δεν το διατυπώνει έτσι.

Σε αντίθεση με τη μητρική ναρκισσιστική κακοποίηση, η πατρική μορφή έχει συνδεθεί λιγότερο με συναισθηματική χειραγώγηση και περισσότερο με αορατότητα. Είναι ο πατέρας που δεν είναι ποτέ εκεί, ψυχικά. Ή που είναι εκεί μόνο όταν πρέπει να επιβληθεί, που δεν μιλάει ποτέ για τον εαυτό του, αλλά απαιτεί από τους άλλους να τον καταλαβαίνουν, που δεν δείχνει ποτέ τρυφερότητα, γιατί την έχει συνδέσει με αδυναμία, που αγνοεί τη μοναδικότητα του παιδιού του, γιατί το βλέπει ως προέκταση του εαυτού του.

Το παιδί που μεγαλώνει με έναν τέτοιο πατέρα δεν καταλαβαίνει πάντα τι του λείπει. Δεν μπορεί να το ονομάσει. Ξέρει μόνο ότι ένιωθε πάντα ένα βάρος όταν ήταν μπροστά του. Ότι δεν μπορούσε να είναι ο εαυτός του. Ότι ένιωθε ανεπαρκές, ακόμα κι όταν προσπαθούσε με όλη του τη δύναμη. Η σιωπή, η κριτική, η απαξίωση, το βλέμμα της αποδοκιμασίας  γίνονται μέρος του εσωτερικού του διαλόγου.

Αυτό το άρθρο επιχειρεί να φωτίσει μια μορφή πατρικής παρουσίας που πληγώνει βαθιά, όχι απαραίτητα με κραυγές, αλλά με την ανεπάρκεια αγάπης. Και να μιλήσει για την ανάγκη απελευθέρωσης από τη σκιά της,  όχι μέσα από καταγγελία, αλλά μέσα από επίγνωση.

Ναρκισσιστής πατέρας

Ο πατέρας-καθρέφτης: Όταν το παιδί υπάρχει για να τον επιβεβαιώνει

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά ενός πατέρα με ναρκισσιστικά στοιχεία είναι η ανάγκη του να «αντικατοπτρίζεται» στα παιδιά του. Δεν βλέπει το παιδί ως ανεξάρτητο πρόσωπο, με δικές του επιθυμίες, εσωτερικό κόσμο και δικαιώματα, αλλά ως καθρέφτη που θα τον αναδείξει, θα τον δικαιώσει, θα τον δοξάσει. Η επιτυχία του παιδιού είναι καλοδεχούμενη, αρκεί να επιβεβαιώνει τον ίδιο. Η αποτυχία δεν συγχωρείται, γιατί θεωρείται προσωπική προσβολή.

Πολλά παιδιά μαθαίνουν να «παίζουν» ρόλους που δεν τους ανήκουν, για να ευχαριστήσουν έναν τέτοιο πατέρα. Γίνονται υπερβολικά φιλότιμα, τελειομανή, υπεύθυνα, ελεγχόμενα. Δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να αποτύχει, να αμφισβητήσει, να αναζητήσει κάτι διαφορετικό, όχι γιατί δεν το θέλουν, αλλά γιατί έχουν μάθει πως, αν δεν το πράξουν, αυτός θα αποσύρει την αγάπη του. Το μήνυμα είναι σαφές, ακόμη και όταν δεν λέγεται ρητά: «Να είσαι αυτό που θέλω, αλλιώς δεν είσαι τίποτα».

Η έλλειψη ενσυναίσθησης είναι βαθιά και σταθερή. Ο πατέρας δεν ρωτάει πώς νιώθει το παιδί του, ρωτάει μόνο τι έκανε. Δεν ακούει το παράπονο ή τον πόνο του, γιατί το βιώνει ως αδυναμία ή επίθεση. Μπορεί να επαινεί, αλλά με έναν τρόπο που κάνει το παιδί να νιώθει πως είναι υπεύθυνο για την αίσθηση αξίας του πατέρα του. Μπορεί, επίσης, να κρίνει το παιδί αυστηρά, «για το καλό του», δημιουργώντας ένα κλίμα μόνιμης αβεβαιότητας και φόβου αποδοκιμασίας.

Σε μια τέτοια σχέση, η στοργή είναι υπό όρους. Η αποδοχή πρέπει να κερδηθεί. Ο πατέρας μπορεί να είναι χαρισματικός προς τα έξω, ακόμη και αγαπητός στην κοινωνία, αλλά μέσα στο σπίτι να εκπέμπει ψυχρότητα, έλεγχο ή απουσία. Κανείς απ’ έξω δεν φαντάζεται πόσο δυσλειτουργική μπορεί να είναι η σχέση του με τα παιδιά του.

Αυτό το ψυχικό τοπίο, αν και πολλές φορές δεν έχει κραυγαλέες εξάρσεις βίας, δημιουργεί μια μόνιμη εσωτερική ένταση στο παιδί και μια βαθιά αίσθηση πως η αγάπη είναι κάτι που πρέπει να κερδηθεί, όχι κάτι που απλώς προσφέρεται.

 

Η σιωπηλή πληγή – Το παιδί που δεν ένιωσε ποτέ αρκετό

Μεγαλώνοντας με έναν πατέρα που έχει ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, το παιδί διαμορφώνει βαθιά, σχεδόν ανεξίτηλα, εσωτερικά σχήματα του τύπου: «Δεν αξίζω αν δεν αποδίδω», «Η αγάπη είναι ανταμοιβή, όχι δικαίωμα», «Δεν πρέπει να στενοχωρώ τον άλλον με τα συναισθήματά μου». Έτσι διαμορφώνεται ένας ενήλικος που μπορεί να μοιάζει επιτυχημένος, αλλά να ζει κάτω από ένα πέπλο διαρκούς αυτοαμφισβήτησης.

Το τραύμα εδώ δεν είναι πάντα φανερό. Δεν υπάρχει απαραίτητα φωνή ή ξύλο. Υπάρχει, όμως, μια συνεχής αίσθηση απογοήτευσης που το παιδί νιώθει πως το ίδιο την προκαλεί. Ένας πατέρας που δεν σε βλέπει, σε ακυρώνει με το βλέμμα ή την απουσία του, μπορεί να πληγώσει βαθύτερα από έναν που σε επιπλήττει. Το «δεν είσαι ό,τι περίμενα» δεν λέγεται ίσως ποτέ, αλλά πλανάται διαρκώς στον αέρα.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του Γιάννη, ενός 35χρονου άνδρα που είχε μεγαλώσει με πατέρα επιτυχημένο επιχειρηματία. Από μικρός ένιωθε ότι έπρεπε να φτάσει ψηλά για να είναι άξιος για τον πατέρα του. Πέρασε στο Πολυτεχνείο, έκανε μεταπτυχιακά, δούλεψε ασταμάτητα, κι, όμως, η αίσθηση πως «δεν ήταν αρκετός» δεν έφυγε ποτέ. Ο πατέρας του δεν ήταν κακός μαζί του, αλλά ήταν πάντοτε απόμακρος. Κάθε φορά που ο Γιάννης μοιραζόταν κάτι προσωπικό, η απάντηση ήταν πρακτική, ψυχρή ή επικριτική. Ποτέ «μπράβο», ποτέ «είμαι περήφανος για σένα», ποτέ μια ανοιχτή αγκαλιά χωρίς όρους.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, η σιωπή πληγώνει πιο πολύ από τα λόγια. Το παιδί μεγαλώνει κυνηγώντας ένα βλέμμα επιβεβαίωσης που δεν θα έρθει ποτέ, γιατί ο πατέρας δεν βλέπει πραγματικά, βλέπει μόνο αυτό που του καθρεφτίζεται. Και το χειρότερο είναι πως το παιδί, χωρίς να το καταλαβαίνει, μαθαίνει να συνεχίζει αυτή την εσωτερική κακοποίηση μόνο του: να πιέζει τον εαυτό του, να φοβάται τη χαλάρωση, να απορρίπτει ό,τι δεν είναι «τέλειο». Το τραύμα της μη αποδοχής δεν αφήνει μελανιές, αλλά διαβρώνει την εικόνα του εαυτού σε βάθος χρόνου.

ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας

Ο πατέρας που ζητά θαυμασμό αντί για σύνδεση

Ο ναρκισσιστής πατέρας δεν αντέχει την ιδέα της ισοτιμίας. Δεν βλέπει το παιδί ως ξεχωριστή προσωπικότητα που αναπτύσσεται και ανθίζει, αλλά ως προέκταση του εαυτού του. Περιμένει θαυμασμό, υπακοή, συχνά ακόμη και υποταγή, όχι, όμως, συναισθηματική ανταλλαγή. Έτσι, η σχέση που αναπτύσσει είναι ιεραρχική και εξουσιαστική. Το παιδί δεν έχει δικαίωμα να «μην θαυμάζει» τον πατέρα. Αν το κάνει, τότε κατηγορείται για αχαριστία, ασέβεια ή αδιαφορία.

Αυτός ο πατέρας μιλά πολύ για τον εαυτό του, τις επιτυχίες του, τις θυσίες του και συχνά υπερβάλλει ή εξιδανικεύει το παρελθόν του. Αντί να ακούει, διακόπτει. Αντί να κατανοεί, διορθώνει. Αντί να στηρίζει, κρίνει. Κι έτσι, το παιδί μαθαίνει ότι πρέπει να προσαρμόζεται συνεχώς στις συναισθηματικές ανάγκες του πατέρα. Το συναισθηματικό του σήμα —οι χαρές, οι φόβοι, οι ανασφάλειες— ακυρώνονται ή υποβαθμίζονται.

Η Νίκη, μια 28χρονη γυναίκα που μεγάλωσε με έναν τέτοιο πατέρα. Όταν του ανακοίνωσε πως θα σπουδάσει Καλές Τέχνες, εκείνος απάντησε ειρωνικά: «Κι εγώ θα γίνω αστροναύτης. Τι θα έχεις να τρως με τη ζωγραφική;». Οτιδήποτε δεν ταίριαζε με τις αξίες του θεωρούταν άκυρο και ανούσιο. Οτιδήποτε δεν τον έκανε να νιώσει σημαντικός —ακόμη κι αν ήταν αυθεντικό για το παιδί— θεωρούταν απειλή.

Η Νίκη, παρότι αγαπούσε τη ζωγραφική, εγκατέλειψε τις σπουδές της και στράφηκε σε ένα επάγγελμα «σοβαρό». Χρόνια αργότερα, είπε στον θεραπευτή της: «Ακόμα κι όταν πετυχαίνω κάτι, δεν νιώθω περήφανη. Δεν ξέρω ποιο κομμάτι από αυτό είναι πραγματικά δικό μου». Αυτή η φράση συνοψίζει το κενό που αφήνει η σχέση με έναν πατέρα που απαιτεί θαυμασμό αλλά δεν προσφέρει συναισθηματική παρουσία.

Ο ναρκισσιστής πατέρας δεν μιλά τη γλώσσα της αγάπης, αλλά τη γλώσσα της αξίωσης. Το παιδί του δεν μαθαίνει να σχετίζεται, αλλά να επιβιώνει μέσα από ρόλους: του καλού παιδιού, του επιτυχημένου, του σιωπηλού. Και όσο περισσότερο ανταποκρίνεται, τόσο περισσότερο απομακρύνεται από τον εαυτό του.

 

Ο πατέρας-ανταγωνιστής και η ανάγκη υπεροχής

Ένα από τα λιγότερο ορατά αλλά βαθιά επώδυνα πρόσωπα του ναρκισσιστή πατέρα είναι αυτό του ανταγωνιστή. Πρόκειται για τον πατέρα που δεν μπορεί να αποδεχτεί την πρόοδο ή την επιτυχία του παιδιού του, ιδιαίτερα όταν αυτή απειλεί —κατά φαντασίαν ή στην πραγματικότητα— τη δική του εικόνα ή πρωτοκαθεδρία. Η σχέση δεν είναι πλέον σχέση ενθάρρυνσης και επιβεβαίωσης, αλλά πεδίο σύγκρισης και έμμεσης αντιπαλότητας.

Αυτός ο πατέρας, αντί να ενθαρρύνει το παιδί του, το υπονομεύει διακριτικά. Αν ο γιος του πάρει προαγωγή, μπορεί να τον ειρωνευτεί λέγοντας: «Μπράβο, αλλά να δούμε αν θα κρατήσεις αυτή τη θέση». Αν η κόρη του έχει επιτυχία στη δουλειά, ίσως απαντήσει: «Εσύ είσαι τυχερή. Εγώ δεν είχα τέτοιες ευκαιρίες». Κάθε νίκη του παιδιού, αντί να είναι αφορμή για χαρά, λειτουργεί ως τραυματισμός του εύθραυστου εγώ του πατέρα.

Η ανάγκη για υπεροχή τού στερεί τη δυνατότητα να είναι ουσιαστικός συνοδοιπόρος. Δεν μπορεί να είναι υπερήφανος χωρίς να συγκριθεί, ούτε να στηρίξει χωρίς να υποτιμήσει έμμεσα τον άλλον. Κάθε φορά που το παιδί μεγαλώνει —συμβολικά ή κυριολεκτικά— ο ναρκισσιστής πατέρας νιώθει να μικραίνει.

Η περίπτωση του Στέφανου, ενός 35χρονου δικηγόρου, το δείχνει με ακρίβεια. Όταν πήρε την απόφαση να ανοίξει δικό του γραφείο, ο πατέρας του (επίσης δικηγόρος) δεν του έδωσε ούτε συγχαρητήρια ούτε υποστήριξη. Αντιθέτως, άρχισε να τον συγκρίνει διαρκώς με τις δικές του πρώτες επαγγελματικές κινήσεις: «Εγώ στα δικά σου χρόνια είχα ήδη πελάτες και φήμη. Εσύ πας με ρυθμούς χελώνας». Ο Στέφανος πάγωσε. Το παιδικό του τραύμα ξύπνησε: πως ό,τι κι αν πετύχει, δεν θα είναι ποτέ αρκετό — ή, χειρότερα, δεν θα είναι ποτέ “ανώτερος” από τον πατέρα του.

Ο ανταγωνιστικός πατέρας δεν επιτρέπει τη συναισθηματική ανεξαρτησία του παιδιού. Νιώθει απειλή όταν το παιδί εξελίσσεται, λες και η αγάπη μετριέται σε βαθμούς επιτυχίας ή αναγνώρισης. Έτσι, αντί για γόνιμο διάλογο, δημιουργείται ένα ψυχρό πεδίο σύγκρισης, όπου η σχέση πατέρα–παιδιού χάνει τον πυρήνα της: την άνευ όρων αγάπη.

ναρκισσιστικός γονέας

Η απουσία ενσυναίσθησης και οι συνέπειες για το παιδί

Ένα από τα χαρακτηριστικότερα γνωρίσματα ενός ναρκισσιστή πατέρα είναι η ανικανότητα για ενσυναίσθηση. Δεν πρόκειται απλώς για έναν πατέρα που δυσκολεύεται να κατανοήσει συναισθηματικά το παιδί του, αλλά για έναν πατέρα που δεν βλέπει το παιδί ως ξεχωριστή οντότητα με δική του ψυχή, ανάγκες και εμπειρίες. Το παιδί υπάρχει για να αντανακλά τον ίδιο, να ενισχύει το “εγώ” του ή να καλύπτει τις εσωτερικές του ανεπάρκειες.

Αυτή η έλλειψη ενσυναίσθησης εκφράζεται ποικιλοτρόπως: υποτίμηση των συναισθημάτων του παιδιού, έλλειψη στήριξης σε κρίσιμες στιγμές, ειρωνεία ή απαξίωση των ευάλωτων πλευρών του. Όταν το παιδί χρειάζεται κατανόηση, ο πατέρας απαντά με αυστηρότητα. Όταν εκφράζει φόβο ή λύπη, εκείνος του λέει “μην είσαι αδύναμος”, “ξεπέρασέ το”, “μην κλαις σαν κορίτσι”.

Η απουσία ενσυναίσθησης δεν είναι πάντα θορυβώδης. Μπορεί να είναι σιωπηρή και διαβρωτική. Ένα βλέμμα απαξίωσης, ένα μειδίαμα ειρωνείας, μια σιωπή εκεί που έπρεπε να υπάρξει στήριξη. Όλα αυτά μεταφέρουν το ίδιο μήνυμα: “Δεν σε βλέπω. Δεν σε καταλαβαίνω. Δεν με αφοράς”.

Τα αποτελέσματα αυτής της στάσης δεν γίνονται, συχνά, αμέσως αντιληπτά. Ωστόσο, αργότερα στη ζωή, αυτά τα παιδιά μπορεί να δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα δικά τους συναισθήματα, να μη νιώθουν άξια να αγαπηθούν, ή να θεωρούν την ευαλωτότητα ως ένδειξη αδυναμίας. Σε πολλές περιπτώσεις, το παιδί αναπαράγει το μοντέλο σχέσης που γνώρισε: βρίσκει συντρόφους που δεν το «βλέπουν ή το ακυρώνουν συναισθηματικά, επειδή αυτό του είναι κάτι “οικείο”.

Η ιστορία της Μαριάννας, μιας 28χρονης γυναίκας, είναι αποκαλυπτική. Ο πατέρας της, αυστηρός και συναισθηματικά αποκομμένος, της έλεγε πάντα “αν δεν τα καταφέρνεις, να μην προσπαθείς”. Κάθε φορά που ένιωθε απογοήτευση ή φόβο, εκείνος την έκανε να νιώθει λίγη. Σήμερα, η Μαριάννα, αν και ικανή, νιώθει διαρκώς πως αποτυγχάνει, όχι γιατί αποτυγχάνει πραγματικά, αλλά γιατί μεγάλωσε με μια πατρική φωνή μέσα της που δεν αναγνώρισε ποτέ πειστικά την αξία της.

Η ενσυναίσθηση δεν είναι πολυτέλεια. Είναι το θεμέλιο της ψυχικής υγείας. Και ένας πατέρας που δεν την καλλιεργεί, αφήνει πίσω του ένα παιδί που παλεύει μια ζωή να πείσει τον εαυτό του πως αξίζει.

 

Οι δυσκολίες στη μετέπειτα ενήλικη ζωή – Το βάρος ενός ανύπαρκτου πατέρα

Τα παιδιά ναρκισσιστών πατέρων δεν κουβαλούν μόνο τις αναμνήσεις μιας δύσκολης παιδικής ηλικίας. Συχνά κουβαλούν κι ένα εσωτερικευμένο μοντέλο σχέσης, μια πατρική φωνή που συνεχίζει να μιλά, ακόμη και όταν εκείνος απουσιάζει από τη ζωή τους. Το αποτέλεσμα; Ένας ενήλικας που παλεύει με ενοχές, ανασφάλεια, τελειοθηρία, ή, αντίθετα, με επιθετικότητα, παθητικότητα ή αδυναμία εμπιστοσύνης.

Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους νιώθουν μια διαρκή ανάγκη επιβεβαίωσης, επειδή ποτέ δεν την έλαβαν από τον πρώτο και πιο καθοριστικό ανδρικό καθρέφτη: τον πατέρα τους. Νιώθουν πως πρέπει να αποδεικνύουν την αξία τους μέσα από επιδόσεις, επιτυχία ή προσφορά. Όμως ό,τι κι αν κατακτήσουν, κάτι μέσα τους ψιθυρίζει: «Δεν είναι αρκετό».

Άλλοι, αντίθετα, καταλήγουν να αυτοϋπονομεύονται, θεωρώντας ότι δεν δικαιούνται να ευτυχήσουν. Έχουν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον όπου η αγάπη ήταν όρος και όχι δώρο, όπου η αναγνώριση ερχόταν μόνο με κόστος. Έτσι, φτιάχνουν σχέσεις όπου αναπαράγουν αυτό που γνώρισαν: επιλέγουν ανθρώπους που δεν τους βλέπουν, ή που τους απαξιώνουν με τρόπο γνώριμο.

Ο Δημήτρης, 35 ετών, περιγράφει πώς κάθε φορά που πλησιάζει συναισθηματικά κάποιο άτομο, νιώθει ασφυξία. Ο πατέρας του ήταν απορριπτικός και σκληρός. Στοργή; Μόνο όταν ο Δημήτρης ήταν πρώτος στους αγώνες. Πλέον, κάθε φορά που μια γυναίκα τον αγαπά χωρίς όρους, εκείνος απομακρύνεται. Η ζεστασιά τού είναι άγνωστη, η σκληρότητα, ασφαλής.

Στην ψυχοθεραπεία, αυτό που προκύπτει συχνά είναι πως ο πατέρας δεν έλειπε ως παρουσία, έλειπε, όμως, συναισθηματικά. Και αυτή η απουσία είναι μια από τις πιο σιωπηλές μορφές κακοποίησης. Ο ενήλικας που προκύπτει από μια τέτοια σχέση μπορεί να έχει σώας τα φρένας, να λειτουργεί επαγγελματικά, αλλά να ζει με ένα διαρκές αίσθημα κενού. Όχι επειδή του λείπει κάτι τώρα, αλλά επειδή του έλειψε τότε, και αυτό δεν γιατρεύτηκε ποτέ.

πατρική κακοποίηση

Η θεραπευτική διαδικασία – Σπάζοντας τον κύκλο

Η θεραπευτική διαδρομή για τα παιδιά ναρκισσιστών πατέρων δεν είναι απλή. Συχνά περιλαμβάνει μια βαθιά αποδόμηση του παλιού εαυτού, εκείνου που χτίστηκε πάνω στην έλλειψη, στην ανάγκη να αρέσει, να αποδείξει, να μην απορριφθεί. Ο δρόμος για την αποκατάσταση ξεκινά από τη συνειδητοποίηση: πως η πατρική συμπεριφορά δεν ήταν “φυσιολογική” κι αναμενόμενη, ούτε η απόρριψη που βίωσαν ήταν δικό τους φταίξιμο.

Η ψυχοθεραπεία βοηθά στο να χτιστεί ένας νέος εσωτερικός διάλογος. Η παλιά φωνή του πατέρα που έλεγε «δεν είσαι αρκετός» αντικαθίσταται, σιγά-σιγά, από μια στοργική, δική τους φωνή που λέει: «είσαι εντάξει έτσι όπως είσαι». Δεν πρόκειται για άρνηση του παρελθόντος, αλλά για επανανοηματοδότηση του ρόλου του. Αναγνώριση της πληγής, χωρίς να επιτρέπουμε πλέον να αιμορραγεί.

Σημαντικό βήμα είναι και η απενοχοποίηση της αποστασιοποίησης. Δεν είναι κάθε πατέρας “ιερός”. Αν ένας γονιός ήταν κακοποιητικός ή χειριστικός, δεν οφείλουμε να τον κρατούμε στη ζωή μας με κάθε κόστος. Κάποιοι χρειάζονται απόσταση για να μπορέσουν να γιατρέψουν τις πληγές της ψυχής τους. Άλλοι επιλέγουν επαφή με όρια. Δεν υπάρχει μία λύση, μόνο αυτό που είναι υγιές/καλό για τον καθένα.

Η πιο απελευθερωτική στιγμή είναι όταν ένας ενήλικας καταφέρει να μην ορίζει πια την αξία του μέσα από τα μάτια του πατέρα του. Όταν δεν χρειάζεται πια την αποδοχή του πατέρα, γιατί έχει μάθει να αποδέχεται ο ίδιος τον εαυτό του. Τότε το παρελθόν, ναι μεν δεν σβήνεται, αλλά παύει να κυβερνά.

 

Επίλογος

Οι πατεράδες με ναρκισσιστικά στοιχεία μπορεί να άφησαν πίσω τους τραύματα σιωπηλά, αλλά όχι ασήμαντα. Η δύναμη όμως των ανθρώπων να επιβιώσουν, να επουλώσουν τις πληγές τους και να αποκτήσουν φωνή, είναι ακόμη μεγαλύτερη. Η αλήθεια τους αξίζει να ειπωθεί, όχι για να κατηγορήσουν, αλλά για να κατανοήσουν. Όταν η κατανόηση έρχεται, μαζί της έρχεται και η λύτρωση. Κι εκεί ξεκινά μια άλλη ζωή, όχι πια στη σκιά, αλλά στο φως!

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc, Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ