Επιλόχεια κατάθλιψη: συμπτώματα, μορφές, αντιμετώπιση

Γενικά

Το να γίνει κάποιος γονιός αποτελεί -πέραν της πραγματοποίησης ενός ονείρου ζωής- μια τεράστια αλλαγή στη ζωή κάθε ανθρώπου. Τα συναισθήματα που πυροδοτούνται είναι συνηθέστατα πολύ έντονα και σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τη διάθεσή του, ασχέτως αν πρόκειται για τη γέννηση του πρώτου παιδιού ή αν υπάρχουν ήδη άλλα παιδιά. Η αλλαγή μπορεί να είναι τόσο μεγάλη που κάποιος από τους δύο γονείς -στη χειρότερη περίπτωση, και οι δύο- να εμφανίσουν κατάθλιψη και να εύχονται να μην είχαν αποκτήσει παιδί. Όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, μιλάμε για επιλόχεια κατάθλιψη ή κατάθλιψη τοκετού.

Συχνότητα εμφάνισης

Οι έρευνες δείχνουν πως περίπου το 13% των λεχώνων δεν έχουν καλή διάθεση στη διάρκεια του πρώτου χρόνου μετά τον τοκετό. Το 50% από αυτές πληρούν τα κριτήρια της επιλόχειας κατάθλιψης. Κατάθλιψη μπορεί να εμφανισθεί και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης -για το λόγο αυτό, χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο ο όρος «περιγεννητική κατάθλιψη»-  και να πλήξει ακόμα και τον υποψήφιο πατέρα.

Η επιλόχεια κατάθλιψη μπορεί να εμφανισθεί οποτεδήποτε στη διάρκεια του πρώτου χρόνου μετά τον τοκετό αλλά συνήθως εμφανίζεται μέσα στις πρώτες έξι εβδομάδες μετά από αυτόν. Ο κίνδυνος εμφάνισης είναι μεγαλύτερος εάν το άτομο είχε εμφανίσει κατάθλιψη και παλαιότερα στη ζωή του ή/και εάν είχε έντονες προεμμηνορροϊκές αλλαγές διάθεσης.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών που εμφανίζουν επιλόχεια κατάθλιψη αποκαθίστανται μέσα σε ένα διάστημα έξι μηνών.

 

Συμπτώματα

Τα συνήθη συμπτώματα της επιλόχειας κατάθλιψης είναι:

–     Κακή διάθεση, θλίψη και κόπωση 

–    Αίσθημα κενού και απελπισίας

–    Εναλλαγές διάθεσης, εκνευρισμός, θυμός, ένταση, άγχος, ανορεξία και δυσκολίες ύπνου

–    Δυσκολίες αυτοσυγκέντρωσης

–    Αδικαιολόγητη ανησυχία για το παιδί

 

Τρεις τύποι επιλόχειας κατάθλιψης

 

1.  Λίγες μέρες μετά τον τοκετό, η μητέρα μπορεί να έχει άστατη διάθεση, να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη, ευερέθιστη και να ξεσπά εύκολα σε κλάματα. Μπορεί, επίσης, να έχει άγχος και δυσκολίες ύπνου. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται «baby blues» και εξαφανίζεται συνήθως μέσα σε 2-3 εβδομάδες.

Αυτού του είδους οι συναισθηματικές αντιδράσεις θεωρούνται ως το αποτέλεσμα της απότομης μείωσης των οιστρογόνων αμέσως μετά από τον τοκετό και τις εμφανίζουν περίπου το 50% των γυναικών.

 

2.  Εάν τα παραπάνω συμπτώματα δεν εξαφανισθούν ή εάν επιδεινωθούν, μπορεί να αποτελούν ένδειξη μιας εξελισσόμενης επιλόχειας κατάθλιψης. Στην περίπτωση αυτή, η μητέρα έχει κακή διάθεση, δυσκολεύεται να χαρεί με το οτιδήποτε, να δει κάτι θετικό στη ζωή της ή να χαρεί με πράγματα που παλαιότερα την ενδιέφεραν και την χαροποιούσαν. Όλη της η ενέργεια διοχετεύεται στη φροντίδα του παιδιού και δεν έχει κουράγιο να ασχοληθεί με τον εαυτό και την εμφάνισή της.

      Μια γυναίκα με επιλόχεια κατάθλιψη μπορεί να δυσκολεύεται να πάρει αποφάσεις, έχει δυσκολίες αυτοσυγκέντρωσης και ένα αίσθημα παραίτησης. Δεν είναι σπάνια τα αισθήματα ενοχής, αναξιότητας, ανεπάρκειας ως μητέρας και ανησυχίας για το παιδί. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να προκαλέσουν σκέψεις θανάτου, ακόμα και αυτοχειρίας.

 

3.  Η τρίτη και σοβαρότερη μορφή επιλόχειας κατάθλιψης είναι η ονομαζόμενη «επιλόχεια ψύχωση». Πλήττει περίπου το 0,1% των γυναικών και τα συνήθη συμπτώματά της είναι: ψευδαισθήσεις, παράδοξος τρόπος σκέψης, παραλήρημα, πολύ έντονες εναλλαγές διάθεσης και μια κατάσταση οξείας σύγχυσης.

 

Επιλόχεια κατάθλιψη

Επιλόχεια κατάθλιψη εμφανίζουν και οι άνδρες

Τώρα πλέον γνωρίζουμε πως και οι άνδρες μπορεί να εμφανίσουν επιλόχεια κατάθλιψη ή κατάθλιψη τοκετού, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή μη προηγούμενων ψυχικών προβλημάτων. Οι έρευνες δείχνουν ποσοστά που κυμαίνονται μεταξύ 4-25%. Στους άνδρες, όμως, η κατάθλιψη δεν εκδηλώνεται με τη ίδια σαφήνεια όπως στις γυναίκες. Μπορεί να αρχίσουν να πίνουν, να εκδηλώνουν επιθετικότητα ή βίαιη συμπεριφορά κ.ά. Οι περισσότεροι άνδρες έχουν μεγάλες προσδοκίες από το εαυτό τους, αισθάνονται την ευθύνη πως θα πρέπει να στηρίξουν τη μητέρα, να βοηθήσουν στη φροντίδα του παιδιού και ταυτόχρονα να συντηρήσουν την οικογένειά τους. Για ορισμένους άνδρες, η κούραση και το στρες που όλα αυτά συνεπάγονται είναι πέραν των όσων που μπορεί να αντέξουν.

Το στρες και η κούραση πλήττει συνήθως στον ίδιο βαθμό και τους άνδρες, και τα συμπτώματα που μπορεί να παρουσιάσουν είναι: κόπωση, δυσκολίες ύπνου, χαμηλή αυτοεκτίμηση καθώς και αύξηση ή μείωση του σωματικού τους βάρους.

Αρκετοί άνδρες μπορεί να νιώσουν παραμελημένοι και πως βρίσκονται εκτός της στενής σχέσης μητέρας-παιδιού. Αυτό μπορεί να τους οδηγήσει σε έναν ανταγωνισμό με τη μητέρα για το ποιος είναι καλύτερος γονιός ή ακόμα και σε αρνητικά συναισθήματα τόσο για τη μητέρα όσο και για το παιδί. Ορισμένοι φθάνουν μέχρι και του σημείου να φύγουν από το σπίτι, τουλάχιστον για κάποιο διάστημα, θεωρώντας πως, με τον τρόπο αυτόν, απαλλάσσουν την υπόλοιπη οικογένεια από τα προσωπικά τους προβλήματα.

Ο κίνδυνος εμφάνισης επιλόχειας κατάθλιψης και στους δύο γονείς αυξάνεται και από το γεγονός πως μία επιλόχεια κατάθλιψη της μητέρας αυξάνει κατά πολύ τις ευθύνες και την πίεση που νιώθει ο πατέρας.

 

Αιτιολογία – παράγοντες κινδύνου

Η αγάπη προς το παιδί σπάνια απουσιάζει σε μια μητέρα που εμφανίζει επιλόχεια κατάθλιψη. Ακόμα και αν αγαπάμε το παιδί μας μπορεί να εμφανίσουμε κατάθλιψη. Συνήθως, η επιλόχεια κατάθλιψη οφείλεται σε ψυχικούς και κοινωνικούς παράγοντες αλλά η αιτιολογία μπορεί να είναι και οργανική. Για παράδειγμα, η μητέρα μπορεί να είχε μια πολύ δύσκολη γέννα. Προβλήματα στο θηλασμό μπορεί να συμβάλουν στη δημιουργία μιας αίσθησης απελπισίας και αμφισβήτησης της προσωπικής επάρκειας όσον αφορά στη φροντίδα του παιδιού.

Άλλη αιτία μπορεί να είναι μια αρχική απουσία επιθυμίας απόκτησης παιδιού ή η απουσία στήριξης από τον άμεσο περίγυρο της μητέρας. Οι διάφορες συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια μπορεί να κάνουν μία γυναίκα  να νιώθει μόνη και χωρίς επαρκή στήριξη. Η ύπαρξη οικονομικών δυσκολιών μπορούν, επίσης, να προκαλέσουν έντονο στρες.

Εάν κάποιος παρουσίασε κατάθλιψη, για άλλους λόγους, παλαιότερα στη ζωή του, έχει αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσει επιλόχεια κατάθλιψη όταν γίνεται γονιός. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση μιας απρόσμενα δύσκολης γέννας, όταν το βρέφος κλαίει πολύ ή δεν κοιμάται παρά μόνο για σύντομα χρονικά διαστήματα.

Ένας ακόμα παράγοντας κινδύνου είναι όταν υπάρχει κατάθλιψη στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ορισμένες φορές, η κατάθλιψη εξαφανίζεται λίγο πριν από τον τοκετό αλλά μπορεί να επανεμφανισθεί αμέσως μετά.

 

 

Κατάθλιψη

Τρόποι πρόληψης της επιλόχειας κατάθλιψης

Το πρώτο διάστημα μετά τη γέννηση ενός παιδιού, είναι πολύ πιεστικό και κουραστικό, ειδικά για τη μητέρα. Για το λόγο αυτό, η δυνατότητα ξεκούρασης και αποφόρτισης είναι ιδιαίτερα σημαντική. Απλά πράγματα, όπως μια βόλτα στον καθαρό αέρα, η σωστή και τακτική διατροφή καθώς και η δυνατότητα επαφής και συζήτησης με άλλα άτομα μπορούν να την αποφορτίσουν και να την ανατροφοδοτήσουν θετικά.

Ορισμένες φορές, η μητέρα μπορεί να νιώθει ενοχές και ντροπή που δεν αισθάνεται καλά μετά την απόκτηση του παιδιού της. Αυτό ίσως οφείλεται στις μεγάλες προσδοκίες που έχει από τον εαυτό της ως γονιός και να διακατέχεται από ένα αίσθημα αποτυχίας που δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτά που ήθελε και ονειρεύονταν. Η δυνατότητα μοιράσματος αυτών των οδυνηρών συναισθημάτων με κάποιο άτομο εμπιστοσύνης ή με κάποιον ειδικό μπορεί να βοηθήσει σημαντικά.

Εάν η μητέρα έχει ιστορικό σοβαρής κατάθλιψης ή διπολικής διαταραχής, είναι ακόμα  σημαντικότερο να σχεδιασθεί προσεκτικά το χρονικό διάστημα μετά τον τοκετό και η επάνοδος στο σπίτι ώστε να δώσει στη μητέρα τη δυνατότητα ηρεμίας, ξεκούρασης και στήριξης.

Για κάποιες μητέρες, οι επισκέψεις φίλων και συγγενικών προσώπων είναι ευπρόσδεκτες και βοηθούν πολύ, ενώ για κάποιες άλλες αποτελούν επιπρόσθετο στρες και επιβάρυνση της διάθεσής τους. Εάν ισχύει το δεύτερο, είναι σημαντικό να πληροφορηθούν τα πρόσωπα του περίγυρου για την ιδιαιτερότητα αυτή και να δοθούν οι απαραίτητες εξηγήσεις για το καλό όλων.

 

Η κατάθλιψη μπορεί να δυσχεράνει πολύ τη σχέση με το παιδί

Η κατάθλιψη αποτελεί πάντα μεγάλο εμπόδιο στη δημιουργία μιας στενής συναισθηματικής σχέσης με το παιδί. Η μητέρα νιώθει σωματική και συναισθηματική εξουθένωση που μειώνει αισθητά την ικανότητά της να αφουγκράζεται, να ερμηνεύει σωστά και να ανταποκρίνεται με ευαισθησία και καλή διάθεση στις ανάγκες του νεογέννητου παιδιού της.

Όταν μια μητέρα αισθάνεται καλά, βρίσκεται χωροταξικά και συναισθηματικά κοντά στο παιδί της , του μιλά, του χαμογελά, του τραγουδά και αποκρυπτογραφεί τις όποιες αντιδράσεις του ώστε να ανταποκριθεί στην ανάγκη του για τροφή, σωματική επαφή, παρηγοριά και καλή φροντίδα γενικώς.

Όταν συμβαίνουν αυτά, το παιδί εισπράττει τη διαθεσιμότητα, την ετοιμότητα και τις σαφείς εκδηλώσεις αγάπης της μητέρας του και, με τον τρόπο αυτόν, ενθαρρύνεται και συνεχίζει να αναζητά επαφή και επικοινωνία, άλλοτε βγάζοντας διάφορους ήχους, άλλοτε κλαίγοντας και άλλοτε χαμογελώντας.

Όταν μια μητέρα έχει κατάθλιψη, δεν είναι σε θέση να ερμηνεύει σωστά το τι  χρειάζεται κάθε φορά το παιδί της ώστε να επιλέγει τον κατάλληλο τρόπο ανταπόκρισης στις εκάστοτε ανάγκες του. Όταν το παιδί δεν καταφέρνει, παρά τις προσπάθειές του, να αποκτήσει ουσιαστική επαφή με τη μητέρα του, δοκιμάζει άλλους τρόπους, για παράδειγμα, κλαίγοντας εντονότερα και πολύ περισσότερο. Αυτό με τη σειρά του αυξάνει το άγχος της μητέρας και τις όποιες αμφισβητήσεις της για το πόσο καλή μητέρα είναι, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο αμοιβαίων αμφισβητήσεων και ματαιώσεων.

Επειδή η δημιουργία συναισθηματικού δεσμού με τη μητέρα είναι υψίστης σημασίας για όλη την κατοπινή ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη του παιδιού, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ζητηθεί η βοήθεια ειδικού όταν η μητέρα δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί στο μητρικό της ρόλο όσο και αν το θέλει ή όσο και αν προσπαθεί.

 

Περιγεννητικά προβλήματα

Η σχέση με το σύντροφο

Συχνά, η σχέση με το σύντροφο/σύζυγο επιβαρύνεται με διάφορους τρόπους μετά τον τοκετό. Η μητέρα είναι συνήθως πολύ κουρασμένη. Η κατάσταση μπορεί να γίνει ακόμα και ανεξέλεγκτη, εάν, εκτός από την κούραση, εμφανίσει και κατάθλιψη, . Η έλλειψη ενέργειας και διάθεσης, οι ενοχές και η αυτοαμφισβήτηση της μητέρας επιβαρύνουν πολύ και τον πατέρα. Το άγχος της να χρειάζεται να μένει μόνη με το παιδί και η ανάγκη της να έχει το σύντροφό της κοντά της για μεγαλύτερο διάστημα από αυτό που φαντάζονταν δημιουργούν μεγάλη ένταση στη σχέση, την ίδια στιγμή που προσπαθούν να δείχνουν προς τα έξω πως όλα είναι πολύ καλά και πως οι ίδιοι είναι τρισευτυχισμένοι, επειδή αυτό προσδοκά συνήθως ο άμεσος περίγυρος.

Και στην περίπτωση αυτή, είναι σημαντικό να ζητηθεί η βοήθεια ενός ειδικού.

 

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Η ψυχολογικού τύπου βοήθεια, με τη μορφή υποστηρικτικών συνεδριών, όπου η μητέρα ή και οι δύο γονείς ταυτόχρονα θα έχουν τη δυνατότητα να μοιρασθούν προβλήματα, ανησυχίες, άγχος, ενοχές, θυμό και μία σειρά άλλων επώδυνων συναισθημάτων με έναν ειδικό που μπορεί να τους βοηθήσει όχι μόνο στην αποτελεσματικότερη διαχείρισή τους  αλλά και στη διεύρυνση της κατανόησής τους γύρω από ορισμένα σημαντικά προσωπικά και διαπροσωπικά τους θέματα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι απαραίτητη και μία παράλληλη αντικαταθλιπτική φαρμακευτική αγωγή.

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες