Τηλεφωνο

Τηλέφωνο επικοινωνίας : 2310.23.45.87

Email

salpistis@i-psyxologos.gr

Διεύθυνση γραφείου

Διεύθυνση γραφείου: Πατριάρχου Ιωακείμ 10, Θεσσαλονίκη (κέντρο)

 Γενικά

Η αυτοτραυματική συμπεριφορά (Α.Σ.) είναι ένα φαινόμενο που έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις -ιδιαίτερα μεταξύ ατόμων εφηβικής ηλικίας- τα τελευταία χρόνια. Για το λόγο αυτό, η έρευνα γύρω από το συγκεκριμένο θέμα είναι πολύ εντατική, προσπαθώντας να δώσει απαντήσεις που θα βοηθήσουν τόσο στην κατανόηση όσο και στην αποτελεσματικότερη πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου.

Η αυτοκαταστροφικότητα ενός ατόμου μπορεί να έχει πολλές και διάφορες εκφράσεις, από μια αδιαφορία απέναντι στις διάφορες ζωτικές ανάγκες του ίδιου του εαυτού (έκθεση σε κινδύνους, χρήση ουσιών, διάφορες διατροφικές διαταραχές, αυτομομφές κ.ά.) έως και την αυτοχειρία. Η Α.Σ. βρίσκεται κάπου μέσα σε αυτό το φάσμα συμπεριφορών και αφορά στη συνειδητή επιθυμία/παρόρμηση του ατόμου να προκαλέσει στο σώμα του κάποιου είδους φυσικό τραυματισμό.

Οι διαφόρων ειδών ψυχολογικές δυσκολίες αποτελούν σίγουρα έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της Α.Σ. αλλά ισχύει και το ακριβώς αντίστροφο. Πολλά νέα παιδιά εφηβικής ηλικίας χαράζονται, τρυπιούνται, κόβονται ή χτυπούν το κεφάλι τους στον τοίχο κάποια φορά. Η συμπεριφορά αυτή, όμως, δεν θα πρέπει να συγχέεται με μια ανάλογη συμπεριφορά ενός ενήλικου ατόμου -και μάλιστα όταν αυτό έχει κάποια διαγνωσμένη ψυχική διαταραχή- ή με αυτήν άλλων νέων ατόμων που την επιδεικνύουν συστηματικά και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

Όμως, παρόλο που οι έφηβοι που αυτοτραυματίζονται δεν έχουν κατ΄ανάγκη ψυχολογικά προβλήματα, η Α.Σ. μπορεί να τους βάλει σε ένα φαύλο κύκλο που δεν είναι εύκολο να σταματήσει, και να τους επιβαρύνει ολοένα και περισσότερο ψυχολογικά.

 

Τι είναι η αυτοτραυματική συμπεριφορά;

Τι εννοούμε, όμως, όταν μιλάμε για Α.Σ.; Υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί ορισμοί για τον όρο, ένα, όμως, στοιχείο φαίνεται πως είναι κοινό σε αυτούς και αφορά στο στοιχείο της πρόθεσης. Για να θεωρηθεί, λοιπόν, μια συμπεριφορά ως αυτοτραυματική, θα πρέπει να υπάρχει πρόθεση για κάτι τέτοιο εκ μέρους του ατόμου που προβαίνει στην πράξη αυτή. Ως εκ τούτου, το τατουάζ και το «piercing” (δηλαδή, η διάτρηση του σώματος για την τοποθέτηση διαφόρων αντικειμένων) δεν θεωρούνται ως αυτοτραυματικές συμπεριφορές καθώς αποτελούν πράξεις καλλωπισμού και όχι σκόπιμου αυτοτραυματισμού.

Παραδείγματα αυτοτραυματικών συμπεριφορών είναι: κόψιμο του δέρματος με ξυράφι ή άλλο αιχμηρό αντικείμενο μέχρι να αιμορραγήσει, κάψιμο του δέρματος με τσιγάρο/σπίρτα κ.ά., χάραξη διαφόρων συμβόλων στο σώμα με κάποιο αιχμηρό αντικείμενο, τρύπημα του δέρματος με αιχμηρά αντικείμενα μέχρι να δημιουργηθεί πληγή ή να αρχίσει να αιμορραγεί, χτύπημα του κεφαλιού στον τοίχο μέχρι να προκληθούν μελανιές, παρεμπόδιση πληγών να ιαθούν κ.τ.λ.

αυτοτραυματική συμπεριφορά

Διαταραχή προσωπικότητας

Συχνότητα εμφάνισης

Ο μέσος όρος της συχνότητας εμφάνισης της Α.Σ. βρίσκεται διεθνώς περίπου στο 18%. Οι διαφορές στα ποσοστά μπορεί να είναι μεγάλες, ανάλογα με τον τρόπο που τίθενται οι ερωτήσεις.  Όταν η απάντηση στο ερώτημα είναι απλά «ναι/όχι», τότε τα ποσοστά είναι πολύ χαμηλότερα απ΄ό,τι όταν το ερώτημα αναφέρεται στην πιθανότητα ύπαρξης συγκεκριμένων αυτοτραυματικών συμπεριφορών.

Από τους εφήβους που δηλώνουν πως έχουν αυτοτραυματιστεί τουλάχιστον για μία φορά, περίπου το 25% βρέθηκε πως έχουν κάποια ψυχική διαταραχή. Από αυτούς, περισσότερο από το 50% είναι κορίτσια, κάτι που σημαίνει πως η Α.Σ. έχει, ως ένα βαθμό τουλάχιστον, διαφορετική λειτουργία στα κορίτσια απ΄ό,τι στα αγόρια.

 

Αιτιολογία

Τα δύο κύρια ερωτήματα που έχουν τεθεί για τη σκοπιμότητα της Α.Σ. είναι:

α) αν και κατά πόσο η Α.Σ. αποτελεί ρυθμιστή επώδυνων και δύσκολα διαχειρίσιμων συναισθημάτων για το άτομο ή

β) αν εξυπηρετεί επικοινωνιακούς σκοπούς.

Τα μέχρι τώρα ερευνητικά ευρήματα δείχνουν με τρόπο πειστικό πως η Α.Σ. αποσκοπεί κυρίως στη διαχείριση πολύ επώδυνων και δύσκολα ελέγξιμων συναισθημάτων.

Δεν πρόκειται, όμως, για απλά αισθήματα λύπης, ανησυχίας, νευρικότητας κ.τ.λ. Συνήθως, η Α.Σ. αποσκοπεί στον έλεγχο πιο πολύπλοκων αισθημάτων άγχους και θλίψης, που εμπεριέχουν έντονα αρνητικά στοιχεία, και αισθημάτων για τον ίδιο τον εαυτό, όπως απαξίωση, μίσος κ.ά., που δεν είναι ανεκτά.

Η Α.Σ. φαίνεται πως αποτελεί πράξη οργής και έντονης επιθετικότητας απέναντι στο ίδιο το σώμα και όχι εκδήλωση φόβου ή λύπης. Ο φυσικός τραυματισμός του σώματος, ως ενός είδους κάθαρση, φαίνεται πως μετριάζει -τουλάχιστον πρόσκαιρα- τα επώδυνα αυτά αισθήματα. Ως εκ τούτου, το συμπέρασμα που βγαίνει είναι πως τα αισθήματα που ρυθμίζονται πρωτογενώς διαμέσου της αυτοτραυματικής συμπεριφοράς είναι έντονα αρνητικά αισθήματα απέναντι στον ίδιο τον εαυτό.

Από τη στιγμή που η Α.Σ. αρχίσει να χρησιμοποιείται ως μέσο διαχείρισης άγχους, μπορεί εύκολα να γίνει συνήθεια και εξάρτηση, ακριβώς όπως η χρήση ναρκωτικών ουσιών ή οινοπνεύματος. Δεν είναι καθόλου εύκολο να αντισταθεί κάποιος απέναντι σε μια γρήγορη ανακούφιση του ψυχικού του πόνου.

Φαίνεται, επίσης, πως οι κακές σχέσεις με τους γονείς συμβάλουν πολύ περισσότερο στην εμφάνιση της Α.Σ. απ΄ό,τι οι κακές σχέσεις με συνομηλίκους. Όταν κάποιος γίνεται από πολύ νωρίς και για μεγάλο χρονικό διάστημα αποδέκτης φυσικής και συναισθηματικής κακοποίησης, μία πιθανή έκβαση είναι να αρχίσει και ο ίδιος κάποια στιγμή να κακομεταχειρίζεται τον εαυτό του. Το παράδοξο είναι όμως πως, όταν κάποιος έχει γίνει αποδέκτης κακής μεταχείρισης από τους γονείς του, μπορεί να ταυτίσει την ασφάλεια, που αντιπροσωπεύει πάντα και ως ένα βαθμό ο γονέας, με πόνο. Όταν και εφόσον συμβαίνει αυτό, είναι πιθανό ένα τέτοιο άτομο να καταφεύγει σε μια Α.Σ. ως ένα γνώριμο και οικείο τρόπο αυτοκαθησυχασμού και παρηγοριάς.

Από ψυχολογική άποψη, το προφίλ των εφήβων που επιδεικνύουν συστηματική Α.Σ. ταιριάζει με το προφίλ ατόμων με «μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας».

Αυτό που διαφαίνεται σαφώς είναι πως, τουλάχιστον στα κορίτσια, ο συνδυασμός ψυχολογικών προβλημάτων και αυτοτραυματικής συμπεριφοράς μπορεί να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο, δηλαδή μια εσωτερική δυναμική όπου το ένα πυροδοτεί το άλλο. Με την έννοια αυτή, η Α.Σ. δεν αποτελεί απλό σύμπτωμα κάποιας ψυχολογικής διαταραχής. Μπορεί να έχει σοβαρές συναισθηματικές και διαπροσωπικές συνέπειες που να προκαλέσουν μια δύνη από την οποία πολύ δύσκολα κάποιος μπορεί να ξεφύγει.

Όταν η Α.Σ. συνυπάρχει με μια διαταραχή προσωπικότητας (κυρίως τη μεταιχμιακή), τότε οι αιτιολογικοί παράγοντες είναι, κατά κύριο λόγο, οι ίδιοι που ενοχοποιούνται και για τη διαταραχή της προσωπικότητας (δες, αντίστοιχη ανάρτηση).

 αυτοτραυματική συμπεριφορά

Αυτοτραυματική συμπεριφορά

Αντιμετώπιση

Από τη στιγμή που η Α.Σ. διαχωρίζεται από την αυτοχειρία, η αντιμετώπισή της όχι μόνο δεν είναι απαραίτητο να γίνει ενδονοσοκομειακά αλλά η επιλογή αυτή θα μπορούσε ακόμα και να επιβαρύνει την όλη κατάσταση και, ως εκ τούτου, και την ίδια την πρόγνωση. Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις εκείνες όπου συνυπάρχει κάποια ψύχωση,  βαριά κατάθλιψη ή άλλου είδους σοβαρή ψυχική διαταραχή που μπορεί να εμπεριέχουν τον κίνδυνο σοβαρού αυτοτραυματισμού.

Η όποια ψυχολογικού τύπου αντιμετώπιση της Α.Σ. μπορεί ακόμα και να βλάψει το άτομο, αν δεν γίνει από έμπειρο και με τη δέουσα εκπαίδευση θεραπευτή. Μια τέτοιου είδους συμπεριφορά πυροδοτεί μία σειρά αντιφατικών και επώδυνων συναισθημάτων (ανημποριά, φόβο, απειλή, ενοχή, θυμό, λύπη κ.ά.) στον περίγυρο -μηδενός εξαιρουμένου- που καθιστά δύσκολη την τήρηση της αναγκαίας και σταθερής στάσης που να διαπνέεται από συναισθαντικότητα, κατανόηση, σεβασμό, αποδοχή, σταθερότητα και συνέπεια. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να πεισθεί σταδιακά το άτομο πως μπορεί να βοηθηθεί διαμέσου της θεραπείας, αρκεί να συμμετάσχει ενεργά και το ίδιο στην όλη προσπάθεια.

Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία πως κάποιου είδους φαρμακευτική αγωγή μπορεί να περιορίσει τον κίνδυνο αυτοτραυματισμών σε άτομα με μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας.

 

Ο ρόλος του άμεσου περιβάλλοντος

Η οποιαδήποτε στάση που εμπεριέχει ακόμα και την παραμικρότερη μορφή μομφής, απόρριψης, απογοήτευσης και ενοχοποίησης μπορεί να αυξήσει τη συχνότητα και τη σοβαρότητα της αυτοτραυματικής συμπεριφοράς, από τη στιγμή που ενεργοποιούν και αυξάνουν το άγχος και το μίσος του ατόμου για τον εαυτό του. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει πως τα άτομα του άμεσου περίγυρου θα πρέπει να περάσουν στο άλλο άκρο και να γίνουν περισσότερο από όσο πρέπει προστατευτικά, υποχωρητικά ή προσεκτικά.

Το άτομο δεν θα πρέπει να εισπράττει ιδιαίτερα θετική προσοχή εξαιτίας των αυτοτραυματισμών του, για παράδειγμα: «Ένιωθες πράγματι τόσο άσχημα; Μπορώ να δω την πληγή σου; Είναι σε κακή κατάσταση το χέρι σου. Έλα, να σε βοηθήσω να το δέσουμε». Ούτε βέβαια και ιδιαίτερα αρνητική προσοχή, π.χ. «Αυτό που έκανες δεν ήταν απαραίτητο. Δεν βλέπεις πόσο μας αναστατώνεις όλους με αυτή σου τη συμπεριφορά; Τρέξε γρήγορα να βάλεις κάποιον επίδεσμο, δεν αντέχω να  σε βλέπω σε αυτά τα χάλια».

Αντ΄ αυτών, θα πρέπει να υπάρχει ευαισθησία, αποφασιστικότητα και εναλλακτικές προτάσεις χειρισμού συναισθημάτων.

Όλα αυτά είναι φυσικά πολύ εύκολο να τα λες αλλά πολύ δύσκολο να τα εφαρμόζεις στην πράξη ως γονιός, αδελφός ή στενός φίλος. Σε περίπτωση που δεν είμαστε σίγουροι για το τι πρέπει να κάνουμε ή όταν δεν αντέχουμε το συναισθηματικό φορτίο που κουβαλάμε εντός μας, τότε είναι καλό να μοιραστούμε το φορτίο αυτό με κάποιο άτομο της εμπιστοσύνης μας ή να συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό.

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

 

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες ΘεσσαλονίκηΣυμβουλευτικές συνεδρίες

Προτεινόμενα άθρα

1 Comment

Leave A Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *