Ναρκισσιστική διαταραχή: οι διάφορες μορφές της

Οι πρώτες σκέψεις που έρχονται στο μυαλό, όσον αφορά σε άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή, είναι πως πρόκειται για άτομα ιδιαίτερα εξωστρεφή και κοινωνικά, πως επιδιώκουν και απολαμβάνουν να είναι οι προβολείς στραμμένοι πάνω τους, πως έχουν μεγάλη αυτοπεποίθηση, πως εύκολα μπορούν να σαγηνεύσουν και να σε  κάνουν να νιώσεις πως  χαίρεις της ιδιαίτερης εκτίμησης και  συμπάθειάς τους και πως σε θεωρούν ως κάτι το ξεχωριστό. Η αλήθεια, όμως, είναι διαφορετική.  Υπάρχουν και ναρκισσιστές που έχουν πολύ διαφορετικό προφίλ και που είναι, τουλάχιστον, άτομα χαμηλών τόνων και ευάλωτα.

Ο ναρκισσιστική διαταραχή, λοιπόν, είναι ένα διαχρονικά σταθερό στοιχείο της προσωπικότητας που χαρακτηρίζεται από ένα αίσθημα μεγαλείου, εγωκεντρισμό και μια υπερδιογκωμένη εικόνα εαυτού και μπορεί να γίνει κατανοητός μέσα από την εξέταση και ανάλυση τριών παραμέτρων:  α. την εικόνα εαυτού, β. τις διαπροσωπικές σχέσεις και γ. τις στρατηγικές που χρησιμοποιεί το άτομο προς ρύθμιση της  αυτοεικόνας του.

• Ναρκισσιστικός εαυτός: τον ναρκισσιστικό εαυτό θα μπορούσαμε να τον συνοψίσουμε ως χαρακτηριζόμενο από θετικότητα, επιθυμία για εξουσία και μια αίσθηση προσωπικής μοναδικότητας.
• Ναρκισσιστικές σχέσεις: χαρακτηρίζονται από μια ρηχότητα και απουσία ενσυναίσθησης και συναισθηματικής εγγύτητας. Οι προσωπικές σχέσεις θεωρούνται ως κάτι που είτε έχουν ενδιαφέρον και, για το λόγο αυτό, αφιερώνεται χρόνος σ΄αυτές είτε ως στόχος για χειρισμό και εκμετάλλευση.
• Ναρκισσιστικές στρατηγικές: οι ναρκισσιστικές στρατηγικές, που χρησιμοποιούνται προς ρύθμιση της μεγαλειώδους εικόνας του εαυτού, εστιάζονται, εν μέρει, στην εξεύρεση ευκαιριών και καταστάσεων που μπορεί να δώσουν τη δυνατότητα στο άτομο να γίνει αποδέκτης προσοχής και θαυμασμού, και, εν μέρει, στην αυτοπροβολή και στην , με τον οποιονδήποτε τρόπο, είσπραξη του ενδιαφέροντος και της προσοχής των άλλων.

Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή χρησιμοποιούν τους άλλους ως καύσιμο που τροφοδοτεί τη μεγαλειώδη εικόνα του εαυτού τους και που διατηρεί το είδος της εσωτερικής ισορροπίας που έχουν ανάγκη. Εάν δεν βρουν κοινό που να τους επιβεβαιώνει, με τον τρόπο που θέλουν, αποδυναμώνονται δραματικά, αναγκαζόμενοι τότε να έρθουν αντιμέτωποι με την έλλειψη αυτοεκτίμησης που, στην πραγματικότητα, έχουν. Στη συνέχεια, παραθέτουμε τις διάφορες εκδοχές του ναρκισσισμού, δηλαδή τα προσωπεία που χρησιμοποιούν για να αποτρέψουν αυτό το ενδεχόμενο και που δεν πρέπει να μας ξεγελούν.

Διάφορες μορφές ναρκισσισμού

Οι ναρκισσιστές διαφέρουν, φυσικά, όπως και ο καθένας μας, όσον αφορά στην εμφάνιση, στην προσωπικότητα, στα γούστα και στον τρόπο σκέψης. Το τι θεωρείται ως επιτυχία ή θαυμασμός, όπως  και τα κίνητρα που ο καθένας μας έχει, διαφέρουν τόσο μεταξύ των κοινών θνητών όσο και μεταξύ των ναρκισσιστών. Παρόλ΄αυτά, μπορούμε να διακρίνουμε, μεταξύ των τελευταίων, δύο κύριες κατηγορίες οι οποίες έχουν γίνει γενικά αποδεκτές, παρόλο που δεν έχει κατοχυρωθεί μία από κοινού αποδεκτή ονομασία τους.

Παλαιότερα, τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή ορίζονταν ως μη συμπαθή και εξωστρεφή. Ο χαρακτηρισμός αυτός εξελίχθηκε και άλλαξε τα τελευταία χρόνια και πλέον συχνά μιλούμε για εμφανή ή μεγαλειώδη και συγκαλυμμένο ή ευάλωτο ναρκισσισμό.

Α. Εμφανής ή μεγαλειώδης ναρκισσιστής: τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται από εξωστρέφεια, αίσθημα μεγαλείου, επιθετικότητα, απουσία συστολής, επιδειξιομανία και κυριαρχική διάθεση. Τα άτομα με μεγαλειώδη ναρκισσισμό χαρακτηρίζονται, επίσης, από έλλειψη συνέπειας και αδυναμία συνεννόησης με άτομα που βρίσκονται ιεραρχικά υψηλότερα από αυτά. Ένα τέτοιο άτομο έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τον κλασσικό ναρκισσιστή, που κατέχει, για παράδειγμα, μια υψηλή θέση σε έναν εργασιακό χώρο. Είναι, δηλαδή, ένα άτομο που δείχνει πως έχει μεγάλη αυτοπεποίθηση, είναι εξωστρεφές και κυριαρχικό, επιδιώκει να γίνεται το επίκεντρο της προσοχής των άλλων, είναι σαν να λέει «Είμαι ο καλύτερος, ο μεγαλύτερος, ο ωραιότερος», δίχως ίχνος ντροπής ή συστολής. Θεωρεί πως έχει εξουσιοδότηση για το οτιδήποτε θελήσει και είναι άτομο πολύ ικανό στις δημόσιες και διαπροσωπικές του σχέσεις, γενικώς. Οι αμυντικοί μηχανισμοί που χρησιμοποιεί είναι τόσο άκαμπτοι και αδιαπέραστοι, σε βαθμό που ένα τέτοιο άτομο σπάνια ή σε πολύ μικρό βαθμό μπορεί να νιώσει άγχος και στρες. Το αίσθημα ντροπής το αποφεύγει όπως ο διάολος το λιβάνι καθώς είναι ότι χειρότερο θα μπορούσε να νιώσει. Ως εκ τούτου, το όποιο αίσθημα ντροπής  απωθείται, σε σημείο που να μη  βιώνεται.

Στα αρνητικά τους στοιχεία βρίσκουμε μια αδυναμία αποδοχής της οποιαδήποτε κριτικής, επιθετικότητα και χρησιμοποίηση των διαπροσωπικών τους σχέσεων προς ίδιον όφελος. Αυτοί είναι και οι λόγοι που οδήγησαν στο χαρακτηρισμό τους ως άτομα μη συμπαθή εξωστρεφή.

Οι σύντροφοι των ατόμων με αυτό το είδος του ναρκισσισμού τους περιγράφουν ως άτομα  επιθετικά, παρορμητικά, σνομπ και αντιδραστικά.

Τα άτομα με εμφανή ή μεγαλειώδη ναρκισσισμό χρησιμοποιούν συγκεκριμένες τεχνικές και, ως εκ τούτου, διαχωρίζονται σε:

1. Εκδικητικούς ναρκισσιστές: ο σημαντικότερος στόχος των ατόμων αυτών είναι η χρησιμοποίηση παραπληροφόρησης, διαφόρων ψεμάτων και συκοφαντιών, με σκοπό να πλήξουν την αξιοπιστία και την επάρκεια των άλλων ώστε να νιώθουν προσωπική υπεροχή. Δεν τους είναι καθόλου εύκολο να αποδεχθούν άτομα που υπερέχουν των ιδίων, και, για το λόγο αυτό, επιδιώκουν με κάθε τρόπο να τα εκθέσουν στα μάτια των άλλων και να τα εξευτελίσουν ώστε να καταστρέψουν την καλή εικόνα των άλλων για αυτούς.
2. Εξαπατώντες ναρκισσιστές: τα άτομα αυτά φαίνονται, αρχικά, ευγενικά αλλά αυτό δεν είναι παρά μόνο μία βιτρίνα. Η ευγενική αυτή συμπεριφορά είναι το μέσο που χρησιμοποιούν ώστε να γίνουν αρεστά, και να μπορούν να εξαπατούν και να εκμεταλλεύονται ευκολότερα τους άλλους.
3. Απειλητικούς ναρκισσιστές: χρησιμοποιούν το λόγο για να εξουδετερώσουν αυτούς που, για δικούς τους λόγους, βιώνουν ως απειλή. Εκλαμβάνουν οτιδήποτε και να τους πουν ως προσωπική επίθεση. Ο μόνος τρόπος που μπορεί να μετριάσει το θυμό τους είναι οι φιλοφρονήσεις για το άτομό τους.
4. Τυραννικούς ναρκισσιστές: τα άτομα αυτά δεν μπορούν να κάνουν σχέση με άλλους, αν δεν νιώθουν πως κυριαρχούν σε αυτήν. Θεωρούν πάντα πως υπερέχουν των άλλων, υποτιμώντας τους μέχρι του σημείου να τους βλέπουν ως αντικείμενα. Τέλος, η διάθεσή τους για κυριαρχία μπορεί να οδηγήσει και στην διαφόρων μορφών κακοποίηση των άλλων.

Β. Συγκαλυμμένος ή ευάλωτος ναρκισσιστής: τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται από εσωστρέφεια, αρνητικές σκέψεις, διαπροσωπική αποστασιοποίηση, ανάγκη αναγνώρισης από τους άλλους, εγωκεντρισμό, αίσθηση κενού και ανημπόριας, αυτοκριτική διάθεση, καθώς και μια αίσθηση πως έχουν το ελεύθερο για το οτιδήποτε. Επιπλέον, είναι άτομα καχύποπτα, με μια αίσθηση πως ο κόσμος όλος είναι εναντίον τους, και με επιθετικές στρατηγικές, στη διαχείριση των διαπροσωπικών τους σχέσεων, που πηγάζουν από την κακή αυτοεικόνα τους. Αυτοί είναι και οι λόγοι που οι ευάλωτοι ναρκισσιστές χαρακτηρίζονται, μερικές φορές, και ως μη συμπαθείς νευρωσικοί.

Σε αντίθεση με τους εμφανείς ναρκισσιστές, οι συγκαλυμμένοι παλεύουν μονίμως με τα αισθήματα ντροπής που τους διακατέχουν, οι δε αμυντικοί τους μηχανισμοί είναι ευάλωτοι, με συνέπεια να ταλαιπωρούνται συνεχώς από άγχος και φόβο, επιδεικνύοντας μια υπερευαισθησία ακόμα και στην παραμικρή ένδειξη απόρριψής τους από τους άλλους. Νιώθουν ανεπαρκείς, έχοντας, ταυτόχρονα, υψηλές απαιτήσεις τελειότητας από τον εαυτό τους, κάτι που αυξάνει την ένταση του άγχους τους. Στην ουσία, ο συγκαλυμμένος ναρκισσιστής υποτιμά, κατά κανόνα, τον εαυτό του για την αδυναμία του να είναι τέλειος, ενώ, ταυτόχρονα, πιστεύει πως διαθέτει κάποιο κρυφό ταλέντο το οποίο δεν έχουν αντιληφθεί οι άλλοι και, για το λόγο αυτό, τους υποτιμά. Με άλλα λόγια, το αίσθημα μεγαλείου του δεν εκφράζεται άμεσα, αλλά  υπάρχει, σε μεγάλο βαθμό, στις φαντασιώσεις του.

Ο συγκαλυμμένος ναρκισσιστής έχει πλήρη συνείδηση της ανεπάρκειάς του, αλλά, κατά κανόνα, καμία επίγνωση για τις υπερβολικές απαιτήσεις και προσδοκίες του από τους άλλους. Διαμέσου της υπερευαισθησίας του, αναγκάζει τον περίγυρό του να τον κανακεύει και να του δηλώνει την αφοσίωσή που τρέφει προς το πρόσωπό του. Συχνά, καλύπτεται πίσω από ένα προσωπείο μιας μη αυθεντικής ταπεινότητας, δίνοντας την εντύπωση ενός ατόμου που είναι θύμα ή μάρτυρας.

Οι σύντροφοι των ατόμων με αυτό το είδος ναρκισσιστικής διαταραχής περιγράφουν τα άτομα αυτά ως εσωστρεφή, χαμηλών τόνων και με χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Οι ευάλωτοι ή συγκαλυμμένοι ναρκισσιστές διαχωρίζονται, με τη σειρά τους, σε:

1. Εξαρτημένους ναρκισσιστές: ο φόβος των ατόμων αυτών για τον περίγυρό τους είναι τόσο μεγάλος που τους κάνει να αισθάνονται πως ζουν μέσα σε ένα κενό. Καθιστούν υπεύθυνο, για την αίσθησή τους αυτή, το άτομο με το οποίο διατηρούν σχέση. Όσο προχωρά η σχέση αυτή τόσο αυξάνονται και οι συναισθηματικές τους απαιτήσεις. Ταυτόχρονα, χρησιμοποιούν χειριστικές μεθόδους που αποτρέπουν, στο μέγιστο δυνατό βαθμό, στο άτομο αυτό να τους εγκαταλείψει. Επιθυμούν διακαώς να είναι το επίκεντρο της προσοχής και, κυρίως, να αισθάνονται πως τους αγαπούν.
2. Ναρκισσιστές μάρτυρες: τα άτομα αυτά χρησιμοποιούν τις δυσκολίες και τα όποια δεινά τους ως επιχείρημα για να δικαιολογήσουν τη μεγάλη ανάγκη τους για στήριξη, προσοχή και συμπόνια. Θα πρέπει να τονίσουμε εδώ πως κανείς, όσο και να προσπαθήσει, δεν είναι σε θέση να καλύψει πλήρως τις ανάγκες τους αυτές. Προσπαθούν να εγκλωβίσουν τους άλλους δίπλα τους, κάνοντάς τους, με διάφορους τρόπους, να νιώθουν ένοχοι και υπεύθυνοι που δεν καταφέρνουν να τους δώσουν το είδος και το μέγεθος της στήριξης που έχουν ανάγκη.

Εξ όσων έχουν αναφερθεί, είναι σαφές πως ο εμφανής ναρκισσιστής προσδοκά να είναι αποδέκτης μιας ιδιαίτερης μεταχείρισης, γιατί θεωρεί πως είναι καλύτερος όλων, ενώ ο συγκαλυμμένος, επειδή είναι πιο αδύναμος όλων. Και οι δύο αυτές μορφές ναρκισσισμού, όμως, εκπορεύονται από την ίδια βασική προβληματική.

Είναι, επίσης, εύκολο να καταλάβει κάποιος πως όλοι οι τύποι ναρκισσιστών βιώνουν ένα τεράστιο αίσθημα κενού εντός τους που ποτέ δεν καταφέρνουν να καλύψουν. Οι χειρισμοί τους, προς απόσπαση της προσοχής, της εύνοιας  και της εκτίμησης των άλλων, είναι ανεξάντλητοι, οι δε διαπροσωπικές τους σχέσεις πάντα καταστροφικές και βλαπτικές για αυτούς που έχουν εγκλωβισθεί δίπλα τους.

Ορισμένες επιπλέον πλευρές του ναρκισσισμού

Υπάρχουν, επίσης, άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή που η κύρια ενασχόλησή τους είναι η καλύτερη δυνατή προβολή της εξωτερικής τους εικόνας. Ασχολούνται πολύ με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα θετικά σχόλια, που με κάθε τρόπο επιδιώκουν να αποσπάσουν για το άτομό τους, γίνονται το απαραίτητο καύσιμο της συντήρησης του αχαλίνωτου ναρκισσισμού τους. Όσο τα πράγματα βαίνουν όπως ακριβώς θέλουν, νιώθουν πως μπορούν να αποκτήσουν οτιδήποτε θελήσουν, εξαιτίας της εξωτερικής τους εικόνας, π.χ. σύντροφο,  εργασία υψηλών προδιαγραφών κ.ά.

Υπάρχουν και ναρκισσιστές που θεωρούν τον εαυτό τους ως ένα είδος Θεού επί γης και αρέσκονται να υποδεικνύουν στους άλλους τι να κάνουν και πώς να ζήσουν τη ζωή τους. Αυτό ενισχύει την αίσθηση υπεροχής τους ή τουλάχιστον αποτρέπει την αποκάλυψη της πολύ χαμηλής αυτοεκτίμησης που, στην ουσία, έχουν. Έχουν την τάση να «βοηθούν» άλλους, χωρίς να τους ζητηθεί κάτι τέτοιο. Αυτό συμβαίνει ώστε να έχουν, αν κάποια στιγμή στο μέλλον χρειασθεί, επιχειρήματα για να καταδείξουν πόσα πολλά έχουν κάνει για αυτούς.

Τέλος, υπάρχουν ναρκισσιστές που αρέσκονται να προβάλουν ανύπαρκτες επιτυχίες και κατορθώματά, με αποκλειστικό στόχο την είσπραξη του μεγαλύτερου δυνατού θαυμασμού των άλλων. Σε περίπτωση που αποκαλυφθούν, εγκαταλείπουν τη συγκεκριμένη ομάδα, αναζητώντας μιαν άλλη που να μπορεί και πάλι να αποπλανήσει.

 

Επίλογος

Από τα έως τώρα αναφερθέντα, διαφαίνεται η μεγάλη σημασία αξιολόγησης, διαφοροποίησης και ταυτοποίησης των διαφόρων μορφών με τις οποίες εκφράζεται η ναρκισσιστική διαταραχή. Αν και είναι και οι ίδιοι άτομα που υποφέρουν, ο πόνος και τα προβλήματα που προκαλούν στους άλλους είναι πολύ μεγαλύτερα.

Κάθε προσπάθεια ατόμων του περίγυρού τους να πεισθούν να αναζητήσουν βοήθεια για τον εαυτό τους πέφτει στο κενό, από τη στιγμή που θεωρούν πως είναι αλάνθαστοι και το όποιο λάθος υπάρχει είναι των άλλων. Η πιθανότητα να αναζητήσουν από μόνοι τους ψυχολογική βοήθεια είναι όταν αρχίζουν να χλομιάζουν και να θαμπώνουν, καθώς περνά αδυσώπητα ο χρόνος, τα χαρακτηριστικά τους εκείνα με τη βοήθεια των οποίων κατάφερναν να σαγηνεύουν, να αποπλανούν, να επιβάλλονται και να ελέγχουν τους άλλους.

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc, Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

 

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες