Διαζύγιο: αιτίες, συνέπειες, προσαρμογή

Διαζύγιο: γενικά

Ο αριθμός των διαζυγίων αυξάνεται σταθερά και η μετάβαση από τους εφόρου ζωής γάμους σε πολλούς γάμους ή συμβιώσεις, με ενδιάμεσες περιόδους χωρίς σύντροφο, έχουν διαφοροποιήσει σημαντικά τον τρόπο κάλυψης της ανάγκης για εγγύτητα και συνύπαρξη των ενήλικων ατόμων στη διάρκεια της ζωής τους. Οι συνεχείς αλλαγές στη δομή της οικογένειας δεν επηρεάζουν μόνο τις προϋποθέσεις της ζωής των εμπλεκομένων αλλά και, ως ένα βαθμό, τις ανάγκες, τις προσδοκίες και τη στάση ζωής τους, κάτι που δημιουργεί νέες απαιτήσεις και στην ίδια την κοινωνία.

Παρά τις διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις στο θέμα του διαζυγίου, όλες έχουν ως αφετηρία το ότι το διαζύγιο αποτελεί σοβαρό αγχογόνο παράγοντα ζωής απέναντι στον οποίο ενήλικες και παιδιά θα πρέπει να προσαρμοσθούν.

Διαζύγιο

Αιτίες του διαζυγίου

Ένα βασικό ερώτημα που έχει απασχολήσει όλους τους ερευνητές είναι γιατί κάποιες σχέσεις ενδυναμώνονται με το πέρασμα του χρόνου, ενώ κάποιες άλλες δεν καταφέρνουν να αντέξουν.

Μία διαδεδομένη άποψη είναι αυτή που θεωρεί πως οι σχέσεις καθορίζονται από τρεις αλληλοσχετιζόμενους βασικούς παράγοντες που είναι η έλξη, τα εμπόδια και οι εναλλακτικές προοπτικές που υπάρχουν. Ο βαθμός της έλξης εξαρτάται από την αίσθηση κάποιου για τη σχέση του, συγκρίνοντας τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της. Αρκετές φορές, όμως, παρόλο που τα μειονεκτήματα μπορεί να υπερτερούν των πλεονεκτημάτων, υπάρχουν σοβαρά εμπόδια για την πραγμάτωση της επιθυμίας για διαζύγιο. Τα εμπόδια μπορεί να είναι πολλά και διάφορα, όπως η ύπαρξη ανήλικων παιδιών, νομικές διαδικασίες, θρησκευτικοί, κοινωνικοί ή οικονομικοί λόγοι κ.ά. Τέλος, η ύπαρξη εναλλακτικών προοπτικών διευκολύνει την απόφαση για διαζύγιο.

Η πλέον συνήθης αιτία διαζυγίου είναι η απιστία. Άλλοι λόγοι είναι η ασυμφωνία χαρακτήρων, η έλλειψη επικοινωνίας και η απομάκρυνση του ενός από τον άλλον. Μία άλλη ομάδα αιτιών είναι τα προβλήματα με το αλκοόλ ή με ναρκωτικές ουσίες καθώς και ψυχική ή σωματική κακοποίηση. Οι γυναίκες επικαλούνται, συνήθως, συναισθηματικές δυσκολίες και προβλήματα σχέσης, συμπεριλαμβανομένων και των προβλημάτων συμπεριφοράς του συντρόφου, ενώ οι άνδρες εξωγενείς παράγοντες, όπως π.χ. η εργασία.

Πολλοί ερευνητές θεωρούν πως οι λόγοι χωρισμού που επικαλούνται οι δύο σύντροφοι δεν παίζουν στην πραγματικότητα τόσο μεγάλο ρόλο στην απόφαση για χωρισμό. Για το λόγο αυτό, προσπάθησαν να εστιασθούν στις διαφορετικές ατομικές προϋποθέσεις, όπως η κοινωνικο-οικονομική κατάσταση και η προσωπική ιστορία ζωής. Πολλές έρευνες στις Η.Π.Α. δείχνουν πως το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και η κακή οικονομική κατάσταση συμβάλουν στη δημιουργία συγκρούσεων και συχνών εντάσεων στη σχέση. Σε χώρες όπου υπάρχει καλύτερη κοινωνική πρόνοια, οι λόγοι αυτοί δεν φαίνεται να παίζουν ιδιαίτερο ρόλο. Όσον αφορά στη σημασία της ιστορίας ζωής, τα άτομα που παντρεύονται σε νεαρή ηλικία έχουν συχνότερα προβλήματα στο γάμο τους και, ως εκ τούτου, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να οδηγηθούν στη λύση του διαζυγίου. Επίσης, η μη απόκτηση παιδιών, όπως και η ύπαρξη πολλών παιδιών αποτελούν παράγοντες κινδύνου για ενδεχόμενο διαζύγιο στο μέλλον. Υπάρχουν, όμως, και παράγοντες που είναι δύσκολο να καταγραφούν αντικειμενικά και που θεωρούνται πως αυξάνουν την πιθανότητα διαζυγίου, όπως η άποψη που έχει κάποιος για το γάμο ή το διαζύγιο καθώς και για τις διαπροσωπικές σχέσεις γενικά. Για παράδειγμα, φαίνεται πως παιδιά χωρισμένων γονιών έχουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να οδηγηθούν και τα ίδια σε διαζύγιο ως ενήλικες, εξαιτίας των βιωμάτων που έχουν γύρω από τις διαπροσωπικές σχέσεις και το χωρισμό.

Χωρισμός

Συνέπειες του διαζυγίου

Μία από τις συνηθέστερες συνέπειες ενός διαζυγίου είναι η επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου, τουλάχιστον σε χώρες όπου δεν υπάρχει αναπτυγμένο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας.

Μία άλλη συνέπεια είναι η αλλαγή του κοινωνικού δικτύου. Συνήθως, οι σχέσεις με κοινούς φίλους και τους συγγενείς του/της συντρόφου παύουν να υπάρχουν ή συρρικνώνονται δραματικά μετά από ένα διαζύγιο. Επίσης, αυτός που παίρνει την πρωτοβουλία για το χωρισμό μπορεί να αποσύρεται από σχέσεις -που θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να συνεχίσουν να υπάρχουν- εξαιτίας αισθημάτων ντροπής ή απόστασης.

Η αλλαγή ρόλων είναι μία ακόμα συνέπεια. Για παράδειγμα, πολλές γυναίκες που δεν εργάζονταν όσο ήταν παντρεμένες αναγκάζονται να εργασθούν ή, ακόμα και αν εργάζονταν, συχνά αναγκάζονται να εργασθούν ακόμη σκληρότερα. Ο νέος ρόλος του να ζει κάποιος πλέον μόνος του μπορεί να λειτουργήσει για ορισμένους θετικά και λυτρωτικά, ενώ για κάποιους άλλους εξουθενωτικά. Ακόμα και η ζωή αυτού που εγκαταλείπει τη συζυγική στέγη αλλάζει κάποιες φορές πολύ έως δραματικά.

Το διαζύγιο δημιουργεί συχνά ένα συναισθηματικό χάος με συνέπεια την εμφάνιση διαφόρων ψυχικών προβλημάτων, όπως άγχος, κατάθλιψη, αίσθημα μοναξιάς κ.ά. Πολλές είναι οι έρευνες που δείχνουν πως διαζευγμένα ενήλικα άτομα αισθάνονται πιο δυστυχισμένα και θλιμμένα απ΄ό,τι τα παντρεμένα ή τα ανύπαντρα. Ο αριθμός των αποπειρών αυτοκτονίας αυξάνει κατά πολύ μετά από ένα διαζύγιο και κυρίως μεταξύ των αντρών. Τα άτομα που έχουν χωρίσει καταναλώνουν, επίσης, πολύ μεγαλύτερες ποσότητες αλκοόλ και είναι πιο ευάλωτα απέναντι σε διάφορες εξαρτήσεις. Μία από τις συνηθέστερες αιτίες ύπαρξης μακροχρόνιων ψυχικών προβλημάτων είναι η άρνηση αποδοχής του χωρισμού και ο επαναπροσανατολισμός στη ζωή.

Ένας χωρισμός μπορεί να οδηγήσει, επίσης, και στην εμφάνιση διαφόρων σωματικών συμπτωμάτων ακόμα και πολύ σοβαρών, όπως ο καρκίνος, καρδιαγγειακά νοσήματα κ.τ.λ. Οι αιτίες για αυτό είναι πολλές, όπως η αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος και μια απαξιωτική συμπεριφορά απέναντι σε θέματα υγείας (αύξηση βάρους και καπνίσματος, έλλειψη σωματικής άσκησης κ.ά.).

Οι συνέπειες ενός διαζυγίου, όμως, δεν είναι μόνον αρνητικές. Για ορισμένα άτομα, κυρίως γυναίκες, ένα διαζύγιο δίνει τη δυνατότητα και γίνεται αφορμή για μια καλύτερη ζωή. Περίπου το 20% των γυναικών νιώθουν πιο επαρκείς, καταξιωμένες και προσαρμοσμένες μετά από ένα διαζύγιο. Δείχνουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, εξελίσσονται επαγγελματικά και κοινωνικά και βιώνουν τον εαυτό τους ως καλύτερο γονέα. Για τους άνδρες, δεν υπάρχουν το ίδιο σαφή θετικά στοιχεία. Για κάποιους, όμως, ο χωρισμός δίνει την ευκαιρία να διαπιστώσουν το πόσο σημαντικά είναι για αυτούς τα παιδιά τους.

 

Διάσταση

Η προσαρμογή μετά το χωρισμό

Οι τρόποι που μπορεί κάποιος να αντιδράσει μετά από ένα χωρισμό είναι πολλοί και διάφοροι. Για κάποιους, ο χωρισμός μπορεί να σημαίνει μια πολύ θετική αλλαγή και εξέλιξη, για κάποιους άλλους μια παροδική επιδείνωση της ποιότητας της ζωής τους, ενώ για ορισμένους άλλους μπορεί να είναι μια τεράστια απώλεια την οποία ποτέ δεν καταφέρνουν να ξεπεράσουν.

Σύμφωνα με κάποιες έρευνες, οι στενοί συναισθηματικοί δεσμοί με τα παιδιά επηρεάζουν τη δυνατότητα κάποιου να αντιμετωπίσει θετικά την κρίση ενός χωρισμού μακροπρόθεσμα αλλά, μερικές φορές, αρνητικά βραχυπρόθεσμα. Η βαθιά αγάπη για τα παιδιά αποτελεί κίνητρο και πηγή δύναμης για να μετατραπεί η συνέχεια σε κάτι θετικό, αλλά μια μητέρα με παιδιά, που έχει μόνη της την ευθύνη για αυτά, μπορεί το πρώτο διάστημα μετά το χωρισμό να είναι τόσο βαρύ που να επισκιάσει την προοπτική μιας μελλοντικής θετική εξέλιξης.

Τα ευρήματα άλλων ερευνών δείχνουν πως τα άτομα που ενοχοποιούν ως αιτίες χωρισμού εξωτερικούς παράγοντες, το σύντροφό τους ή τον εαυτό τους νιώθουν χειρότερα μετά το χωρισμό από αυτούς που ενοχοποιούν την ίδια τη σχέση, θεωρώντας το χωρισμό ως κοινή ευθύνη και ως κάτι το αναπόφευκτο. Επίσης, τα άτομα που παίρνουν την πρωτοβουλία για το χωρισμό προσαρμόζονται καλύτερα και ευκολότερα στη συνέχεια.

Σημαντικό ρόλο για το πόσο γρήγορη και ικανοποιητική θα είναι η διεργασία προσαρμογής στη νέα κατάσταση φαίνεται πως έχουν και ορισμένα άλλα ατομικά χαρακτηριστικά και προϋποθέσεις, όπως το φύλο, η ποιότητα του γάμου, ο χαρακτήρας του χωρισμού, η σχέση με τον/την πρώην σύντροφο, η κοινωνική στήριξη, η ύπαρξη επαγγελματικής βοήθειας, οι οικονομικές προϋποθέσεις και η επαγγελματική κατάσταση.

Όσον αφορά στα διάφορα ατομικά χαρακτηριστικά και προϋποθέσεις, η ηλικία τη στιγμή του χωρισμού επηρεάζει τη μετάβαση στο νέο τρόπο ζωής. Για παράδειγμα, άνδρες ηλικίας γύρω στα 40 τα καταφέρνουν καλύτερα απ΄ό,τι άνδρες μεγαλύτερης ή μικρότερης ηλικίας, επειδή έχουν συνήθως μικρότερη ευθύνη για τα παιδιά τους, βρίσκονται σε μια δημιουργική επαγγελματική περίοδο ζωής και έχουν πολλές δυνατότητες να γνωρίσουν νέες συντρόφους. Ατομικά χαρακτηριστικά όπως η καλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, η ευφυΐα, η ωριμότητα, η επάρκεια, η δημιουργικότητα, η αυτονομία, το φιλελεύθερο πνεύμα, η κοινωνικότητα, η ύπαρξη προσωπικών ενδιαφερόντων, το μορφωτικό επίπεδο κ.ά. παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο.

Όπως και αν έχουν τα πράγματα, οι έρευνες δείχνουν πως το 90% αυτών που χωρίζουν επανακάμπτουν, μετά από κάποιο διάστημα τουλάχιστον. Πιο συγκεκριμένα, απαιτείται, κατά μέσο όρο, ένα διάστημα 2-3 χρόνων για την προσαρμογή σε έναν νέο τρόπο ζωής. Τέσσερα χρόνια μετά από το χωρισμό, η κατάσταση σταθεροποιείται συναισθηματικά στα επίπεδα που προϋπήρχαν του χωρισμού και οι περισσότεροι νιώθουν πιο χαρούμενοι, θεωρούν το χωρισμό ως μία θετική εξέλιξη στη ζωή τους και αισθάνονται γενικά καλύτερα απ΄ό,τι τότε που ήταν παντρεμένοι.

 

Συζυγικές σχέσεις

Ορισμένες χρήσιμες συμβουλές

• Μην καθυστερείτε να ενημερώσετε τα παιδιά. Τα περισσότερα, συνήθως, γνωρίζουν και νιώθουν πως η σχέση των γονιών τους έχει σοβαρά προβλήματα που, όταν αποσιωπούνται, η αγωνία και ο φόβος τους παρατείνονται και μεγεθύνονται. Επίσης, μπορεί να κλονιστεί η εμπιστοσύνη τους προς τους γονείς, όταν αυτοί αρνούνται να παραδεχθούν το προφανές και αποκρύπτοντας αυτό που τα παιδιά νιώθουν κάθε στιγμή.

• Εξηγείστε πως αποφασίσατε να χωρίσετε μεταξύ σας αλλά όχι και από αυτά, και πως θα παραμείνετε για πάντα δίπλα τους ό,τι και αν συμβεί.

• Από τη στιγμή που αρκετές φορές προηγούνται του χωρισμού συχνές εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ των γονιών για διάφορες αφορμές -συχνά για θέματα που αφορούν τα παιδιά που χρησιμοποιούνται ως αλεξικέραυνα των προσωπικών συγκρούσεων των γονιών και μέσο ενοχοποίησης του συντρόφου- πολλά παιδιά θεωρούν τους εαυτούς τους ως υπεύθυνους για το χωρισμό των γονιών τους. Εξηγείστε πως ΔΕΝ ευθύνονται ΚΑΘΟΛΟΥ τα ίδια και πως ο χωρισμός είναι μια απόφαση που έχει να κάνει αποκλειστικά με την προσωπική σχέση των ίδιων των γονιών.

•  Δώστε στα παιδιά ελπίδα, χωρίς να αρνείστε τα δύσκολα συναισθήματα που τόσο τα ίδια όσο κι εσείς οι ίδιοι βιώνετε. Πείτε τους, για  παράδειγμα, πως είναι δύσκολα τα πράγματα τώρα στην αρχή, αλλά στη συνέχεια θα πάνε ολοένα και καλύτερα.

• Είναι σημαντικό, να μη γίνει ο χωρισμός εντελώς ξαφνικά και σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα (π.χ. να χρειαστεί να φύγουν τα παιδιά από το σπίτι που για χρόνια ζούσαν, να αλλάξουν σχολείο, πόλη ή γειτονιά, φίλους κ.τ.λ.). Οι γονείς, όμως, θα πρέπει να μένουν χωριστά έτσι ώστε να μη δημιουργούνται φρούδες ελπίδες στα παιδιά που σχεδόν πάντα, ενδόμυχα, θα ήθελαν να δουν τους γονείς τους να ξανασμίγουν, αν και με καλύτερες προϋποθέσεις.

• Εξηγείστε στα παιδιά, όσο πιο συγκεκριμένα γίνεται, τον τρόπο που θα διευθετηθούν διάφορα πρακτικά θέματα που αφορούν στην καθημερινότητα και γενικά στη ζωή τους (π.χ. πόσο συχνά θα συναντούν τον πατέρα, ποιος θα τα πηγαίνει στη συνέχεια στις διάφορες δραστηριότητές τους κ.τ.λ.).

• Μην προσποιείστε πως ο χωρισμός είναι κοινή απόφαση, όταν κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Αν εγκαταλείπεστε ως σύζυγος, μην κρύβετε τη θλίψη σας από τα παιδιά που, αν μη τι άλλο, να νιώθουν πως μπορούν και αυτά να δείχνουν τα δύσκολα συναισθήματά τους όταν το έχουν ανάγκη. Μην ενοχοποιείτε, όμως, το σύντροφό σας ή τη νέα του σύντροφο (εάν υπάρχει). Εάν εσείς έχετε συναντήσει κάποιον νέο σύντροφο, μην τον παρουσιάσετε στα παιδιά, εάν δεν είναι σχέση ζωής ή τουλάχιστον σχέση σταθερή.

• Δεν χρειάζεται να αποφεύγετε παντελώς κάθε είδους σύγκρουση μπροστά στα παιδιά σας, αρκεί να μην παρεκτρέπεστε. Η παντελής απουσία συγκρούσεων μπορεί εύκολα να κάνει το χωρισμό να φαντάζει ακατανόητος στα μάτια των παιδιών.

• Επιτρέψτε στα παιδιά να συμμετέχουν στην ενδεχόμενη αναζήτηση νέας κατοικίας, τόσο για τα ίδια όσο και για τον πατέρα, καθώς και στο πακετάρισμα των πραγμάτων. Η συμμετοχή αυτή κάνει το χωρισμό πιο σαφή και βοηθά στη γρηγορότερη αποδοχή του.

• Μη μιλάτε άσχημα μπροστά στα παιδιά για τον άλλο γονιό. Στην αρχή, αυτό μπορεί να είναι δύσκολο ή αναπόφευκτο. Αν, παρόλα αυτά, αυτό συμβεί, εξηγείστε στα παιδιά το λόγο που το κάνατε, με λόγια απλά και ξεκάθαρα.                                                                                          
• Αν έχετε ανάγκη να μιλήσετε με κάποιον, ένας καλός φίλος αποτελεί πολύ καλή επιλογή. Μην αναμασάτε, όμως, τα ίδια και τα ίδια συνεχώς και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η σωματική άσκηση, το γράψιμο ημερολογίου ή κάποια άλλη δραστηριότητα του ενδιαφέροντός σας αποτελούν εναλλακτικές λύσεις εκφόρτισης έντασης και αποκόμισης ευχαρίστησης.

• Μη ρωτάτε τα παιδιά για τον/την πρώην σας. Ο ρόλος του αγγελιοφόρου είναι πολύ βαρύς και ενοχοποιητικός για ένα παιδί. Μη μετατρέπετε, επίσης, το παιδί σε «φίλο/φίλη» σας. Το παιδί χρειάζεται έναν δυνατό και με κύρος γονιό και όχι ακόμα έναν φίλο.

• Μη παραμελείτε τον εαυτό και τις προσωπικές σας ανάγκες εν ονόματι των παιδιών ή των αυξημένων υποχρεώσεών σας. Κάποια στιγμή αυτά διευθετούνται. Καλός γονιός είναι ένας, τουλάχιστον, σχετικά ευχαριστημένος άνθρωπος και όχι ένας γονιός που «θυσιάζεται». Το τελευταίο, αν τονίζεται ή προβάλλεται, περισσότερο προβλήματα και ενοχές δημιουργεί.

• Ενθαρρύνετε τα παιδιά να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους εξαιτίας του χωρισμού, αν δεν το κάνουν από μόνα τους. Μην τα πιέζετε όμως. Βρείτε απλά την κατάλληλη ευκαιρία. Ενθαρρύνετέ τα να μιλήσουν -αν το προτιμούν- με κάποιο άλλο άτομο της  εμπιστοσύνης τους ή ακόμα και με κάποιον ειδικό, αν είστε βέβαιοι πως είναι ζορισμένα και δεν το δείχνουν για αρκετά μεγάλο διάστημα (μερικών μηνών).

• Αν ο άλλος γονιός είναι ασυνεπής απέναντι στα παιδιά, δώστε εξηγήσεις χωρίς να τον δικαιολογείτε ή να τον κατηγορείτε αλλά επιβεβαιώνοντας τα αισθήματα ματαίωσης, θυμού ή λύπης των παιδιών. Εξηγείστε, επίσης, πως δεν φταίνε αυτά που ο γονιός τους δεν ήρθε ή δεν τηλεφώνησε.

• Αν παρόλα αυτά, έχετε προβληματισμούς, απορίες ή δυσκολίες χειρισμού της όλης κατάστασης, μη διστάσετε να συμβουλευτείτε έναν ειδικό, αν μη τι άλλο, για να νιώσετε οι ίδιοι πιο ασφαλείς και καλά με τον ίδιο σας τον εαυτό. Όταν συμβαίνει το τελευταίο, όλα μοιάζουν ευκολότερα.

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

 

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες