Share the post "Παιδικός θυμός: ο ρόλος των γονιών, αντιμετώπιση"
Παιδικός θυμός: γενικά
Ο θυμός, γενικότερα, αλλά και ο παιδικός θυμός, ειδικότερα, είναι ένα βασικό μας αίσθημα, και, όπως η χαρά, η λύπη ή ο φόβος, μάς αγγίζει βαθύτατα όταν κινητοποιείται εντός μας. Μερικές φορές, είναι απόλυτα απαραίτητος για να μπορέσουμε να υπερασπισθούμε τον εαυτό μας και, άλλες πάλι, μπορεί να αποδειχθεί καταστροφικός και να έχει σοβαρές συνέπειες.
Όλα τα παιδιά κάνουν πότε-πότε πράγματα ή δείχνουν συμπεριφορές που εμείς οι ενήλικες θεωρούμε ως ανεπίτρεπτες. Συχνά, πρόκειται για προβλήματα που αφορούν κάποια συγκεκριμένη κατάσταση (π.χ. το πρωινό ξύπνημα, αδελφικές συγκρούσεις, άρνηση σε διάφορες απαιτήσεις των γονιών κ.ά.) ή που εμφανίζονται στη διάρκεια περιόδων ιδιαίτερης συναισθηματικής έντασης (π.χ. γέννηση ενός αδελφού, επικείμενος χωρισμός των γονιών κ.ά.). Οι καταστάσεις αυτές είναι επώδυνες τόσο για το ίδιο το παιδί όσο και για τον περίγυρό του και συνήθως ξεπερνιούνται σχετικά εύκολα.
Οι διαμαρτυρίες προς τους ενήλικες αποτελούν απαραίτητο μέρος της εξέλιξης κάθε παιδιού. Το μικρό παιδί δοκιμάζει τα όριά του λέγοντας «Μπορώ μόνος» ή «Δεν θέλω», αρνείται να κάνει αυτό που του υποδεικνύουν οι γονείς του και εκδηλώνει χωρίς αναστολές τα συναισθήματά του όταν δεν γίνεται αυτό που θέλει. Οι περισσότεροι ενήλικες αποδέχονται τέτοιου είδους αντιδράσεις από ένα τρίχρονο παιδί, όχι όμως και από ένα παιδί σχολικής ηλικίας. Όταν ένα παιδί παραβαίνει συστηματικά κανόνες, αρχές ή προσδοκίες του άμεσου κοινωνικού του περίγυρου, τότε μιλάμε για προβλήματα συμπεριφοράς.
Οι δυσκολίες και τα εμπόδια είναι κομμάτι της ζωής του καθενός και προάγουν συχνά την εξέλιξη και την ωριμότητά μας. Υπάρχουν πολλές έρευνες που δείχνουν πως παιδιά, που δεν τους επιτρέπεται να βιώσουν και να αντιμετωπίσουν τις ματαιώσεις τους, δεν εξελίσσονται όπως θα έπρεπε.
Παιδικός θυμός
Ο παιδικός θυμός
Οι εκρήξεις θυμού στα παιδιά μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μιας άδικης μεταχείρισης ή διαφόρων μορφών κακομεταχείρισης του παιδιού, δηλαδή, αναμενόμενων αντιδράσεων απέναντι σε ανεπίτρεπτες ή ακόμα και τραυματικές καταστάσεις. Στις περιπτώσεις αυτές, απαιτείται, όπως είναι φυσικό, η λήψη άμεσων μέτρων που να διασφαλίζουν το δίκιο και την ασφάλεια του παιδιού.
Εδώ, όμως, θα αναφερθούμε σε παιδιά που αντιδρούν με έντονες εκρήξεις θυμού, ακόμα και απέναντι σε φαινομενικά ασήμαντες αποτυχίες ή ματαιώσεις της καθημερινής τους ζωής. Όταν ένα παιδί αντιδρά με τον τρόπο αυτό, σημαίνει πως δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά. Για το λόγο αυτό, η λύση είναι ο εστιασμός στην πρόληψη και στη συνεργασία με το παιδί και τους ενήλικες που έχουν συχνή επαφή μαζί του. Με τον ίδιο τρόπο που δεν θα εξαναγκάζαμε ένα ανάπηρο παιδί να περπατήσει δίχως πατερίτσες, έτσι και από ένα παιδί, που έχει δυσκολίες αυτοελέγχου, δεν θα πρέπει να απαιτούμε κάθε φορά περισσότερα από αυτά που μπορεί να καταφέρει.
Δυστυχώς, υπάρχουν πολλές προκαταλήψεις για τα παιδιά που έχουν ένα εκρηκτικό ταμπεραμέντο, και, για το λόγο αυτό, περιγράφονται συνήθως ως αντιδραστικά, χειριστικά και με μεγάλη ανάγκη να βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής του περίγυρού τους. Δεν πρόκειται, όμως, περί αυτού. Τα παιδιά αυτά κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν. Με τον ίδιο τρόπο που κάποια άλλα παιδιά μπορεί να αργήσουν να περπατήσουν, να μάθουν να διαβάζουν κ.τ.λ., έτσι και τα παιδιά με εκρηκτικό ταμπεραμέντο δεν έχουν έναν επαρκώς εξελιγμένο τρόπο σκέψης που να τα επιτρέπει να διαχειρίζονται ευέλικτα τις απαιτήσεις που θέτουν διάφορες καθημερινές καταστάσεις. Ορισμένα τσιρίζουν και κλαίνε, ενώ κάποια άλλα χρησιμοποιούν φυσική επιθετικότητα.
Η βασική αιτία των προβλημάτων των παιδιών αυτών, λοιπόν, είναι η δυσκολία τους να διαχειρίζονται συναισθηματικά τις διάφορες ματαιώσεις, σε συνδυασμό με τη σαφή δυσκολία τους να σκέφτονται ευέλικτα, δηλαδή, να προσαρμόζονται σε μία αλλαγή, σε ένα «όχι» ή σε κάτι που δεν γίνεται όπως θα το ήθελαν.
Η ικανότητα ευελιξίας αφορά, όπως προαναφέρθηκε, στον τρόπο σκέψης του παιδιού και σημαίνει ικανότητα αλλαγής του τρόπου σκέψης, δηλαδή, να μπορεί, για παράδειγμα, να βλέπει τα πράγματα από μία άλλη οπτική ή να μπορεί να σκέφτεται περισσότερες της μίας πιθανές εναλλακτικές λύσεις για ένα πρόβλημα. Τα παιδιά που έχουν τέτοιου είδους δυσκολίες αδυνατούν συχνά να φαντασθούν τις συνέπειες των πράξεών τους, να σχεδιάσουν και να δομήσουν την πραγματικότητά τους όπως οι περισσότεροι συνομήλικοί τους.
Επιθετικότητα
Ο καθοριστικός ρόλος της στάσης των ενηλίκων
Τα παιδιά χρειάζεται να έχουν πρόσβαση σε κάθε τους συναίσθημα, όσο επώδυνο και αν αυτό είναι, ώστε να μπορούν να εξελίσσονται και να ωριμάζουν συναισθηματικά. Μερικές φορές, όμως, εμείς οι ενήλικες προσπαθούμε να τα απαλλάξουμε από τα πιο δύσκολά τους συναισθήματα. Αυτό γίνεται βέβαια καλοπροαίρετα αλλά δεν βοηθά στην ουσία το παιδί. Πολλοί από εμάς δεν νιώθουμε καλά βλέποντας ένα παιδί να κλαίει, να είναι θυμωμένο, απογοητευμένο ή θλιμμένο. Στις περιπτώσεις αυτές, προσπαθούμε συνήθως να εξομαλύνουμε τα πράγματα, να κάνουμε το παιδί να ξεχάσει ή να στρέψει την προσοχή του αλλού. Για ποιον, όμως, το κάνουμε αυτό; Για το παιδί ή για εμάς τους ίδιους;
Ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που μπορούμε να προσφέρουμε, ως ενήλικες, στο παιδί μας είναι να επιβεβαιώνουμε τα συναισθήματά του και να το βοηθούμε να μπορεί να τα διαχειρίζεται αποτελεσματικά. Για να μπορέσουμε, όμως, να το κάνουμε αυτό χρειάζεται να γνωρίζουμε καλύτερα τον ίδιο μας τον εαυτό. Αυτό μπορεί να γίνει, τουλάχιστον ως ένα βαθμό, εάν προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε ερωτήματα όπως: Πως διαχειρίζομαι εγώ ο ίδιος τα συναισθήματά μου; Πως θέλω να επιβεβαιώνομαι συναισθηματικά από τους άλλους; Ποιες ήταν οι προσωπικές μου εμπειρίες ως παιδί; Ικανοποιήθηκαν οι κοινωνικές και συναισθηματικές μου ανάγκες; Αν ναι, με ποιον τρόπο και πόσο αυτό με βοήθησε;
Πολλοί γονείς προσπαθούν να δείξουν στο παιδί «ποιος κάνει κουμάντο», μπαίνοντας σε έναν αγώνα δύναμης και αντιπαράθεσης μαζί του που συνήθως επιδεινώνει την κατάσταση και προκαλεί νέες εκρήξεις θυμού στο παιδί. Ελάχιστη έως καμία επίδραση δεν έχουν οι τιμωρίες αλλά ούτε και οι επιβραβεύσεις, από τη στιγμή που οι δυσκολίες των παιδιών στα οποία αναφερόμαστε δεν οφείλονται σε έλλειψη κινήτρων αλλά σε μια αδυναμία τους.
Είναι σημαντικό να αποφεύγονται καταστάσεις που γνωρίζουμε πως, συνήθως, δημιουργούν προβλήματα ή ματαιώσεις στο παιδί. Εάν, για παράδειγμα, η εκμάθηση της ορθογραφίας τελειώνει συχνά με πέταγμα των τετραδίων και των βιβλίων στο πάτωμα, ίσως θα ήταν καλό να μειωθεί ο όγκος και ο χρόνος της μελέτης στο σπίτι για κάποιο διάστημα. Η αποφυγή αυτή δεν σημαίνει ούτε ήττα του γονιού αλλά ούτε και υποχώρηση απέναντι στις υποχρεώσεις του παιδιού. Η στάση αυτή αποτελεί έμπρακτη εκδήλωση ευελιξίας -που δεν έχει και που θα πρέπει σταδιακά να αποκτήσει το παιδί- ώστε να αποτρέπονται οι εκρήξεις θυμού και να υπάρξει μεγαλύτερη ηρεμία στη σχέση γονέα- παιδιού. Στο βαθμό που θα επιτυγχάνονται αυτά, θα υπάρξει, πιθανότατα, και σταδιακή μείωση των δυσκολιών του παιδιού να διαχειρίζεται έντονα αισθήματα όπως ο θυμός.
Ο γονιός θα πρέπει να αποφεύγει την υιοθέτηση ακραίων στάσεων και χειρισμών. Αυτό σημαίνει πως δεν αποτελούν λύση ούτε η επίδειξη δύναμης απέναντι στο παιδί αλλά ούτε και η παντελής παραίτηση του γονέα απέναντι στις δυσκολίες που υπάρχουν. Η υιοθέτηση μιας στρατηγικής που να αποσκοπεί στην ενίσχυση της ευελιξίας και της ανθεκτικότητας του παιδιού απέναντι στις διάφορες ματαιώσεις αποτελεί την πλέον ενδεδειγμένη στάση. Έχει διαπιστωθεί πως αυτό που βοηθά προς την κατεύθυνση αυτή είναι τα εξής:
- Συναισθαντικότητα: ο γονιός/εκπαιδευτικός προσπαθεί να εντοπίσει τι προκαλεί ματαίωση στο παιδί, επισημαίνοντας τη συναισθηματική του διάθεση και ρωτώντας, π.χ. «Φαίνεσαι στεναχωρημένος, τι σου συμβαίνει;». Αυτό βοηθά σταδιακά το παιδί να μπορεί να αναγνωρίζει και να εκφράζει λεκτικά τα συναισθήματά του -και άρα να τα ελέγχει πολύ καλύτερα-, έχοντας ταυτόχρονα και καλύτερη επικοινωνία με τον περίγυρό του. Μόνο όταν το παιδί φθάσει στο σημείο να μπορεί να συνειδητοποιεί και να λεκτικοποιεί τα συναισθήματά του αποκτά και την τόσο σημαντική ικανότητα να μπορεί να μπαίνει στη θέση του Άλλου και να κατανοεί το πώς αυτός μπορεί να νιώθει ή τι επιθυμεί.
- Προσδιορισμός του προβλήματος: ο γονιός/εκπαιδευτικός εκφράζει την άποψή του για την κατάσταση που προκάλεσε την έκρηξη του παιδιού, π.χ. «Δεν πρόλαβα να σου αγοράσω αυτό που σου υποσχέθηκα γιατί δεν μπόρεσα να φύγω νωρίτερα από τη δουλειά».
- Πρόταση εναλλακτικής λύσης: ενήλικας και παιδί προσπαθούν να βρουν μια λύση που να παίρνει υπόψη τις ανάγκες και των δύο πλευρών, π.χ. «Αν κάνεις λίγη υπομονή, σου υπόσχομαι πως θα έχεις αυτό που ζήτησες, αύριο κιόλας».
Μια τέτοιου είδους στάση και συζήτηση γύρω από εναλλακτικές προσεγγίσεις και λύσεις του προβλήματος βοηθούν σταδιακά το παιδί να μπορεί να σκέφτεται και να λειτουργεί πιο ευέλικτα, όταν ματαιώνεται από κάτι. Βοηθούν, επίσης, στη δημιουργία σημείων αναφοράς εντός του και τρόπων σκέψης που θα το επιτρέπουν να βρίσκει -από μόνο του πλέον- πιο αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης διαφόρων δύσκολων, μέχρι πρότινος, καταστάσεων που τύχαινε να αντιμετωπίζει.
Οργή
Είναι σημαντική η φυσική εκτόνωση του θυμού
Οι φυσικές αντιδράσεις θυμού θα πρέπει οπωσδήποτε να μπορούν να εκφράζονται με κάποιον τρόπο, γι΄αυτό και θα πρέπει να προτείνουμε στο παιδί διάφορες εναλλακτικές λύσεις/επιλογές, όπως:
Δεν είναι αποδεκτό:
– Να χρησιμοποιούμε άσχημες λέξεις
– Να χτυπάμε άλλους
– Να κλωτσάμε έπιπλα
– Να πετάμε ή να καταστρέφουμε αντικείμενα
Είναι αποδεκτό:
– Να φωνάζουμε, όσο έχουμε ανάγκη, στο δωμάτιό μας
– Να χτυπάμε ένα μαξιλάρι
– Να κλωτσάμε μαξιλάρια
– Να πετάμε μαξιλάρια
Αισθήματα θυμού
Επίλογος
Ας μην ξεχνάμε πως ένα παιδί με εκρηκτικό ταμπεραμέντο ίσως έχει υιοθετήσει τρόπους αντίδρασης των γονιών του και να διαχειρίζεται το θυμό του ανάλογα. Είναι άστοχο να λέμε σε ένα πολύ θυμωμένο άτομο -πολύ περισσότερο αν πρόκειται για παιδί- «Δεν χρειάζεται να θυμώνεις!». Φυσικά και χρειάζεται! Οι έρευνες δείχνουν πως είμαστε πολύ πιο ήρεμοι όταν τα άτομα γύρω μας αντιλαμβάνονται, κατανοούν και δεν απορρίπτουν ασυζητητί τα συναισθήματα ή τις αντιδράσεις μας.
Ο θυμός είναι ένα πολύ σημαντικό από πολλές απόψεις αίσθημα που, όταν μπορούμε να τον διαχειριζόμαστε αποτελεσματικά, μετουσιώνεται σε δυναμισμό, αυτοπεποίθηση, αποφασιστικότητα και δημιουργικότητα. Για το λόγο αυτό, δεν θα πρέπει να ενοχοποιείται συλλήβδην γιατί είναι σαν να ενοχοποιούμε το ίδιο το παιδί. Αντίθετα, αν δείχνουμε πως προσπαθούμε να κατανοήσουμε τον εκφραζόμενο θυμό, τότε το παιδί αισθάνεται πως θέλουμε να κατανοήσουμε το ίδιο ως άτομο και πως υπάρχει επικοινωνία και ουσιαστική σχέση μαζί του. Είναι σημαντικό να νιώθει το παιδί πως έχει μεν το δικαίωμα να θυμώνει, αλλά και πως θα πρέπει να μάθει να διαχειρίζεται τα αισθήματα θυμού του με τρόπο που να επιτρέπει την εκφόρτιση της ενέργειας και της έντασης που νιώθει, όχι όμως σε βάρος άλλων ή του ίδιου του εαυτού του.
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη, Θεραπεία παιδιών και εφήβων , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες
[…] Πηγή […]