Διπολική διαταραχή: συμπτώματα, αιτιολογία, αντιμετώπιση

Διπολική διαταραχή: γενικά

Η διπολική διαταραχή -ή αλλιώς μανιοκατάθλιψη- είναι μια χρόνια νόσος με περιοδική εμφάνιση μανιακών και καταθλιπτικών επεισοδίων, που συνήθως εναλλάσσονται, αλλά και με ενδιάμεσα διαστήματα ελεύθερα συμπτωμάτων. Στη διάρκεια των μανιακών επεισοδίων, η διάθεση είναι ιδιαίτερα «ανεβασμένη», ενώ το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει  κατά τη διάρκεια των καταθλιπτικών επεισοδίων.

Η εικόνα της νόσου μπορεί να διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο, όσον αφορά στη διάρκεια των μανιακών και καταθλιπτικών επεισοδίων, ενώ είναι δυνατή η ταυτόχρονη συνύπαρξη  μανιακών και καταθλιπτικών συμπτωμάτων.

Ορισμένοι εμφανίζουν πολύ έντονα μανιακά επεισόδια με ψυχωσικά συμπτώματα, όπως σύγχυση και πολύ σοβαρό παραλήρημα, ενώ άλλοι εμφανίζουν πολύ ήπια μανιακά επεισόδια, τις λεγόμενες υπομανίες. Κάποιοι εμφανίζουν πολύ σοβαρά καταθλιπτικά επεισόδια, ενώ κάποιοι άλλοι δεν εμφανίζουν καθόλου κατάθλιψη ή μόνο πολύ ήπιες καταθλίψεις.

 

Διπολική διαταραχή

Συμπτώματα

Η γνώση των συμπτωμάτων των δύο διαφορετικών εκδηλώσεων της νόσου είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς η έγκαιρη θεραπευτική αντιμετώπιση μπορεί να μειώσει σημαντικά την ένταση και τη διάρκειά τους.

Μανιακή φάση

Κεντρικό σύμπτωμα των μανιακών επεισοδίων είναι το ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο δραστηριότητας του ατόμου που είναι συνήθως πιο έκδηλο από την όποια ευφορική του διάθεση (αίσθηση ευτυχίας). Στη φάση αυτή, το άτομο δείχνει χαρούμενο και καλοδιάθετο αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει απαραίτητα πως είναι αυθεντικά ευτυχισμένο, δημιουργικό και χαρούμενο. Συχνά, συνυπάρχει/υποβόσκει εκνευρισμός ή ευερεθιστότητα που μερικές φορές μπορεί να εξελιχθούν ακόμα και σε ανοιχτή επιθετική συμπεριφορά.

Επειδή στη διάρκεια των μανιακών επεισοδίων το άτομο μιλά πολύ περισσότερο απ΄ό,τι ακούει, αποπνέοντας ταυτόχρονα και μια αίσθηση απόστασης, αυτό μπορεί εύκολα να δημιουργήσει ένα αίσθημα ενόχλησης και έντασης στον άμεσο περίγυρο. Το άτομο μπορεί, επίσης, να έχει συχνά, στη διάρκεια της φάσης αυτής, ένα μεγάλο πλούτο ιδεών. Οι σκέψεις διαδέχονται η μία την άλλη, το άτομο  αποκτά έναν πολύ έντονο ρυθμό λειτουργίας, ασχολείται με και σχεδόν κατακλύζεται από αυτές του τις σκέψεις, αλλά ταυτόχρονα μπορεί εύκολα να στραφεί η προσοχή του και αλλού.

Η μανία εμφανίζεται, συνήθως, πολύ αδιόρατα και σταδιακά αλλά και κάποιες φορές εκρηκτικά μέσα σε διάστημα μίας ή λίγων ημερών. Η μειωμένη ανάγκη ύπνου, ικανότητας αυτοπαρατήρησης και επίγνωσης των όποιων υπερβολών είναι, μαζί με την υπερεκτίμηση των προσωπικών δυνατοτήτων και ικανοτήτων, χαρακτηριστικά γνωρίσματα της φάσης αυτής. Επίσης, δεν είναι σπάνια και η εμφάνιση διαφόρων ψυχωσικών συμπτωμάτων, όπως ιδέες μεγαλείου, που προσλαμβάνουν τη μορφή ακραίων αντιλήψεων για τις προσωπικές ικανότητες (μεγαλομανία).

Το άτομο που βρίσκεται σε φάση μανίας έχει συχνά μια αίσθηση πως είναι πολύ ξεχωριστό και πως υπάρχει για κάποιον ιδιαίτερο σκοπό, στοιχεία που μερικές φορές μπορεί να έχουν και θρησκευτικά χαρακτηριστικά.

Η μανία μπορεί να εξελιχθεί σε πολύ σοβαρή κατάσταση, από τη στιγμή που η συνεχώς μειούμενη επίγνωση του ατόμου για τη σοβαρότητα της κατάστασής του -σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ένταση των υπόλοιπων συμπτωμάτων- αυξάνει τον κίνδυνο εμπλοκής του σε επικίνδυνες καταστάσεις και λήψεις αποφάσεων που μπορεί να έχουν ανεπανόρθωτες συνέπειες για το ίδιο και για τη ζωή του γενικότερα.

Μανιακά επεισόδια που δεν αντιμετωπίζονται θεραπευτικά μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο ακόμα και τη ζωή του ασθενούς, από τη στιγμή που το σώμα μπορεί να μην αντέξει την τρομερή επιβάρυνση που σημαίνει ένας φρενήρης ρυθμός λειτουργίας δίχως ή με ελάχιστο ύπνο.

Στην περίπτωση μιας λιγότερο εξεζητημένης κατάστασης, μιλάμε για υπομανία. Και εδώ μπορεί να παρατηρηθούν αρκετά από τα συμπτώματα της μανίας αλλά το επίπεδο λειτουργίας του ατόμου δεν είναι τόσο έντονο ή ακραίο. Το άτομο που βρίσκεται σε υπομανιακή φάση είναι συνήθως σε θέση να εργασθεί, κάτι που είναι ανέφικτο σε φάσεις μανίας. Επίσης, εδώ δεν παρατηρούνται ψυχωσικά συμπτώματα.

 

Καταθλιπτική φάση

Η κατάσταση, στη διάρκεια μιας καταθλιπτικής φάσης, είναι από πολλές πλευρές η εντελώς  αντίθετη. Η διάθεση βρίσκεται στα χαμηλότερά της επίπεδα και η ζωή βιώνεται ως ζοφερή, χωρίς μέλλον και ελπίδα. Πολλά άτομα περιγράφουν πως βιώνουν μια πολύ επώδυνη απουσία συναισθημάτων και μια σχεδόν καθολική απουσία ενδιαφέροντος για το οτιδήποτε. Οι αισθήσεις, ιδιαίτερα η όσφρηση και η γεύση, μοιάζει σχεδόν να μην υφίστανται. Το φαγητό δεν έχει γεύση και, μερικές φορές, δεν υπάρχει καθόλου διάθεση για τροφή με αποτέλεσμα τη μείωση του σωματικού βάρους. Η ύπαρξη άγχους και διάχυτης ανησυχίας μπορεί να είναι έκδηλα. Η ανησυχία μπορεί να εκφράζεται διαμέσου μιας συνεχούς ενασχόλησης της σκέψης για διάφορα πράγματα και είναι πιο έκδηλη συνήθως τα πρωινά και πριν από το μεσημέρι.

Το άτομο, που βρίσκεται σε μια τέτοια  φάση, έχει κακή ποιότητα ύπνου με τάση για πρώιμες αφυπνίσεις και δυσκολίες στο να αποκοιμηθεί. Συχνές είναι, επίσης, στη διάρκεια της φάσης αυτής, και οι δυσκολίες αυτοσυγκέντρωσης που έχουν ως συνέπεια στο να μην είναι εύκολο για το άτομο να διαβάσει, να μελετήσει ή ακόμα και να κατανοήσει το νόημα μιας τηλεοπτικής εκπομπής, ταινίας ή συνηθισμένης συζήτησης. Δυσκολίες υπάρχουν, επίσης, και στη λήψη απλών αλλά και πιο σύνθετων αποφάσεων. Η αίσθηση ευχαρίστησης και ικανοποίησης -συμπεριλαμβανομένης και της σεξουαλικής- μειώνεται αισθητά.

Όπως και στην περίπτωση της μανίας, ο βαθμός αποξένωσης από την πραγματικότητα μπορεί να πάρει ακόμα και ψυχωσική χροιά. Ο ασθενής μπορεί να νιώθει παντελώς άχρηστος, ανάξιος και πως δεν αξίζει καν να ζει. Σε ορισμένες περιπτώσεις, παρατηρούνται ακόμα και σωματικές ψευδαισθήσεις.

Συχνά, στη διάρκεια της φάσης αυτής, υπάρχουν και σκέψεις θανάτου. Πολλοί νιώθουν πως δεν παίζει κανένα ρόλο το αν ζουν ή αν πεθάνουν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι σκέψεις αυτές μπορεί να προσλάβουν τη μορφή μιας σαφούς επιθυμίας θανάτου με συνέπεια την απόπειρα αυτοκτονίας.

Αποτελεί μύθο πως τα άτομα που μιλούν για αυτοκτονία δεν πραγματοποιούν την απειλή τους αυτή. Για το λόγο αυτό, χρειάζεται να γίνεται διεξοδική συζήτηση με τον ασθενή γύρω από το θέμα αυτό ώστε να αποτραπεί, αν είναι δυνατόν, το ενδεχόμενο της αυτοχειρίας. Όταν κάποια στιγμή ξεπερασθεί η τραγική αυτή φάση, το άτομο βιώνει συχνά αυτές του τις σκέψεις ως παντελώς ξένες. Όταν υπάρχει έντονος αυτοκτονικός ιδεασμός, είναι απαραίτητη για κάποιο διάστημα η νοσηλεία.

Όπως και στην περίπτωση των μανιακών επεισοδίων, όπου το άτομο δεν είναι πάντα «χαρούμενο», έτσι και στη διάρκεια των καταθλιπτικών επεισοδίων η καταθλιπτική διάθεση δεν είναι συνεχής. Τα συμπτώματα τότε μπορεί να πάρουν τη μορφή της αδιαφορίας και της απουσίας ενέργειας. Στη διάρκεια της φάσης αυτής, το άτομο μπορεί, επίσης, να καταναλώνει μεγαλύτερες ποσότητες τροφής και να κοιμάται περισσότερο απ΄ό,τι συνήθως, δίχως όμως να νιώθει ευχαρίστηση είτε για την τροφή είτε πως έχει χορτάσει ύπνο.

 

Μανιοκατάθλιψη 

Εναλλαγή συμπτωμάτων

Όπως ήδη προαναφέραμε, μανιακά και καταθλιπτικά συμπτώματα μπορεί να συνυπάρχουν ή να εναλλάσσονται ακόμα και πολλές φορές στη διάρκεια της ίδιας ημέρας. Αυτή η κατάσταση των συνεχών εναλλαγών διάθεσης δεν είναι σπάνια και, για το λόγο αυτό, είναι πολύ σημαντικό να διαγιγνώσκεται έγκαιρα, από τη στιγμή που είναι πολύ επώδυνη και μπορεί να οδηγήσει σε αυτοκτονική συμπεριφορά. Και στην περίπτωση αυτή, είναι συχνά αναγκαία η νοσηλεία για άμεση θεραπευτική αντιμετώπιση.

Η διάρκεια του χρονικού διαστήματος ανάμεσα στα μανιακά και τα καταθλιπτικά συμπτώματα μπορεί να διαφέρει πολύ από άτομο σε άτομο. Μπορεί να μεσολαβήσει ακόμα και χρονικό διάστημα αρκετών ετών ανάμεσα σε δύο υποτροπές, κυρίως στα νεότερης ηλικίας άτομα. Μερικές φορές, τα χρονικά διαστήματα ελεύθερα συμπτωμάτων γίνονται συντομότερα με την πάροδο του χρόνου. Μια τέτοιου είδους εξέλιξη είναι δυνατόν να αποτραπεί, εάν υπάρξει έγκαιρη και κατάλληλη προληπτική αντιμετώπιση.

Μία μικρή ομάδα ατόμων εμφανίζει γρήγορα και εναλλασσόμενα μανιοκαταθλιπτικά επεισόδια που σημαίνει πως μπορεί να παρουσιάζουν τέσσερα ή και περισσότερα επεισόδια στη διάρκεια του ίδιου έτους.

 

Αιτιολογία

Τόσο κληρονομικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της νόσου. Στη διπολική διαταραχή, η κληρονομικότητα φαίνεται πως παίζει σημαντικότερο και καθοριστικό ρόλο απ΄ό,τι στις περισσότερες άλλες ψυχικές νόσους.

Συνήθως, υπάρχει κάποιο στρεσογόνο γεγονός ζωής -κυρίως στο πρώιμο στάδιο εμφάνισης της νόσου- που προκαλεί ένα νέο επεισόδιο. Αυτό ισχύει, κυρίως,  για την εμφάνιση των καταθλιπτικών επεισοδίων, αλλά ακόμα και ένα μανιακό επεισόδιο μπορεί να εκδηλωθεί με αφορμή κάποιο εξωτερικό στρεσογόνο γεγονός. Με τον καιρό, φαίνεται πως η επίδραση εξωτερικών παραγόντων διαδραματίζει ολοένα και μικρότερο ρόλο και τα επεισόδια εμφανίζονται, συνήθως, αυθόρμητα και χωρίς εμφανή αιτία.

Πολλοί άλλοι παράγοντες, όπως η προσωπικότητα, το μακροχρόνιο στρες, διάφορες σωματικές ασθένειες καθώς και ο τρόπος αντίδρασης του περίγυρου, μπορούν να επηρεάσουν μακροπρόθεσμα την εξέλιξη της νόσου.

 

Συχνότητα εμφάνισης

Ο κίνδυνος να εμφανίσει κάποιος διπολική διαταραχή είναι 1-3%, ανάλογα με τον ορισμό που χρησιμοποιείται. Εάν προσμετρήσουμε και τις ηπιότερες μορφές της νόσου, τότε τα ποσοστά αυξάνονται στο 5% ή και περισσότερο. Η συχνότητα εμφάνισης είναι η ίδια σε όλα τα μέρη του κόσμου και αφορά όλες τις κοινωνικές ομάδες. Η ηλικία που εμφανίζεται για πρώτη φορά η νόσος είναι, συνήθως, μεταξύ του 15ου και 30ου  έτους και συνηθέστερα στη διάρκεια της εφηβείας. Αν και σπάνια, μερικές φορές συμβαίνει να ασθενήσουν ακόμα και μικρής ηλικίας παιδιά.

Η διπολική διαταραχή είναι περίπου το ίδιο συχνή και στα δύο φύλα. Οι άνδρες έχουν συχνότερα μανιακά επεισόδια, ενώ οι γυναίκες καταθλιπτικά.

 

Ψυχώσεις

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής και ψυχοθεραπείας θεωρείται πως αποτελεί την πλέον κατάλληλη επιλογή αντιμετώπισης της νόσου. Μια κατάλληλη αγωγή μπορεί να βοηθήσει τους περισσότερους ώστε να έχουν μια καλή και ελεγχόμενη, όσον αφορά στα συμπτώματά τους, ζωή. Ένα σοβαρό πρόβλημα που μπορεί να προκύψει είναι η άρνηση του ασθενούς να δεχθεί φαρμακευτική αγωγή όταν βρίσκεται σε μανιακή φάση. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό να υπάρχει στήριξη από την πλευρά των συγγενικών προσώπων του ασθενούς, αλλά και παράλληλη επαγγελματική ψυχολογικού τύπου υποστήριξη, σε όλη τη διάρκεια της θεραπείας. Με τον τρόπο αυτόν, μειώνεται το ενδεχόμενο υποτροπών αλλά βρίσκει σταδιακά ο ασθενής τη δύναμη και το κουράγιο να αγωνιστεί ενάντια στην ασθένειά του.

Ο ασθενής θα πρέπει να μάθει να αναγνωρίζει έγκαιρα τα πρώτα σημάδια εμφάνισης των δύο διαφορετικών εκδοχών της νόσου ώστε να αναχαιτίζεται έγκαιρα το οποιοδήποτε ενδεχόμενο μιας ραγδαίας επιδείνωσης.

Η καλή γνώση των ιδιαιτεροτήτων της ασθένειας από τον ασθενή βοηθά στον καλύτερο έλεγχό της. Στη διπολική διαταραχή, έχει, για παράδειγμα, ιδιαίτερη βαρύτητα η ύπαρξη οργανωμένων και ισορροπημένων συνηθειών, κυρίως όσον αφορά στον ύπνο.

Είναι, επίσης, σημαντικό να υπάρχει μια σταθερή επαφή με κάποιον ψυχίατρο για τη σωστή ρύθμιση της φαρμακευτικής αγωγής, με έναν ψυχοθεραπευτή για ψυχολογική υποστήριξη, αλλά και εμπλοκή στενών συγγενικών προσώπων ώστε να υπενθυμίζουν στο άτομο τη αναγκαιότητα λήψης της φαρμακευτικής του αγωγής -σε φάσεις που το ίδιο δεν είναι σε θέση να το κρίνει- ή  να βοηθούν στη ρύθμιση και διατήρηση μιας σταθερής δομής της καθημερινότητάς του.

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

 

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες