Share the post "Βιασμός: τι σημαίνει για την κοινωνία και για τη γυναίκα"
Βιασμός: γενικά
Η άσκηση βίας των ανδρών απέναντι στη γυναίκα αποτελεί ακραίο δείγμα της ανισότητας ανάμεσα στα δύο φύλα, στην κοινωνία γενικά, και των συνεπειών της ανισότητας αυτής στην κάθε γυναίκα που τη βιώνει, ειδικά. Ως εκ τούτου, υπάρχει μια ενδογενής αντίφαση, όσον αφορά στην πολιτική ισότητας των δύο φύλων: μία ερωτική σχέση σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να είναι ισότιμη όταν η ίδια η κοινωνία δεν αντιμετωπίζει ισότιμα απέναντι όλα τα μέλη της, αλλά, ταυτόχρονα, καμία κοινωνία δεν είναι ισότιμη όσο οι γυναίκες σεξουαλικοποιούνται συστηματικά, όταν, δηλαδή, υποτιμούνται.
Τα Ηνωμένα Έθνη, σε μια διεθνή διάσκεψη το 1994, διακήρυξε πως όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν οι ίδιοι με ποιον επιθυμούν να συνευρεθούν ερωτικά. Παρά την επισημοποίηση αυτού του ανθρώπινου δικαιώματος, ο βιασμός εξακολουθεί να αποτελεί ένα σοβαρότατο κοινωνικό πρόβλημα σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ο βιασμός είναι μια εγκληματική πράξη που παραβιάζει και καταπατά τη σεξουαλική ακεραιότητα ενός ατόμου και, συχνά, θεωρείται ως η πλέον εξευτελιστική πράξη στην οποία μπορεί να εκτεθεί ένα άτομο.
Όταν μία γυναίκα, από τη στιγμή που θα γεννηθεί, διαπαιδαγωγείται να αφήνει χώρο στον άνδρα, σε βάρος δικών της επιδιώξεων και επιθυμιών, είναι φυσικό να δημιουργείται μέσα της μία αίσθηση ανεπάρκειας, αδυναμίας και χαμηλής αυτοεκτίμησης που, με τη σειρά της, δίνει στον άνδρα τη δυνατότητα άσκησης εξουσίας και επιρροής επάνω της, μέσα από την «προστασία» που υποτίθεται πως της παρέχει.
Εμπρός, λοιπόν, στην απουσία πραγματικής δύναμης, η γυναίκα -για να μπορέσει να επηρεάσει και να πετύχει τους σκοπούς της- προσπαθεί να εκμεταλλευθεί την εξωτερική της εμφάνιση. Πολύ συχνά, όμως, θεωρείται και για αυτό υπόλογη, π.χ. σε περίπτωση που βιασθεί ή παρενοχληθεί σεξουαλικά από τον εργοδότη της ή κάποιον άλλον άνδρα, γιατί «τα ήθελε» ή «πήγαινε γυρεύοντας», έχοντας μία εμφάνιση που θεωρήθηκε προκλητική από κάποιο αρσενικό με αναβράζουσα τεστοστερόνη…
Το εφεύρημα, όμως, της «γυναικείας αδυναμίας» δεν είναι αποκλειστικά γυναικείο χαρακτηριστικό. Αφορά κάθε καταπιεσμένο άτομο ή ομάδα. Για παράδειγμα, ένας άνδρας που, από ανάγκη αποδέχεται μια συστηματική καταπίεση και ανέχεται σιωπηρά αδικίες και άσχημες συμπεριφορές από τον εργοδότη του, θα προσπαθήσει να αποκαταστήσει εντός του αυτήν την αίσθηση ανεπάρκειας και εκμηδενισμένης ταυτότητας, αναπαράγοντας τη βία και την καταπίεση που εισπράττει σε κάποιον ή κάποιους άλλους, για παράδειγμα, στη σύζυγο ή στα παιδιά του, συμπεριφερόμενος προς αυτούς αυταρχικά και επιθετικά. Η ύπαρξη, όμως, τέτοιου είδους κοινωνικών ανισοτήτων δεν απαλλάσσει κανέναν -άνδρα ή γυναίκα- από την ατομική του ευθύνη για όσα συμβαίνουν. Είναι και ευθύνη της κάθε γυναίκας να αντισταθεί σε κάθε είδους ανισότητα σε βάρος της, όπως και κάθε άνδρα για τη στάση του απέναντι σε κάθε γυναίκα, σύντροφο, συνάδελφο, ερωμένη κ.τ.λ. Το στοιχείο της προσωπικής ευθύνης διαφαίνεται, στην περίπτωση του βιασμού, και από το γεγονός πως δεν είναι όλοι οι άνδρες βιαστές.
Βιασμός
Συχνότητα εμφάνισης
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (2013), το 1/3 των γυναικών παγκοσμίως έχουν πέσει, κατά τη διάρκεια της ζωής τους, θύματα κάποιου είδους σεξουαλικής βίας. Τα ποσοστά είναι ακόμα μεγαλύτερα, εάν εστιασθούμε σε συγκεκριμένες ομάδες γυναικών στις διάφορες χώρες. Για παράδειγμα, έρευνες έχουν δείξει πως το 70% των φοιτητριών στις Η.Π.Α. και σχεδόν το 50% στη Σουηδία έχουν πέσει θύματα σεξουαλικού εξαναγκασμού χωρίς την άσκηση φυσικής βίας, ενώ σχεδόν το 50% των Αμερικανίδων φοιτητριών και το 25% των σουηδέζων έχουν πέσει θύματα φυσικής σεξουαλικής βίας.
Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε.
Από τη στιγμή που η κοινή γνώμη διαμορφώνεται διαμέσου των Μ.Μ.Ε., είναι ιδιαίτερα σημαντικό τα γεγονότα να μεταδίδονται με τρόπο αντικειμενικό και απαλλαγμένα από στερεότυπα που εύκολα δημιουργούνται, εάν τα Μ.Μ.Ε. εστιάζονται σε λάθος λεπτομέρειες. Τι σημασία έχει, για παράδειγμα, εάν η γυναίκα είχε πιεί ή ήταν μεθυσμένη; Τι σημασία έχει, εάν άρχισε να μιλά οικειοθελώς με τον άνδρα που τη βίασε; Τι σημασία έχει, εάν επέστρεφε μόνη της αργά στο σπίτι; Γιατί οι ίδιοι ακριβώς λόγοι δεν έχουν καμία σημασία εάν γίνονται από έναν άνδρα;
Δεν είναι ταυτόσημο με το να επιζητά μια γυναίκα το βιασμό της, εάν θέλει μια, όπως και ένας άνδρας άλλωστε, να θέλει να τραβήξει την προσοχή του αντίθετου φύλου ή ακόμα και να θέλει, με κάποιον τρόπο, να το «προκαλέσει» με το ντύσιμο ή τη συμπεριφορά της. Ο βιασμός είναι βιασμός, ασχέτως με το πώς είναι ντυμένη μια γυναίκα ή επειδή μπορεί να της αρέσει να φλερτάρει.
Όταν το θύμα βιασμού είναι ένας άνδρας, υπάρχουν και τέτοιες περιπτώσεις, κανείς δεν σκέφτεται ή δεν αναφέρεται στο πως ήταν ντυμένος ή εάν φλέρταρε. Η σκέψη πως ένας άνδρας μπορεί να πέσει θύμα βιασμού -εκτός φυλακής- είναι εξωπραγματική και ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας, παρά το γεγονός πως περίπου ένα ποσοστό 17% των ανδρών ηλικίας μεταξύ 18 και 29 ετών έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής κακοποίησης. Το φαινόμενο αυτό αντιμετωπίζεται σαν να μην υφίσταται και αλίμονο σε αυτούς που θα τύχει να πέσουν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης. Κάτι το οποίο δεν εκφράζεται με λέξεις ή με λόγια είναι, στην ουσία, κάτι το αόρατο, σαν να μην έχει συμβεί.
Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε., δηλαδή των δημοσιογράφων, είναι πολύ σημαντικός γιατί διαμορφώνουν την κοινή γνώμη και συμβάλουν στον περιορισμό ή στη διατήρηση τοξικών στερεοτύπων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα περί αυτού είναι εάν μία γυναίκα, θύμα βιασμού, αποσύρει τη μήνυση που μπορεί να υπέβαλε. Σε μια τέτοια περίπτωση και εάν η πληροφόρηση από τα Μ.Μ.Ε, είναι ελλιπής, αυτό που, συνήθως, συμβαίνει είναι η κοινή γνώμη να θεωρεί πως η συγκεκριμένη γυναίκα ψεύδονταν, καταγγέλλοντας πως βιάσθηκε. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει, σε μια τέτοια περίπτωση, να δίνονται όλες οι πληροφορίες για τους λόγους που μια γυναίκα αναγκάζεται να αποσύρει τη μήνυση για το βιασμό της.
Έχει αποδειχθεί πως, όταν τα Μ.Μ.Ε. χειρίζονται με τη δέουσα ευαισθησία και αντικειμενικότητα τις περιπτώσεις βιασμού, ευαισθητοποιείται ανάλογα και η κοινή γνώμη, κάτι που οδηγεί, όπως έχει φανεί, στη σημαντική αύξηση των καταγγελιών περιπτώσεων βιασμού. Το κίνημα “Me too”, αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα περί αυτού.
Σεξουαλική βία
Συνήθεις μύθοι
Είναι γνωστό πως η μεγάλη πλειοψηφία των βιασμών ποτέ δεν καταγγέλλονται. Ο αριθμός αυτός είναι 5 έως ακόμα και 10 φορές μεγαλύτερος, αναλόγως τη χώρα, από τον αριθμό των καταγγελλόμενων βιασμών. Πολλές είναι οι έρευνες που καταδεικνύουν πως ένας μεγάλος αριθμός γυναικών που, σύμφωνα με το γράμμα του νόμου, έχουν πέσει θύματα βιασμού, δεν θεωρούν/αποκαλούν την εμπειρία τους αυτή ως βιασμό. Η κυριαρχούσα, κάθε φορά, άποψη της κοινωνίας για το τι θεωρείται ως βιασμός επηρεάζει άμεσα το πώς αποκαλούν οι ίδιες οι γυναίκες τις εμπειρίες τους.
Οι απόψεις αυτές ονομάσθηκαν μύθοι βιασμού και συμπεριλαμβάνουν στερεοτυπικές, βασισμένες σε προκαταλήψεις ή ψευδείς υποθέσεις για το βιασμό, τα θύματά του και τους θύτες. Παραδείγματα τέτοιων μύθων είναι:
- Οι γυναίκες δεν είναι δυνατόν να θεωρηθεί πως έχουν βιασθεί από άνδρες που γνωρίζουν
- Μία γυναίκα που ακολουθεί έναν άνδρα στο σπίτι του, μετά το πρώτο ραντεβού, επιθυμεί σεξ
- Οι γυναίκες, όταν λένε «όχι», δεν το εννοούν στην πραγματικότητα
- Ο εξαναγκασμός για σεξ δεν θεωρείται ως βιασμός, εάν δεν έχει ασκηθεί βία
Σε μία βιβλιογραφική ανασκόπηση για το θέμα αυτό, φάνηκε πως οι στερεοτυπικοί μύθοι και οι στερεοτυπικές δημοσιεύσεις ορίζουν το βιασμό μέσα από μία πολύ στενή οπτική γωνία. Λένε, δηλαδή: «Βιασμός είναι μια πράξη που συμβαίνει μεταξύ δύο αγνώστων μεταξύ τους ατόμων, με την απειλή ή/και χρήση όπλου και βίας». Κάτι ακόμα που χαρακτηρίζει αυτούς τους μύθους ή τα γραπτά είναι πως, για να θεωρηθεί μία πράξη ως βιασμός, θα πρέπει το θύμα να έχει προβάλει σθεναρή αντίσταση και να έχει τραυματισθεί. Επίσης, το θύμα ενοχοποιείται για τον τρόπο που ήταν ντυμένο, για το αν είχε πιει αρκετά ή για το αν δεν επικοινώνησε με πολύ σαφή τρόπο τις προθέσεις/διαθέσεις του.
Έρευνες έχουν δείξει, επίσης, πως ακόμα και οι ίδιες οι γυναίκες, που έχουν πέσει θύματα βιασμού, είναι επηρεασμένες από αυτά τα στερεότυπα, κατονομάζοντας σε μικρότερο βαθμό την εμπειρία τους αυτή ως βιασμό, εάν ο θύτης ήταν κάποιο γνωστό σε αυτές άτομο ή εάν εξαναγκάστηκαν σε σεξ, στα πλαίσια του γάμου, χωρίς την άσκηση φυσικής βίας. Γενικά, οι γυναίκες, που δεν καταγγέλλουν το βιασμό τους, αποδέχονται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στερεότυπα περί βιασμού, συγκριτικά με αυτές που τον καταγγέλλουν. Επίσης, έχει διαπιστωθεί πως πολλές γυναίκες δεν θεωρούν την εμπειρία τους ως βιασμό, εάν δεν έγινε ολοκληρωμένη πράξη.
Σεξουαλική κακοποίηση
Ο βιασμός δεν είναι μόνο μια σεξουαλική συμπεριφορά
Αν εξετάσουμε το θέμα του βιασμού μέσα από μια ψυχοδυναμική οπτική, θα πρέπει να τονίσουμε πως ο βιασμός είναι μεν μία σεξουαλική συμπεριφορά, που, όμως, εξυπηρετεί κυρίως μη σεξουαλικούς σκοπούς και αντικατοπτρίζει θεμελιακές δυσκολίες διαχείρισης της επιθετικότητας. Είναι μια εγκληματική συμπεριφορά αλλά, ταυτόχρονα, και σύμπτωμα σοβαρής ψυχικής διαταραχής και προσωπικών βιωμάτων βίας. Τουλάχιστον το 50% των νεαρής ηλικίας βιαστών έπεσαν θύματα είτε φυσικής βίας, είτε έγιναν μάρτυρες άσκησης ενδοοικογενειακής βίας, είτε παραμελήθηκαν ως παιδιά από τους γονείς τους. Τα προσωπικά βιώματα, όμως, είναι μόνο ένα μέρος της εξήγησης ύπαρξης τέτοιων φαινομένων στην κοινωνία.
Σημαντικό ρόλο παίζουν οι αξίες γύρω από τη σεξουαλικότητα, τον τρόπο στάσης και σχέσης των δύο φύλων καθώς και τα πρότυπα που κυριαρχούν στην κοινωνία και στα Μ.Μ.Ε. Στα Μ.Μ.Ε., οι νέοι άνδρες παρουσιάζονται, συνήθως, ως μονίμως ερωτικά ερεθισμένοι και έτοιμοι για «δράση», οι δε κοπέλες σαν αναμένουσες Barbies, πάντα στην τρίχα και με ύφος πολλά υποσχόμενο…
Η μεγάλη πλειοψηφία των βιασμών δεν γίνεται σε σκοτεινά πάρκα και έρημους δρόμους, όπως οι περισσότεροι πιστεύουν. Ο πλέον συνήθης βιασμός γίνεται από κάποιον νέο άνδρα που, αρχικά, φαίνεται πολύ συμπαθής και γοητευτικός. Είναι μύθος πως ο βιαστής ωθείται στην πράξη αυτή εξαιτίας μιας ιδιαίτερα έντονης σεξουαλικής ορμής που πυροδοτείται από την προκλητική σεξουαλικά συμπεριφορά της γυναίκας ή πως πρόκειται για άτομο με σεξουαλικά απωθημένα ή για διεστραμμένο σεξομανή. Όλες οι κλινικές έρευνες αποδεικνύουν πως τα κίνητρα του βιαστή είναι, κυρίως, μη σεξουαλικά.
Υπάρχουν διάφορα είδη βιασμών. Αυτός που προβάλλεται, σχεδόν πάντα, από τα Μ.Μ.Ε. είναι ο βιασμός διαμέσου επίθεσης κάποιου αγνώστου στη γυναίκα. Αυτού του είδους οι βιασμοί, όμως, αποτελούν μόνο το 10% του συνόλου των βιασμών. Η μεγαλύτερη κατηγορία βιασμών είναι αυτή όπου το θύμα γνωρίζει λίγο-πολύ το θύτη. Είναι ο νυν ή ο πρώην σύζυγος ή σύντροφος ή κάποιος άλλος γνωστός της γυναίκας. Τέτοιου είδους βιασμοί, όμως, δεν «πουλάνε» στα Μ.Μ.Ε.
Ο πιο συχνός, διεθνώς, βιασμός είναι αυτός που γίνεται, συνήθως, προσχεδιασμένα και εξαιτίας μίας ανάγκης άσκησης εξουσίας και καθολικού ελέγχου επάνω σε ένα άλλο άτομο. Η χρησιμοποίηση της σεξουαλικότητας αποτελεί για το βιαστή ίσως το μοναδικό μέσο να απαλλαγεί, έστω και προσωρινά, από τα βαθιά αισθήματα ανεπάρκειας, αδυναμίας και, μερικές φορές, από την αίσθηση μιας ανεπαρκούς ταυτότητας φύλου που τον διακατέχουν. Στην περίπτωση αυτή, η σεξουαλική επίθεση γίνεται για το δράστη μία δοκιμασία της επάρκειας και της αξίας του ως ανθρώπου και άνδρα.
Επίλογος
Οι συνέπειες ενός βιασμού είναι, συνήθως, πολύ σοβαρές για τη γυναίκα. Η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθησή της πλήττονται σημαντικά. Τα αισθήματα ντροπής, ενοχής, προσωπικής ευθύνης, κατάθλιψης, ανασφάλειας και έλλειψης εμπιστοσύνης είναι πολύ έντονα, που, σε συνδυασμό με την αντίδραση του περιβάλλοντος, την άγνοια και την προκατάληψη που, συνήθως, υπάρχει μεταξύ των διαχειριστών της εγκληματικής αυτής πράξης -αν, τελικά, η κοπέλα αποφασίσει να την καταγγείλει- συμβάλλουν στο να μην αποκατασταθούν ποτέ τα τραύματα της συναισθηματικής της ζωής, εξαιτίας του βιασμού.
Ο βιασμός αποτελεί για διάφορους λόγους -προσωπικούς και κοινωνικούς- μία ωμή έκφραση της ανάγκης του άνδρα να ασκεί εξουσία επάνω στη γυναίκα. Μόνο μέσα από μία συστηματική προσπάθεια κατανόησης των πολλαπλών διαστάσεων της εγκληματικής αυτής πράξης και της αλλαγής του τρόπου παρουσίασής της προς την κοινωνία, μπορεί να αρχίσει να διαφοροποιείται και η δυναμική που την προκαλεί.
Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.
Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης ενηλίκων και παίδων
Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής
Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης
Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ
Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ
Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη, Θεραπεία παιδιών και εφήβων , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες