Ο θάνατος ενός κατοικίδιου: πένθος, πορεία, αντιμετώπιση

«Μέχρι να αγαπήσει ένα ζώο, ένα κομμάτι της ψυχής του ανθρώπου παραμένει κοιμισμένο.»  

Ανατόλ Φρανς

Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου είναι η άγρια και απρόσμενη επίθεση που δέχθηκε, πριν από λίγες μέρες, το σκυλάκι της μονάκριβής μου -ένα μικρό ημίαιμο Πίνσερ- από δύο μεγαλόσωμα αδέσποτα, σε ένα πάρκο των Αθηνών, όπου συνηθίζει να το πηγαίνει για να τρέξει και να παίξει λίγο. Το αποτέλεσμα της επίθεσης αυτής ήταν να κομματιαστεί κυριολεκτικά το άτυχο ζωάκι και, αυτή τη στιγμή να ζει σαν από θαύμα, εξαιτίας της αγάπης και αξιοσύνης ενός κτηνιάτρου που το χειρουργούσε επί 5 ολόκληρες ώρες με τη βοήθεια δύο ακόμη συναδέλφων του. Και έπεται ακόμα μία επέμβαση…

Όταν μία σχέση τελειώνει μετά από πολλά χρόνια κοινής ζωής ή αναπάντεχα εξαιτίας μιας ασθένειας ή κάποιου άλλου σοβαρού συμβάντος, ο πόνος είναι μεγάλος και, για πολλούς, ακατανόητος, όταν πρόκειται για ένα κατοικίδιο. Θα πρέπει να τονίσουμε, ευθύς εξαρχής, πως ο πόνος που αφορά στην απώλεια μιας σχέσης μπορεί να είναι το ίδιο μεγάλος, είτε πρόκειται για κάποιο κοντινό μας πρόσωπο είτε για κάποιο αγαπημένο κατοικίδιο. Ένα σκυλί δεν είναι ποτέ απλά «μόνο ένα σκυλί». Κάποιος ίσως να έχει μεγαλώσει μαζί με το ζώο αυτό που, επιπρόσθετα, μπορεί να αποτελούσε αναπόσπαστο μέλος της δομής ολόκληρης της οικογένειας.

Η απώλεια ενός κατοικίδιου μπορεί να αποτελεί, επίσης, την πρώτη επαφή ενός παιδιού με το θάνατο και το πένθος και, για το λόγο αυτό, σε μια τέτοια περίπτωση, έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία.

πένθος

 Η σημασία ενός κατοικίδιου και η ευθύνη απέναντί του

Για πολλά άτομα, ένα κατοικίδιο μπορεί να είναι η μόνη υπαρκτή δυνατότητα συντροφιάς και, ως εκ τούτου, η σχέση αυτή είναι συχνά πολύ βαθιά αλλά και πολύ πιο προβλέψιμη απ΄ότι η σχέση με ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων. Ένα σκυλί, για παράδειγμα, δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις από τη σχέση με τον ιδιοκτήτη του, είναι πάντα εκεί, το ίδιο χαρούμενο και ευγνώμων για κάθε μικρή ή μεγάλη ένδειξη προσοχής ή αγάπης τόσο από τον ίδιο όσο και από τον οποιονδήποτε άλλον. Δεν είναι πολλές οι ανθρώπινες σχέσεις που να διακρίνονται για την ίδια άνευ όρων και απαιτήσεων αγάπη όπως αυτή μεταξύ ενός κατοικίδιου και του ιδιοκτήτη του.

Η σχέση με ένα κατοικίδιο είναι ιδιαίτερα σημαντική για άτομα που είναι μόνα, που χρειάζονται ιδιαίτερη και εξειδικευμένη βοήθεια (π.χ. τυφλοί), για άτομα που νιώθουν την ανάγκη να καλύψουν κάποιο κενό στην προσωπική τους ζωή (π.χ. άτεκνα ζευγάρια) κ.ά. Πολλές είναι οι έρευνες που καταδεικνύουν τη θεραπευτική επίδραση των κατοικίδιων τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο. Για παράδειγμα, έχει διαπιστωθεί πως τα άτομα, που διαθέτουν κάποιο κατοικίδιο, έχουν χαμηλότερα επίπεδα στρες. Το είδος του ζώου παίζει, επίσης, ρόλο στο βαθμό και το είδος του δεσίματος που αναπτύσσει κάποιος μαζί του. Για παράδειγμα, δεν είναι τυχαίο πως οι περισσότεροι επιλέγουν σκύλο ως κατοικίδιο. Αυτό συμβαίνει γιατί ο σκύλος είναι πιο δοτικό ζώο, ανταποκρίνεται άμεσα στην προσέγγιση του άλλου και, ως εκ τούτου, προκαλεί ευκολότερα βαθύτερα αισθήματα τρυφερότητας και μοιράσματος. Το ίδιο ισχύει και με διαφορετικού ταμπεραμέντου παιδιά του ίδιου γονέα. Είμαστε ευκολότερα τρυφεροί και δοτικοί απέναντι στο παιδί που μας επιτρέπει να εκφράζουμε και να μοιραζόμαστε μαζί του ανάλογα συναισθήματα και ανάγκες.

Ένα κατοικίδιο, όμως, έχει και μία αξία από μόνο του και όχι μόνο για αυτά που προσφέρει σε εμάς τους ανθρώπους. Αυτό σημαίνει πως έχουμε μεγάλη ευθύνη απέναντι στο ζώο αυτό, ότι και αν συμβεί, από την πρώτη μέρα που θα το αποκτήσουμε μέχρι τη στιγμή που θα χρειασθεί να το αποχωριστούμε εξαιτίας κάποιας ασθένειας, προχωρημένης ηλικίας ή άλλου αναπάντεχου συμβάντος. Θα πρέπει να θεωρούμε αυτονόητο πως θα παραμείνουμε δίπλα στο κατοικίδιό μας ώστε, όταν έρθει η ώρα, να κλείσει τα μάτια του όσο γίνεται πιο ανώδυνα και με τη μεγαλύτερη δυνατή αξιοπρέπεια.

Όλα αυτά ίσως να φαντάζουν   για πολλούς ως πολυτέλεια και υπερβολή, ιδιαίτερα όταν βλέπουμε τόσο συχνά εγκαταλειμμένους από τα ίδια τους τα παιδιά ανήμπορους ηλικιωμένους και μια γενικευμένη μεγαλειώδη αναλγησία απέναντι σε κατατρεγμένους, πεινασμένους, αποδεκατισμένους και «διαφορετικούς». Οι προσθαφαιρέσεις, όμως, δεν έχουν θέση στις πανανθρώπινες αξίες. Κάθε πλάσμα πάνω σε αυτόν τον πολύπαθο πλανήτη θα πρέπει να έχει το σεβασμό και την προστασία που του αξίζει ως μέρος της αλυσίδας ζωής στην οποία κι εμείς, ως άνθρωποι, ανήκουμε.

κατοικίδιο, ζώα

Οι τρεις φάσεις της διεργασίας του πένθους

 

1. Η φάση του σοκ

Στη διάρκεια της φάσης αυτής, που μπορεί να είναι από μερικά λεπτά έως πολλές ημέρες, δεν αντιδρούμε πραγματικά και δεν αισθανόμαστε το πραγματικό μέγεθος και την ένταση των συναισθημάτων μας.

 

2. Η φάση της αντίδρασης και των ενοχών

Στη διάρκεια της φάσης αυτής, αρχίζουμε να κατανοούμε και να νιώθουμε τι πραγματικά έχει συμβεί και τι πραγματικά νιώθουμε. Χαρακτηριστικό της φάσης αυτής είναι η ενεργοποίηση ενοχών για το κατά πόσο κάποιος ήταν αρκετά καλός και ανεκτικός απέναντι στο κατοικίδιό του όσο αυτό ζούσε. Τέτοιου είδους ενοχικά αισθήματα βιώνουν όλοι οι ιδιοκτήτες κατοικίδιων, όσο καλοί και αν ήσαν μαζί του.

 

3. Η φάση της αποδοχής/επεξεργασίας

Κάποια στιγμή -συνήθως μέσα σε διάστημα έξι μηνών περίπου- τα έντονα αισθήματα θλίψης, έλλειψης, απουσίας, ενοχών, κ.τ.λ. ενσωματώνονται εντός μας, γίνονται ολοένα και λιγότερο επώδυνα, ενώ, παράλληλα, νιώθουμε σαν να ψηλώσαμε ψυχικά, σαν να ωριμάσαμε ως άνθρωποι. Στη διάρκεια της φάσης αυτής, σκεφτόμαστε το ενδεχόμενο να πάρουμε κάποιο άλλο ζωάκι ή με ποιον άλλον τρόπο θα διαχειριστούμε την απώλεια αυτή. Όσο και αν η σχέση ανάμεσα σε έναν άνθρωπο και ένα ζώο αξιολογείται πλέον περισσότερο στις μέρες μας, συγκριτικά με ότι συνέβαινε στο παρελθόν, παρόλ΄αυτά, υπάρχει σε πολλούς η αίσθηση πως είναι γελοίο να πενθεί κάποιος για ένα ζώο. Αυτό οφείλεται κυρίως στην προκατάληψη πως τα άτομα που έχουν μια στενή σχέση με τα ζώα είναι λίγο «περίεργα» και δεν έχουν ιδιαίτερες σχέσεις με ανθρώπους. Η πραγματικότητα,, όμως, είναι πολύ διαφορετική. Τα περισσότερα άτομα που έχουν κατοικίδιο είναι πολύ κοινωνικά, η δε κατοχή ενός κατοικίδιου δεν αποτελεί κάλυψη κάποιου κενού ή έλλειψης (λες και αν συμβαίνει αυτό είναι αμάρτημα ασυγχώρητο ή κάτι προβληματικό), αλλά εμπλουτισμό της ζωής και της καθημερινότητάς τους. Η άγνοια και οι προκαταλήψεις του τύπου αυτού αναγκάζουν πολλούς, που πενθούν για το κατοικίδιό τους, να μην εκδηλώνουν προς τα έξω τα συναισθήματά τους αυτά, εμπρός στο φόβο να γίνουν αποδέκτες ειρωνικών σχολίων ή να δημιουργήσουν εσφαλμένες εντυπώσεις, με αποτέλεσμα να βιώνουν μοναχικά και σιωπηρά το πένθος τους. Το πένθος, όμως, για κάτι πολύ αγαπημένο, είτε πρόκειται για άνθρωπο είτε για ζώο, μπορεί να είναι εξίσου μεγάλο. Είναι πολύ σημαντικό, όπως θα πρέπει να γίνεται και με κάθε άλλη μορφή πένθους, να το επεξεργασθούμε, επιτρέποντας τον εαυτό μας να νιώσει τα συναισθήματα που έχουν προκληθεί και να μιλήσει για αυτά με δικούς του ανθρώπους ή με άλλους που έχουν βιώσει κάτι παρόμοιο, ώστε να μπορέσει κάποια στιγμή να το αφήσει σταδιακά πίσω του.

Θάνατος

Επίλογος

Ο Μαχάτμα Γκάντι είπε κάτι πολύ σοφό: «Ο Πολιτισμός ενός έθνους διακρίνεται από τον τρόπο, με τον οποίο οι άνθρωποι συμπεριφέρονται στα ζώα».

Εμείς, εδώ στη χώρα μας, έχουμε ακόμα μακρύ δρόμο να διαβούμε ΚΑΙ στο θέμα αυτό. Προαναφέραμε πως, για πολλούς, η απώλεια ενός κατοικίδιου μπορεί να είναι εξίσου δραματική όπως αυτή ενός αγαπημένου προσώπου. Η οδυνηρή αυτή κατάσταση επιδεινώνεται συχνά από την έλλειψη κατανόησης και ευαισθησίας από την πλευρά των άλλων. Συνήθη σχόλια που ακούει κάποιος, σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι: «Πως κάνεις έτσι, δεν ήταν παρά ένα σκυλί», «Πάρε ένα άλλο για να νιώσεις καλύτερα»…

Μοιάζει σαν πολλοί άνθρωποι να μην μπορούν να αντιληφθούν το αυτονόητο, δηλαδή, πως όταν αγαπάς κάτι, ότι και να είναι αυτό, δεν είναι δυνατόν να μη πενθήσεις αν το χάσεις. Τη στιγμή εκείνη, δεν επιθυμείς κάτι άλλο και τίποτα άλλο δεν μπορεί να αναπληρώσει την απουσία του. Αυτό είναι κάτι που προκύπτει, συνήθως, όταν το πένθος και τα συνακόλουθα αισθήματα αρχίσουν να καταλαγιάζουν, και έτσι πρέπει να γίνεται…

Η αυθεντική συναισθαντικότητα για ανθρώπους και ζώα είναι αλληλένδετη, όπως δείχνουν πολλές έρευνες. Η συναισθαντικότητα δεν μπορεί και δεν θα πρέπει να σταματά στα όρια των διαφόρων ειδών, με τον ίδιο τρόπο που δεν θα πρέπει να σταματά στα όρια ανθρώπων, εθνών και λαών διαφορετικού χρώματος, θρησκείας, γλώσσας κ.τ.λ…

 

Dr. Σάββας Ν. Σαλπιστής, M.Sc., Ph.D.

Κλινικός Ψυχολόγος Πανεπιστημίου Στοκχόλμης   ενηλίκων και παίδων

Διπλωματούχος Ψυχοθεραπευτής

Βασιλικού Ιατροχειρουργικού Ινστιτούτου Karolinska Στοκχόλμης

 

Για την υπηρεσία online ψυχολόγος (online συνεδρίες) κάντε κλικ ΕΔΩ

Για ραντεβού στο γραφείο του Σάββα Ν. Σαλπιστή Ph.D. κάντε κλικ ΕΔΩ

 

Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη ,  Ψυχολόγος Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγοι Θεσσαλονίκη κέντρο , Ψυχολόγος Online , Ατομική ψυχοθεραπεία , Θεραπεία ζεύγους , Θεραπεία ζεύγους θεσσαλονίκη,  Θεραπεία παιδιών και εφήβων  , Συμβουλευτικές συνεδρίες Θεσσαλονίκη, Συμβουλευτικές συνεδρίες